NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE

1. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE mr Enes Alagić,dipl.inž.građ. Nedim Đipa,dipl.inž.građ. Dan voda 22. mart 2012.

2. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE ŠTA JE TO NAVODNJAVANJE? Postoji niz definicija koje se svode na jedno – dodavanje vode zemljištu u cilju poboljšanja njegovih proizvodnih sposobnosti. Navodnjavanje je hidrotehnička ili melioraciona mjera kojom se vještačkim putem dovodi voda na poljoprivredno zemljište sa ciljem dostizanja vlage u tlu potrebne za normalnu ishranu kulture i time povećao kvantitet i kvalitet poljoprivrednog proizvoda. Navodnjavanje je hidrotehnička mjera za poboljšanje fizičkih karakteristika tla dodavanjem vode radi postizanja optimalne vlage u vegetacionom periodu-cilj: dostizanje optimalne proizvodnje.

3. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE Navodnjavanje, korištenje vode za povećanje uroda, je staro gotovo koliko i civilizacija Agrikluturne civilizacije – Egipat, Kina, Dolina Inda, Bosna i Hercegovina – duga tradicija navodnjavanja datira iz XIX vijeka, naročito u Hercegovini Gatačko polje, Ljubuško-Vitinsko polje

4. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE Navodnjavanjem se obuhvataju oranične površine i stalni zasadi. Još nigdje nije dostignut takav stepen razvoja da se navodnjavaju sve poljoprivredne površine pogodne za navodnjavanje. ALBANIJA 70%, SAD 10%, HOLANDIJA 60% FRANCUSKA 8% KINA 45% ŠVICARSKA 7% GRČKA 40% NJEMAČKA 5% Do 1990. godine u BiH navodnjavanjem je bilo obuhvaćeno oko 11660 ha - sistemima 8080 ha - lokalno 3580 ha. To je oko 5,6% od 204.970 ha površina koje bi se mogle obuhvatiti navodnjavanjem.

5. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE • Situacija u FBiH danas • na području FBiH se ne raspolaže službenim podacima o navodnjavanim površinama niti o kulturama koje se navodnjavaju, • prema procjenama navodnjava se između 2000 i 4000 ha, a (opet prema grubim procjenama) realno bi se moglo navodnjavati oko 81800 ha, • u poslijeratnom periodu sa lokalnog nivoa ovom segmentu korištenja voda je posvećeno relativno malo pažnje, • - za rehabilitaciju sistema i njihovo osavremenjavanje, interes, a i konkretnu pomoć kroz realizaciju projekata, su pružili Svjetska banka ( “Projekat razvoja male komercijalne poljoprivrede”) i Španska vlada ( “Pilot projekat navodnjavanja sistemom «kap na kap»”, Popovo polje – cca 100 ha).

6. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE • PROJEKAT NAVODNJAVANJA ZAHTIJEVA REALIZACIJU NIZA AKTIVNOSTI: • definisanje potreba za vodom, • pouzdanost vodnih resursa po kvantitetu i kvalitetu, • ekonomska opravdanost ulaganja i stopa povrata (ekonomsko-finansijski pokazatelji), • socijalni pokazatelji, • organizacija korištenja poljoprivrednog zemljišta – okrupnjavanje parcela, unifikacija kultura, racionalno rješenje distribucije vode, • rješavanje imovinsko-vlasničkih odnosa, • spremnost proizvođača da sami učestvuju u projektu, • obaveze plaćanja za korištenu vodu, • uticaj navodnjavanja na trenutne i buduće sisteme korištenja voda, • uticaj navodnjavanja na međunarodne vode, • uticaj navodnjavanja na okoliš – povećanje korištenja đubriva i pesticida i njihov uticaj na vode, zemljište, ribe i ekosisteme, • procjena prisustva endemskih vrsta (ptice, insekti, biljke) koje bi mogle biti ugrožene projektom, • uticaj na zaštićena ili ugrožena područja, istorijske lokacije, parkove prirode, • ...

7. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE Svjetlo u ovoj oblasti –prijedlog SVJETSKE BANKE za pokretanje projekta „RAZVOJ NAVODNJAVANJA U BOSNI I HERCEGOVINI“ (2008. god.) Ukupna vrijednost projekta bi mogla dostići 50 mil.$, uključujući oko 40 mil. $ kombiniranih sredstava iz IBRD zajma i IDA kredita i oko 10mil.$ (20%) domaće učešće. Prijedlog preraspodjele: 50% RS 40% FBiH 10% Distrikt Brčko Komponente projekta: - ulaganje u infrastrukturu (oko 80% troškova projekta) - jačanje institucija i tehnička pomoć(15-17% troškova projekta) - podrška implementaciji projekta (3-5% troškova projekta)

8. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE U FEDERACIJI BiH je predloženo 6 pilot projekata za koje se prema definisanom prioritetu rade različiti nivoi dokumentacije: MOSTARSKO BLATO GORAŽDE-USTIKOLINA VIŠIĆI ČAPLJINA ŽIVINICE I – SPREČKO POLJE ODŽAČKA POSAVINA ŽIVINICE II-SPREČKO POLJE

9. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE Za dva područja se radi projektna dokumentacija na nivou idejnog rješenja, idejnog i glavnog projekta i to: - Mostarsko Blato - Goražde-Ustikolina MOSTARSKO BLATO - Rehabilitacija postojećeg sa proširenjem sistema navodnjavanja - Ograničavajući faktor – raspoloživost vodnog resursa GORAŽDE–USTIKOLINA - Izgradnja novog sistema navodnjavanja - Vodni resurs – kvantitativno pa i kvalitativno neupitan

10. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE PROJEKTNO PODRUČJE MOSTARSKO BLATO 1. OBUHVAT I POSTOJEĆE STANJE SISTEMA 2. PODLOGE PROJEKTA 3. KORIŠTENJE VODA 4. SANACIJA I REKONSTRUKCIJA POSTOJEĆEG SISTEMA 5. PROŠIRENJE POSTOJEĆEG SISTEMA NAVODNJAVANJA 6. SISTEM ODVODNJE

11. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 1. OBUHVAT I POSTOJEĆE STANJE SISTEMA

12. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 2. PODLOGE PROJEKTA • Klimatske karakteristike • Geološke i hidrogeološke karakteristike • Pedološke karakteristike • Hidrološke karakteristike • Sociološko-ekonomske karakteristike

13. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 3. KORIŠTENJE VODA • Zahvatanje vode na izvorištu rijeke Lištice • Ispitivanje kvaliteta vode • Struktura vrste biljaka • Potrebe za vodom

14. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 4. SANACIJA I REKONSTRUKCIJA POSTOJEĆEG SISTEMA • Primarni ciljevi projekta su: • - Sanacija vodozahvata • - Sanacija akvadukata • - Sanacija glavnog i ostalih kanala (oblaganje prskanim betonom i zamjena ustava) • - Betonska obloga postojećih zemljanih kanala • - Proširenje postojeće mreže natapnih kanala • - Obezbjeđenje dodatnih količina vode ukoliko za to postoji potreba • - Sanacija i rekonstrukcija sistema odvodnje

15. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 5. PROŠIRENJE POSTOJEĆEG SISTEMA NAVODNJAVANJA Proširenje postojećeg sistema navodnjavanja podrazumjeva produženje glavnog kanala u nizvodnom pravcu u dužini od 4,0 km i sekundarnih kanala u dužinama cca. 1,0 km. Analizirana su 3 varijantna rješenja produženja glavnog kanala: - otvoreni kanal (tri podvarijante poprečnog profila) - cijevni sistem pod pritiskom (jedna pumpna stanica, dva rezervoara, cjevovodi i hidranti) - cijevni sistem pod pritiskom (dvije pumpne stanice, cjevovodi i hidranti)

16. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 6. SISTEM ODVODNJE (KOČERIN POLJE) - Kočerin polje predstavlja obradivu poljoprivrednu površinu. - Postoji suficit površinskih i podzemnih voda koje ne mogu biti odvedene postojećim vodotocima koji završavaju u ponorima (vodotoci Šumet i Matica). - Predviđeno je izgraditi sistem kanala koji će prihvatiti i transportovati višak voda doteklih na ove poljoprivredne površine, do ušća u rijeku Ugrovaču, ukupne dužine 8 km.

17. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE PROJEKTNO PODRUČJE GORAŽDE/USTIKOLINA 1. OBUHVAT I POSTOJEĆE STANJE SISTEMA 2. PODLOGE PROJEKTA 3. KORIŠTENJE VODA 4. IZGRADNJA NOVOG SISTEMA NAVODNJAVANJA

18. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 1. OBUHVAT I POSTOJEĆE STANJE SISTEMA

19. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 2. PODLOGE PROJEKTA • Klimatske karakteristike • Geološke i hidrogeološke karakteristike • Pedološke karakteristike • Hidrološke karakteristike • Sociološko-ekonomske karakteristike

20. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 3. KORIŠTENJE VODA • Zahvatanje vode iz korita rijeke Drine • Ispitivanje kvaliteta vode • Struktura vrste biljaka • Potrebe za vodom

21. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE 4. IZGRADNJA NOVOG SISTEMA NAVODNJAVANJA U toku izrade Idejnog rješenja razmatrana su generalno tri varijantna rješenja: a. Dovod vode iz uzvodnog dijela Općine Goražde/Ustikolina cjevovodom pod pritiskom (gravitacijski i potisnim cjevovodom) b. Dovod vode iz uzvodnog dijela Općine Goražde/Ustikolina slobodnim gravitacionim tečenjem –kanalski sistem, c. Dopremanje vode iz rijeke Drine pojedinačnim cjevnim sistemom pod pritiskom, za svaku od predmetnih lokacija

22. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE U sklopu varijantnog rješenja pod tačkom “c” urađena je analiza koja je podrazumjevala izradu dvije podvarijante: • Cjevni sistem pod pritiskom, sa direktnim snabdjevanjem poljoprivrednih površina pomoću pumpne stanice iz rijeke Drine • Cjevni sistem pod pritiskom, koji pored pumpne stanice iz rijeke Drine, koristi i rezervoare za svaki od lokaliteta, odnosno predstavlja kombinovani sistem potisnih i gravitacionih cjevnih vodova.

23. NAVODNJAVANJE U FBiH - PROJEKAT RAZVOJA SISTEMA U SLIVOVIMA DRINE I NERETVE HVALA NA PAŽNJI!