Yönetimde stres kaynakları

1. Yönetimde stres kaynakları Yrd. Doç. Dr. Alper Engeler

2. Stres • Günümüzde stresin pek çok nedeni olabilir • Stres pek çok olumsuz sonuçlara yol açabilir • Stres hatırı sayılır maddi kayba ve iş gücü kaybına neden olur • İş yerinde stresin pek çok nedeni olabilir • Yetersiz yönetim, karar alma becerisi olmayan yönetim, yoğun çalışma saatleri, iş güvencesinin olmaması ve iş baskısı sayılabilecek nedenler arasındadır

3. Stres Nedir • Stresin tek bir tanımı yoktur, anlamı kişiden kişiye değişir • Gerçekten olumlu ve olumsuz pek çok şey strese neden olabilir • Evlenmek, iş değiştirmek, yoğun gürültüye maruz kalmak, çok az veya çok fazla iş, yalnızlık içinde izole olmak stres nedeni olabilir • Stres pek çok şekilde tanımlanabilir: • Saldırıya genel bir tepkidir • Bedenin doğal dengesini bozan herhangi bir etkidir • Çevresel değişikliğe verilen genel bir tepkidir • Çevresel koşullara tepkide bulunmak için beden kaynaklarının kullanımıdır • Problemlerle başa çıkmada başarısız olunduğunda ortaya çıkan psikolojik bir tepkidir • Belli bir süre devam eden ve hastalanmaya götüren süreğen anksiyetedir

4. Stres nedir? • Stres bir bireyin maruz kaldığı baskı, bireyin algılanan başa çıkma kapasitesi düşük olduğunda ortaya çıkar. • Stres, bireyden beklenenler elde bulunan kaynaklarla veya bireyin ihtiyaç ve motivasyonu ile uyuşmadığında ortaya çıkar. • Stres iş yükü elde bulunan zaman veya çalışanlar için çok fazla olduğunda ortaya çıkacaktır. • Ayrıca, bireyin potansiyel beceri ve deneyimlerine gerek olmayan sıkıcı, tekrarlayıcı görevler de strese neden olur. • Cox’ a göre (1993), stres iş talepleri ve onların bu taleple başa çıkma yetenekleri arasında ki algılanan dengesizlikten kaynaklanan psikolojik bir durumdur. • Benzer bir tanımlama da şöyle yapılabilir: ‘iş stresi bireylerin işteki talepler ve onların başa çıkma yetenekleri arasındaki dengesizlikten kaynaklanan ve bireylerin işte işlevselliklerinde bozulmaya neden olan psikolojik bir durumdur’

5. Stresi tanımlamak • Temel olarak bir stresor yani stres kaynağı stresi ortaya çıkarır • Bu da bireyin stres tepkisi göstermesine neden olur • İki ayrı insan aynı stres kaynağına aynı şekilde veya aynı derecede tepki vermez • İnsanlar hayatta karşılaştıkları stresle başarılı bir şekilde başa çıkmak istiyorlarsa şunları bilmelidirler: • Stresin varlığını • Kişisel streslerinin bir tepki olduğunu • Stresi ortaya çıkaran durumları ve olayları • Kendi başa çıkma stratejilerini (terapi gibi)

6. Performansın düşmesi • Diurnal Ritim • Yorgunluk • Motivasyon eksikliği • Uyarım eksikliği

7. Stres kaynaklarının türleri • Çevresel Stresörler (soğuk, sıcak veya nem, gürültü, kirlilik, yeterli ışık ve havalandırmanın olmaması) • Mesleki stresörler (çok fazla veya çok az iş, niteliksiz yöneticiler, fazla terfi almak veya az terfi almak, uzun saatler boyunca çalışma ve iş ailevi görevlerin arasındaki çatışma) • Sosyal Stresörler (aile hayatı, evlilik problemleri, yas gibi hayatta başa çıkılması gereken günlük problemler)

8. Stresin varlığına dair kanıtlar • 1990’larda Cox tarafından yapılan çalışma işte, işyerinde veya kurumda strese yol açan 9 özellik belirlemiştir, bunlar iki ayrı tip olarak tanımlanmıştır. • İşin yer aldığı ortamdan kaynaklanan özellikler • Organizasyonun kültürü ve işlevi • Kariyer gelişimi • Kontrol derecesi • Organizasyondaki rol • Kişiler arası ilişkiler • İş ve ev etkileşimi • İşin kendisinden kaynaklanan özellikler • Görev dağılımı • İş yükü ve işi hızı • Mesai saatleri

9. Olumlu ve olumsuz stres • Bazı insanlar olumlu stresin en yüksek derecesine bile toleranslıdırlar • Olumlu stres çoğu zaman sorun yaratmaz, bazen gereklidir • Sorunlara sebep olan olumsuz strestir • Olumsuz stres yetersiz yöneticilik vasıflarının yerine geçen tehdit, baskı ve korkudan kaynaklanan gözdağı verme kültürünün bir sonucu olabilir • Böyle ortamlarda kişiler yarısı kadar iş çıkarmak için iki katı çalışırlar • İşlevsiz ve yetersiz yönetimin yarattığı sorunları gidermek için insanlar çok çalışırlar

