Yönetim ve Organizasyon

1. Yönetim ve Organizasyon Hafta 9 – Yöneltme: Liderlik ve Motivasyon

2. Liderlik • Çalışanları etkileyerek, amaç ve hedeflerin gerçekleştirilebilmesi yolunda onları yönlendirmek ve yönetmektir. • Liderlik, dinamik bir süreç olarak yöneticinin davranışlarıyla ilişkilidir. Bu davranış süreciyle yönetici, işletmedeki diğer insanları işlerini hedefler doğrultusunda yapmaları için etkilemeye çalışır.

3. Liderlik • Liderin başkalarını amaçlara yönlendirmek için kullandığı araç, güçtür. Liderliğin oluşması için biçimsel organizasyonun varlığı gerekir mi? Lider ve yönetici eş anlamlı mıdır?

4. Liderlik

5. Liderlik • Bir kişiyi lider yapan nedir? • Diğer kişilerin onu izleyerek, onun yönlendirmesiyle işleri başarması üzerinde etkili olan faktörler nelerdir?

6. Liderlik • Lider ve davranışlarını etkileyen hususlar: • Lider’in özellikleri • Yapılacak görevler • İzleyiciler (astlar) • İçinde bulunulan koşullar

7. Liderlik teorileri • Özellikler teorisi • Davranışsal liderlik teorileri • Liderlikte durumsallık teorileri

8. Özellikler teorisi Lideri lider yapan kişilik özellikleridir.

9. Özellikler teorisi • Bu teoride liderin sahip olduğu özellikler liderlik sürecindeki en etkili unsur olarak görülür. • Belirli bir grup içinde bir kişinin etkili olabilmesi ve diğerleri tarafından benimsenmesi için bir takım özelliklere sahip olması gerekir. • Bu teoriye göre eğer grup üyeleri çeşitli özellikler bakımından karşılaştırılabilirse liderleri bulmak mümkün olacaktır. • Bu teorinin ağırlık noktası grup üyeleri arasında başarılı liderleri başarısızlardan ayırdığı düşünülen özelliklere sahip olanları bulmak üzerinedir.

10. Davranışsal liderlik Lideri oluşturan temel unsur, onun işyerindeki davranışlarıdır.

11. Davranışsal liderlik • Bu teorinin ana fikri, liderleri başarılı ve etkin yapan konunun liderin özelliklerinden çok liderlik yaparken gösterdiği davranışlar olduğudur. • Liderin astları ile iletişim şekli • Yetki devredip devretmemesi • Planlama ve denetim şekli • Amaçları belirleme şekli • Lidere olduğu kadar izleyicilere de ağırlık vermiştir.

12. Rensis Likert’in Sistem 4 Modeli

13. Davranışsal liderlik Düşük Yüksek En etkili liderlik seçimi Liderler insan ilişkileri ya da işe yönelik davranış sergileyebilir. Yüksek İnsana yönelik davranış Düşük İşe yönelik davranış Düşük Yüksek Düşük

14. X ve Y teorileri • Douglas McGregor tarafından geliştirilmiştir. • McGregor’a göre yöneticilerin davranışlarını belirleyen en önemli faktörlerden birisinin insanların davranışları hakkındaki inançları ve varsayımlarının, gösterecekleri davranışları etkileyeceğidir.

15. X teorisi varsayımları • Ortalama bir insan çalışmayı sevmez ve işten mümkün olduğunca kaçmaya çalışır. • Ortalama bir insan sorumluluk yüklenmek istemez, fazla istekli değildir ve güvenceyi her şeye tercih eder. • Bu özellikleri dolayısıyla insanları çalıştırmak için onları zorlamalı, yakından kontrol etmeli ve amaçları gerçekleştirmeleri için cezalandırmalıdır.

