Powieść jako dyskurs (wypowiedź dyskursywna)

Powieść jako dyskurs (wypowiedź dyskursywna) Fikcja literacka źródłem wiedzy o społeczeństwie Na podstawie materiałów z wykładu prof. A. Jabłońskiego, opracował mgr Tomasz Peciakowski Zabawa z nagrodami dla moli książkowych!!!

WIEDZA • Wiedza : prawdziwe i uzasadnione przekonanie 1. Przekonanie – stan i treść 2. Uzasadnienie – falsyfikacja i weryfikcja 3. Prawdziwość – klasycznie i nieklasycznie Podstawowe pytanie badawcze: • Czy dany dyskurs jest rodzajem wiedzy?

DYSKURS jako: 1. język w użyciu (debata sejmowa, czat internetowy) 2. sposób używania języka przez osoby (np. L. Wałęsa), zbiorowości (lekarze, subkultury młodzieżowe), instytucje (radiowa „Trójka”) 3. zdarzenie komunikacyjno-perswazyjne (dyskurs o GMO) 4. interakcja między jednostkami i grupami, dyskusja, dysputa (debata przedwyborcza kandydatów) 5. sposób użycia języka charakterystyczny dla określonej sytuacji społ. (w kościele, na bazarze) 6. zespół wartości, koncepcji, poglądów na dany temat z charakterystycznym sposobem ich wyrażania (dyskurs współczesnego globalizmu, feminizm) 7. tekst w kontekście komunikacyjnym (przemówienie, powieść!)

DYSKURS – zasadnicze podejścia • tradycja niemiecka (Habermas) – argumentacja (idee)+ interes = szukanie zwycięskiej argum. • lingwistyka – język w użyciu, analiza konwersacji • analiza ilościowa – słowo w kontekstach, dyskurs jako ogół jednostek językowych powiązanych w tekst, pozostających w statystycznych korelacjach • krytyczna analiza dyskursu (Fairclough) – ideologiczne funkcje użycia języka /mowa nienawiści/ • teorie dyskursu (Foucault, Mouffe) – dyskurs ujmowany jako makropoziomowa relacja wiedzy i władzy oraz jako wyraz tożsamości zbiorowej • teoria kulturalizmu – przemoc symboliczna (Bourdieu), culturestudies, interakcjonizm symboli- czny (konstrukcje problemów w dyskursie publ.)

DYSKURSYWNA ANALIZA WIEDZY • Przedmiot zainteresowania: społeczne procesy tworzenia wiedzy, konstrukcja i wpływ struktur symbolicznych, orientacja praktyk społecznych w ujęciu historycznym, obecność ideologii • Współtworzy tradycję badań jakościowych w socjologii wpisującej się w obszar analiz dokumentów i sfery publicznej

Wybór jednostki analizy wiedzy(co analizujemy?) • Zdanie (ale w pewnym kontekście) • Temat /theme/ - sąd - wszelkie znaczenia zdania lub więcej – wypowiedzi. Nawet w jednym zdaniu może być zawarte wiele sądów. Sądy podstawowe – główne przesłanie powieści, motto, teza pracy. Można szacować intensywność sądów – emocjonalność, modalność etc. • Wypowiedź (pozycja, jednostka)– całość odrębna funkcjonalnie, treściowo, graficznie, np. dokument, książka, film • W analizie chodzi o wykorzystywanie socjologii wiedzy, analizę interpretatywną, a nie metody lingwistyczne

Wymiary analizy wiedzy • I) Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy • II) Schemat interpretacyjny • III) Klasyfikacja • IV) Struktura fenomenalna • V) Struktura narracyjna

I. Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy 1. autor 2. odbiorca 3. kontekst 4. uprzedzenia 5. konsekwencje

I. Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy ad. 1 • kto jest autorem powieści? autor / nadawca / wytwórca-3 os. nie zawsze ze sobą tożsame • czy jest tożsamość między a. n. i w.? Czy są to różne osoby? Czy da się wszystkich zidentyfikować w tekście? Jaka jest relacja między nimi? • ad.2 • kto jest odbiorcą powieści? projektowany-realny; jednolity-zróżnicowany; przyjazny-wrogi • do kogo skierowany jest dyskurs? Jakie jest audytorium? Kto jest zaprojektowanym, a kto rzeczywistym odbiorcą? Czy język jest dostosowany do odbiorców? Czy odbiorcy muszą dysponować określoną kompetencją, by zrozumieć tekst?

I. Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy • ad.3 – kontekst tj. skale i zakres uwarunkowań sytuacyjnych dyskursu szeroki-wąski; sytuacja społeczna, zaplecze kulturowe • Trzy podstawowe sceny kontekstu: - ta obecna, w której uczestniczy tekst (tworzenie i odbiór) - ta, do której tekst się odnosi (treść, przesłanie) - ta, dotycząca wszelkich inspiracji, innych dzieł i tekstów, do których są odwołania, a które są ważne dla badanego tekstu (inne wytworu ludzkie, idee)

I. Materialne warunki funkcjonowanie wiedzy ad.4 – uprzedzenia • wszystko to, co stronnicze, fałszywe, ideologiczne, celowo i świadomie dyskryminujące przedstawienie zjawisk • Jakie są używane stereotypy? Jaki przekaz ideologiczny uprawomocnia się w tekście? Dlaczego właśnie taki?Jakie perspektywy są najszerzej reprezentowane? ad. 5 - konsekwencje • Czyli jawne i ukryte cele dyskursu • jakie cele sformułowane są wprost, a które implikowane?

II. Schematy interpretacyjne = Ramy problemowe, atrybuty znaczenia, podejmowane zagadnienia, uporządkowanie kognitywne = np. ludzkie ciało jak maszyna, leczenie - naprawianie • 1. temat główny / remat / - problem pierwszoplanowy • 2. datum dyskursu - ogólna problematyka, tematy poboczne, drugoplanowe • 3. rama konceptualna – rama implikująca treść, interpretująca, struktura dzieła, co spaja tekst?

III. Klasyfikacje • Spełniają podstawową rolę w odnoszeniach symbolicznych dyskursów • Dokonujemy binarnych klasyfikacji w tekście, wydobywamy je z tekstu • Pytanie: czy klasyfikacje wchodzą w jakieś schematy? np. lewica – prawica konserwatyzm – liberalizm dobro-zło piękno-brzydota mądrość-głupota kobieta-mężczyzna

IV. Struktura fenomenalna Wewnętrzna struktura i organizacja treści dyskursu • 1. Gatunek • 2. Format • 3. Implikatury • 4. Presupozycje • 5. Spójność

Struktura fenomenalna • Ad. 1. gatunek Każdy tekst może zostać przypisany do określonego gatunku poprzez identyfikację jego wzorca gatunkowego - Realizacją jakiego gatunku jest tekst? (literatura piękna, współczesna, powieść) • Ad. 2 format Inaczej formuła programowa, czyli zestaw reguł i konwencji nadawczo-odbiorczych związanych z konkretnymi realizacjami oczekiwań gatunkowych (obyczajowa, sensacyjna, historyczna, fantastyczna) (opisuje konkretne środowisko? czasy? jakaś inna konwencja?)

Struktura fenomenalna • Ad. 3 implikatury Części informacji nieartykułowanych wprost, lecz oczywistych dla komunikujących się osób: - konwencjonalne (założenie, że odnosimy się do tych samych rzeczy i tak samo je rozumiemy - jej źródłem są formy językowe wypowiedzi i kontekst wypowiedzi np. On jest politykiem, alejest uczciwy). - konwersacyjne (odnajdywanie treści • komunikatu nie wyrażonego • dosłownie - to informacja • , którą można wywnioskować z • wypowiedzi, ale która nie jest • dokładnie zawarta w akcie mowy).