10. Stresin iş dünyasındaki sonuçları • Stresin maliyeti • Mahkemelerin konuya yaklaşımı

11. Stresin fizyolojisi • Dr. HansSelye’nin çalışmaları stres konusunu aydınlatmıştır • Selye Yeni bazı bulgular ortaya koymuştur. Buna göre • Stres bir sinir gerginliği değildir • Stres adrenal bezlerden hormon salınımı değildir • Stres sadece olumsuz olaylardan kaynaklanmaz • Stres bütün bütüne kötü bir şey değildir • Stres vücudun alarm mekanizmasını çalıştırmaz, stres tepkisine neden olan stresördür

12. Otonom sinir sistemi • Otonom sinir sisteminin sempatik ve parasempatik kısımları vardır • Bu iki sistem birbirine zıt faaliyetleri idare ederler • Stresli durumlarda sempatik sinir sistemi aktive olur

13. Genel Uyum Sendromu (GAS) • HansSelye 1936’da 3 basamaktan oluşan genel uyum sendromunu tanımlamıştır: • Alarm reaksiyonu aşaması (ACTH salgılanır, extra enerji üretilir) • Direnç aşaması ( Bu aşamada iki tepki görülür, ya stresöre direnilir veya uyum sağlanır, bu aşamanın etkileri öncekinin zıttıdır) • Tükenme aşaması (eğer stres devam ederse uyum ortadan kalkar ve aşırı yüklenme gerçekleşir)

14. HansSelye’nin Stres modeli • Stresörler bireyi etkiler • Bireyin Psikolojik kuvveti, yapının kuvveti, kontrol derecesi ve olayın algılanması tepkiyi etkiler • Bu Gas durumuna neden olur • Gas sonucunda başarılı veya başarısız uyum gerçekleşir • Başarısız uyum, üzüntü, ağlama, zayıflık ve hastalığa neden olur • Başarılı uyum mutluluk, güç, başarı, güvenlik sonuçlarına yol açar • Başarısız uyum sonraki strese duyarlılığı artırır başarılı uyum direnci artırır

15. Strese verilecek tepkileri belirleyen faktörler • Kontrol • Kestirilebilirlik • Beklenti • Destek

16. Stresin Birey üzerindeki etkileri • Emosyonel(Yorgunluk, anksiyete, motivasyon eksikliği) • Bilişsel (hata yapma açısından potansiyelin artması ve kazalar) • Davranışsal (meslektaşlarla kötü veya bozulan ilişkiler, sinirlilik, kararsızlık, işe gitmeme, aşırı yeme, sigara ve alkol) • Psikolojik (baş ağrıları, genel ağrı ve acılar, nihai olarak psikosomatik rahatsızlıklar, migren, dolaşım ve kalp sorunları, sindirim sorunları)

17. Stresin iş performansı üzerindeki etkisi • İnsanlar iyi performans sergilemek için ilginç bir işe, • iyi çalışma koşullarına, • iş çevresindeki sosyal ortamlarda yer almaya ve • değer verildiklerini hissetmeye ihtiyaç duyarlar • Stresli çalışma koşulları mesela montaj hattı gibi sıkıcı veya tekrarlayıcı çalışma örüntüsü, • Kötü çalışma koşulları, • İzole edilmiş iş ortamı, • Meslektaşlarla yetersiz iletişim ve yöneticilerden tarafından işlerin son tarihinde yetişmesi için sürekli olarak taciz edilmeleri insanları strese sokar. • Stresin iş performansı üzerindeki etkisi çeşitlidir • İnsanlar organizasyona olan katkılarına değer verilmediğini hissederler • İşleri bitim tarihlerinde yetiştiremezler • Az üretirler, verimsiz çalışırlar, • Zamanı idare etme yetenekleri bozulur ve işe gitmeme ortaya çıkar.

18. Stresin organizasyon üzerindeki etkisi • Hizmet alanlardan sürekli şikayetler alınması, • Çalışanların organizasyonun başarısına kendilerini adamaktan vazgeçmesi • Artmış kazalar, işe yerine gitmeme ve eleman değişikliği • Azalmış iş gücü, • Stres kaynaklı kazaların artması

19. Mesleki gruplar • Bazı mesleki gruplar diğerlerinden daha streslidir • Sırasıyla bunlar şu şekildedir: • Öğretmenler • Hemşireler • Müdürler • Profesyonel kişiler • Eğitim ve toplum sağlığı ile ilgilenen diğer kişiler • Polis ve hapishane çalışanları gibi güvenlik işlerinde çalışanlar

20. Mesleki gruplar II • Bu grupların yüzde yirmisinde anlamlı stres rapor edilmiştir, • Öğretmenlerde bu oran iki katına çıkmaktadır • Tam zamanlı çalışanlarda stres daha fazladır • Irksal bazı farklılıklar vardır, azınlıklar daha streslidir • Kadın erkek arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır

21. Kaygıyla başa çıkma stratejileri • Bastırma-Duyarlılaştırma • Aktif-kaçınmacı başa çıkma stratejileri • Problem odaklı duygusal odaklı başa çıkma stratejileri