16. Y teorisi varsayımları • Kişi için iş oyun ve dinlenme kadar doğaldır. • Kişi doğuştan tembel değildir. Onu bu hale getiren tecrübeleridir. • Kişi, belirlediği amaç doğrultusunda kendi kendini kontrol ederek çalışır. • Her insanın belirli bir potansiyeli vardır. Uygun şartlar altında kişi, bunları geliştirir ve daha fazla sorumluluk yüklenmeyi öğrenir. • Yöneticinin yapması gereken uygun bir ortam yaratarak, insanın kendini geliştirmesine ve sahip olduğu enerjiyi amaçları doğrultusunda kullanmasını sağlamaktır.

17. Liderlikte durumsallık • Liderliğin oluştuğu koşullara ağırlık vermiştir. • Değişik durumların değişik liderlik tarzları gerektirdiğidir.

18. Liderlikte durumsallık Üstlerin bekleyiş ve davranışları Gerçekleştirilecek amacın niteliği Liderin kişiliği ve tecrübeleri İzleyicilerin bekleyiş ve davranışları LİDERİN DAVRANIŞI Örgütsel hava ve politika Meslektaşlarının özellikleri, bekleyişleri Liderin etkinliğini belirleyen faktörler

19. Liderlikte durumsallık • Durumsal teori ile ilgili iki ayrı model ele alınmaktadır: • Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Amaç-Yol teorisi

20. Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Liderin davranışlarını belirleyen 3 önemli değişken vardır: • Lider-izleyici ilişkileri • Başarılacak işin niteliği • Liderin mevkiye dayanan otoritesinin derecesi

21. Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Lider-izleyici ilişkileri; lider ile çalışma grubu arasındaki ilişkilerin yapısını vurgulamaktadır. Eğer lider ve grup arasında saygı, güven ve dayanışma varsa ilişkiler iyidir. Eğer az oranda güven, saygı ve dayanışma varsa ilişkiler zayıftır. İyi ilişkilerolumlu bir ortam olduğunu, zayıf ilişkiler ise olumsuz bir ortam yaratıldığını ifade eder.

22. Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Başarılacak işin niteliği; Grubun başarmaya çalıştığı işin yapılması ile ilgili olarak önceden belirlenmiş yol ve yöntemlerin bulunup bulunmaması ile ilgilidir. Bazı işler son derece kesin yöntemlere bağlanmıştır. Bazıları ise tamamen işi yapacak olanların kararına bağlanmıştır. Planlanmış bir iş genellikle açık ve seçik amaçlara sahiptir ve bunun nasıl yapılacağı ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Ancak Planlanmamış ve karmaşık işlerin nasıl başarılacağı, hangi amaçlarla ilgili olacağı konusunda ayrıntılı yöntemler geliştirmek zordur.

23. Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Liderin mevkiye dayanan otoritesinin derecesi; Liderin sahip olduğu pozisyondaki zorunlu gücüdür. Eğer lider, personelini ödüllendirmek, cezalandırmak, işine son vermek, terfi ettirmek, işi tanımlamak gibi konularda fazla güce sahip olabilir. Tersi durumda ise az güce sahiptir. Bu durumda liderin fazla güce sahip olması olumlu olarak nitelendirilirken az güce sahip olması olumsuz olarak nitelendirilebilir.

24. Fred Fiedler’ın liderlik modeli

25. Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Bu üç faktör, lider için olumlu ve olumsuz bir ortam yaratarak, gösterilmesi gereken liderlik davranışını etkilemektedir. • Bu üç faktörün alacağı değerlere göre oluşan her durumda, değişik bir liderlik davranışı etkin olacaktır.

26. Fred Fiedler’ın liderlik modeli • Fiedler’a göre liderin göstereceği davranışların etkinliği için; • en olumlu ve en olumsuz sayılan durumlarda işe yönelik liderlik davranışı etkin ve uygun iken; • nispeten olumsuz durumlarda kişiye yönelik liderlik davranışı uygun ve etkin olacağını düşünmektedir.