Struktura fenomenalna • Ad. 4 presupozycje Niewyartykułowane, przyjęte albo oczywiste stwierdzenia, które muszą być prawdziwe, żeby wypowiedziane zdanie miało wartość logiczną. Presupozycją jest to, co nadawca, a zdaniem nadawcy także adresat, zakłada jako część tła kontekstowego. kto zabrał książkę? czy pan przestał brać łapówki? brat Jana ma 3 dzieci

Struktura fenomenalna • Ad. 5 spójność Jednolitość, co do autorstwa (widać wyraźnie jednego nadawcę, mimo iż jest wielu wytwórców), odbiorcy (określona wspólnota wiedzy z nadawcą) i treści (głównie opis jednego zjawiska, zdarzenia, zagadnienia; czy są jakieś wątki poboczne?)

Struktura narracyjna Fabuła organizuje genealogię dyskursów, jak również ich obecne symboliczne odniesienia. Narracja jest to spójne przełożenie problemu na dyskurs za pomocą podstawowych zabiegów językowych. • Ad.1 Słownictwo • Ad.2 Styl • Ad.3 Retoryka • Ad.4 Metafora (przenośnia) • Ad.5 Metonimia • Ad.6 Ironia • Ad.7 Stereotypy językowe • Ad.8 Uprzejmość i etykieta

Struktura organizacyjna • Ad.1 słownictwo Zasób podstawowych jednostek znaczeniowych używanych do opisu, porządkowania i wartościo- wania rzeczywistości. Jakie słownictwo dominuje? Najczęściej używane słowa? Jaki jest sens użycia tych słów? Czy pojawia się słownictwo należące do innego zakresy tematycznego niż badany dyskurs? Występowanie słów mających w sobie ocenę (postęp, prawda, tolerancja, demokracja) • Ad.2 styl Sposób budowy i językowego ukształtowania wypowiedzi, którego podstawą stanowi dobór środków językowych (styl naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczny, literacki) Czy styl jest adekwatny do sytuacji komunikacyjnej?

Struktura organizacyjna • Ad.3 retoryka tj. sztuka argumentacji perswazyjnej za pomocą środków językowych. Czy tekst kompozycyjnie stanowi organiczną całość? (odwołanie do struktury) Czy tekst jest funkcjonalny, czyli ma jasno określone rezultaty, od jakich chce doprowadzić? Czy tekst jest dostosowany do sytuacji perswazyjnej? (przekonuje do wartości wywodu?) Jakie toposy wykorzystywane są w dyskursie? Jakie rodzaje argumentacji?

Struktura organizacyjna • Ad.4 metafora (przenośnia) Figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy rzeczy, o której mowa, nazwą innej rzeczy, w taki sposób, że powstaje wrażenie pozwalające na wyjaśnienie lub uwypuklenie niektórych cech rzecz zastępowanej (ojciec  głowa rodziny) • Ad.5 metonimia Zastąpienie nazwy rzeczy, o którą chodzi, nazwą innej rzeczy, pozostającej w związku z pierwszą. Związek może mieć charakter logiczny, miejscowy, czasowy lub kulturowy (Sejm  Wiejska; zamach na WTC  11.09)

Struktura organizacyjna • Ad.6 ironia Świadome, celowo stworzone przeciwieństwo między dosłownym sensem wypowiedzi a tym, co zawierzał wyrazić nadawca komunikatu. (Jak miło, że nas mamusia dziś odwiedziła) • Ad.7 stereotypy językowe Przyjęte od otoczenia społecznego skrajnie uproszczone i uogólnione wyobrażenia na temat m.in. zjawisk, grup społ., osób, prowadzące do ich opisywania i interpretowania zawsze w taki sam, uproszczony sposób. (jakie występują uproszczenia, anegdoty, historyjki?)

Struktura organizacyjna • Ad.8 uprzejmość i etykieta Celowe, strategiczne, pozytywne i negatywne zachowania uczestnika komunikacji, nakierowane określonym interesem, dobrymi relacjami między nadawcą a odbiorcą. Jaki jest stosunek władzy między nadawcą a odbiorcą dyskursu? Czy zachodzi jakaś inna ważna relacja między nimi?

DOGRYWKA • IM WIĘCEJ KONKRETNYCH PRZYKŁADÓW Z POWIEŚCI, CYTATÓW – TYM LEPIEJ! 

DOGRYWKA AND THE WINNER IS…

Powieść jako dyskurs (wypowiedź dyskursywna)