Starzenie się ludności – wyzwania dla polityki społecznej

1. Starzenie się ludności – wyzwania dla polityki społecznej Piotr Szukalski Instytut Socjologii UŁ pies@uni.lodz.pl Toruń. 14.12.2010

2. Plan prezentacji • Czy Polsce grozi „siwe tsunami”? O nikłej świadomości trendów demograficznych • Czy wiemy, jak przygotować się do starzenia ludności? O tym, co możemy zrobić sami dla siebie

3. Tsunami – fala oceaniczna wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi (lub dzieleniem się lodowców), rzadko w wyniku upadku meteorytu. • Fale rozchodzą się pierścieniowo od miejsca jej wzbudzenia. Na pełnym morzu przejście fali tsunami, poruszającej się z wielką prędkością (do 900 km/h), może być nawet niezauważone, ponieważ długość tych fal dochodzi do kilkuset kilometrów, ale ich wysokość nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów. Dopiero w strefie brzegowej może ona osiągnąć wysokość kilkudziesięciu metrów, niszcząc nadbrzeżne miejscowości

4. Przyczyny demograficznego tsunami Prawa demograficzne wojny w sferze zachowań rozrodczych

5. Przyczyny demograficznego tsunami Wydłużanie się trwania życia

6. Przyczyny demograficznego tsunami Koncentrowanie się przyrostu trwania życia w starszych grupach wieku

7. Obraz demograficznego tsunami

8. Udział dzieci oraz seniorów według województw w latach 2007 i 2035 (jako % ogółu ludności)

9. „Siwe tsunami”? • Metafora „siwe tsunami” na określenie wpływu kryzysu politycznego na przyspieszone procesu starzenia się ludności jest w świetle powyższych danych uzasadniona. • Istnieje jednak wielka różnica pomiędzy prawdziwym tsunami a „siwym tsunami” – przewidywalność, a dokładniej wyprzedzenie, z jakim wiemy o uderzeniu „fali”. • Druga różnica polega na tym, iż tsunami się cofa, zaś „siwe tsunami” tworzy „stałe rozlewisko”.

10. Najważniejsze cechy starzenia się ludności Polski w przyszłości • Wzrost liczby najstarszych – nie tylko 60+, lecz przede wszystkim 80+; • Feminizacja starości; • Pauperyzacja starości – nowy system emerytalny, wzrost liczby osób bez uprawnień do świadczeń emerytalnych; • Konieczność zapewnienia seniorom zajęcia; • Wzrost aspiracji seniorów (będą lepiej wykształceni).

11. Czy starzenie się ludności zagrażana nam? • Starzenie się ludności to nie zagrożenie, lecz wyzwanie • Jedynym rozsądnym podejściem do wyzwań jest przygotowanie się na nie • Przygotowanie się zależy do tego, czy przewidywanie przyszłości ma charakter projekcji forecast czy foresight

12. Zarówno w przypadku jednostkowym, jak i zbiorowym, podstawowymi cechami przygotowania do starości są: • orientacja na przyszłość; 2) świadomość konsekwencji podejmowanych starań (tj. ich celowość); 3) racjonalność wyboru (choć nie musi to oznaczać, że jest to racjonalność ekonomiczna); 4) gotowość do odkładania gratyfikacji za swoje obecne działania przez wiele lat.

13. Płaszczyzny przygotowania na starość • Ekonomiczna • Zdrowotna • Relacyjna • Przestrzenna • Edukacyjno-technologicza • Polityczna

14. Działania z zakresu lokalnej polityki społecznej • zapewnienie godnego poziomu życia w każdym wieku • działania w sferze rynku pracy • promowanie oddolnych, obywatelskich inicjatyw ukierunkowanych na umocnienie solidarności międzypokoleniowej • dostosowywanie mieszkań do potrzeb mieszkańców • transport publiczny dostosowany do potrzeb mieszkańców • planowanie przestrzeni publicznej

15. Podsumowanie (1) • „Siwe tsunami” to termin, który powinien nas uczulić na konsekwencje starzenia się ludności • Wzrost udziału seniorów pociąga za sobą nie tyle zagrożenia, ile wyzwania • Jedyną odpowiedzią na te wyzwania jest przygotowanie się na nie z odpowiednim wyprzedzeniem

16. Podsumowanie (2) • Projekcje procesów społecznych to przykład projekcji typu foresight • Od nas zależy, jak przyszłość będzie wyglądać • Dotyczy to zwłaszcza poziomu lokalnego