27. Fred Fiedler’ın liderlik modeli Fiedler’a göre; • en olumlu durumlarda, grup yönetilmeye hazırdır ve liderin ne yapılması gerektiğini söylemesini beklemektedir. • en olumsuz durumlarda ise liderin kişiye yönelik davranış göstermesi, hiç sonuç alamaması ile sonuçlanacaktır. Bu nedenle doğrudan işe yönelik bir davranış göstermesi lideri daha başarılı yapacaktır.

28. Amaç-yol teorisi • Bu teoriye göre, bir insanın davranışlarını etkileyen iki faktör vardır: • Bekleyiş; kişinin belirli davranışların, belirli sonuçlara ulaştıracağı konusundaki inancı. • Valens; bu sonuçlara kişinin verdiği değer.

29. Amaç-yol teorisi • Bekleyiş teorisinin liderlik açısından anlamı şudur: İzleyiciler, lider tarafından iki konuda güdülenir: • Liderin, izleyicilerin beklentilerini etkileme derecesi (yol) • Liderin, izleyicilerin valensini etkileme derecesi (amaç) • Liderin en önemli işi, izleyiciler için önemli sayılacak amaçlar belirlemek ve izleyicilerin bu amaçları gerçekleştirecekleri yolu bulmalarına yardım etmektir.

30. Amaç-yol teorisi

31. Amaç-yol teorisi • Bu teori, liderin gösterdiği davranışın, astların güdülenmesi, tatmini ve performansları üzerine etkisini açıklamaya çalışmaktadır. • Bu teoriye göre lider, aşağıdaki dört liderlik davranışından birisini gösterebilir: • Otoriter liderlik • Destekleyici liderlik • Katılımcı liderlik • Başarıya yönelik liderlik

32. Amaç-yol teorisi • Bu davranışların uygunluğu, aşağıdaki durumsallık faktörleri tarafından desteklenecektir: • İzleyicilerin kişisel özellikleri • İzleyiciler üzerindeki zaman ve çevre baskısı • İşin niteliği

33. Amaç-yol teorisi • Örneğin; • İnsanın kendi geleceğini kendi kararlarının belirleyeceğine inananlar, katılımcı bir liderlik tarzından tatmin olacaklardır. • İnsanın geleceğinin kişinin kontrolü dışındaki faktörler tarafından belirleneceğine inananlar büyük ölçüde otoriter liderlik tarzından tatmin olacaklardır. • Başarmak istedikleri işin gerektirdiği nitelikleri kendilerinde gören izleyiciler, liderin göstereceği otoriter ve yol gösterici davranışı daha az benimseyeceklerdir.

34. Dönüşümcü liderlik • Paylaşılan vizyon, mülkiyet, yaratıcılık ve topluluk aracılığıyla bir kuruluşun geleceğini birlikte yaratmak için gereken önemli becerileri içermektedir. • Organizasyonları, değişim ve yenilemeyi gerçekleştirecek üstün performansa ulaştıran kişidir.

35. Motivasyon • Etimolojik olarak Latince “movere”, yani “hareket ettirme, hareketlendirme” sözcüğünden gelir. • Kişiliğin oluşmasında, biçimlenmesinde tutum ve davranışı başlatan, açığa çıkaran, sürdüren, yönlendiren bilinçli ya da bilinçsiz etkenlere motive (güdü) denir. Motivlerin etkisiyle oluşan süreç de motivasyon (güdüleme) olarak tanımlanır. • Motivler yönünü ve öncelik sırasını da belirleyerek, bireyleri bilinçli ve amaçlı eylemlerde bulunmaya yönelten, iç ya da dış etkenlerdir. • Motivasyon, bir davranışa neden olan fizyolojik, toplumsal ve psikolojik etkiler dolayısıyla ortaya çıkan durumdur.

36. Motivasyon • Motivasyon, istekleri, arzuları, ihtiyaçları, dürtüleri ve ilgileri kapsayan genel bir kavramdır. • Açlık, susuzluk, cinsellik gibi fizyolojik kökenli güdüler dürtü; insanlara özgü başarma isteği gibi yüksek dürtülere de ihtiyaç adı verilir.

37. Basit motivasyon modeli Davranış Ödüller İhtiyaçlar Dışsal İçsel

38. Motivasyon • Motivasyon konusu esas itibariyle; • Kişilerin bekleyiş ve ihtiyaçları • Amaçları • Davranışları • Kendilerine performansları hakkında bilgi verilmesi

39. Motivasyon • Motivasyonun iki önemli özelliği: • Motivasyon, kişisel bir olaydır. Birisini motive eden herhangi bir olay veya durum başkasını motive etmeyebilir. • Motivasyon ancak insanın davranışlarında gözlenir.

40. Motivasyon teorileri • Kapsam teorileri • Süreç teorileri Davranış öncesini vurgulayan yaklaşımlar Davranış sonrasını vurgulayan yaklaşımlar Davranış Sonuç Davranış saikleri (Dışsal faktörler) Motif/Güdü (İçsel faktörler)

41. Kapsam teorileri • Kişinin içinde bulunan ve kişiyi belirli yönlerde davranışa sevk eden faktörleri anlamaya önem vermektedir. • Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi • Herzberg’in Çift Faktör (Hijyen-Motivasyon) Teorisi

42. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi İnsanların hiyerarşik bir düzen gösteren çok sayıda ihtiyaç tarafından motive olduklarını ileri sürmektedir.

43. Herzberg’in çift faktör teorisi • Motive edici faktörlerin varlığı kişiye kişisel başarı hissi verdiği için motive edecektir. Yokluğu ise kişinin motive olmaması ile sonuçlanacaktır. • Hijyen faktörlerin kişiyi motive etme özelliği yoktur. Ancak yokluğu halinde kişi motive olmayacaktır. Kişinin motive olması için gerekli asgari koşulları sağlamaktadır. MOTİVASYON ANCAK MOTİVE EDİCİ FAKTÖRLERİN VARLIĞI HALİNDE MÜMKÜNDÜR.

44. Süreç teorileri • Ağırlık noktası, kişilerin hangi amaçlar tarafından ve nasıl motive edildikleri ile ilgilidir. • Belirli bir davranışı gösteren kişinin bu davranışı tekrarlaması ya da tekrarlamaması nasıl sağlanabilir sorusunu cevaplamaya çalışır. • Vroom’un Beklenti Teorisi • Eşitlik Teorisi

45. Vroom’un beklenti teorisi • Bireylerin istenen sonucu sağlayacak görevleri yerine getirme güdüleri, onların beklentilerine dayanmaktadır. • Birey, göreviyle ilgili çabasının yüksek bir performansa yol açacağına inanırsa (Ç →P Beklentisi) • Elde edilen yüksek performansın olumlu bir sonuç getireceğine inanırsa (P →S Beklentisi) • Elde edilen sonuç arzuladığı ya da cazip bulduğu bir sonuçsa birey motive olacak ve görevini yerine getirmek için var gücüyle çalışacaktır. Performans Sonuç Çaba Ç →P Beklentisi (yüksek ya da düşük) P →S Beklentisi (yüksek ya da düşük) Arzulanan sonuç olmalıdır.

46. Vroom’un beklenti teorisi Motivasyon süreci Motivasyon= Çaba x Performans x Sonuç Sonucun birey açısından arzulanma derecesine valens adı verilir.

47. Eşitlik teorisi • Stacy Adams tarafından geliştirilmiştir. • Bireyin davranışlarını harekete geçirirken ihtiyaç ve beklentilerinin karşılanıp karşılanmayacağının yanı sıra diğerlerine göre ne kadar adil davranıldığına da önem verdiğini ileri sürer.

48. Eşitlik teorisi • Kişi bir eşitsizlik algıladığında bu eşitsizliği giderici şekilde davranacaktır. Bu davranışın yönü; • algılanan eşitsizliğin derecesine, • kişinin olanaklarına, • göstereceği davranışın kolaylık derecesine göre değişir.