Themabijeenkomst Basisonderwijs in kleine kernen en buurtschappen tot 1000 inwoners

1. Themabijeenkomst Basisonderwijs in kleine kernen en buurtschappen tot 1000 inwoners VKK Gelderland, 30 november 2010

2. Programma 20:00 Voorstelrondje en persoonlijke doelstellingen en vragen inventariseren 20:30 Presentatie ontwikkelingen en trends door JosienHissink Pauze/koffie 21:15 Presentatie Hoog Keppel door Henny Dokter 21:45 Vragen en aanbevelingen voor uw dorp

3. Voorstelrondje • Wie bent u? • Uit welke kern komt u? • Hoe is het gesteld met het basisonderwijs op dit moment en verwachtingen voor de toekomst? • Wat wilt u vanavond leren/te weten komen? • Welke vragen hebt u?

4. Voorstelrondje (1) • Wim Gudde – Kranenburg Werkzaam op school, Op de hoogte van ontwikkelingen • JannieStokkink – Exel e.o. Kinderen in Exel op school. Actie tot behoud school. > 80 inwoners, nu zakt het aantal: wat te doen? • Wim Giesbers – Bestuurslid VKK uit Rekken; 15 dorpen ‘onder zijn hoede’ • Wim Mateman – Barlo’s belang (Aalten). Zeer actueel onderwerp. 100 ll op school, jongste klas 5 ll. Volgende klas 1…. Toekomstige stagnatie. Probleem voor zijn! • Herman Ligterink – Barlo’s belang, idem • Siska Schreurs – Halle Heide. Kleine school,65 ll. Nu stagnatie in lage klassen: krimp aanwezig. • Nathalie Ortalo – 10 jaar in Halle Heide. Gezellige kern, 1 school, 1 winkel. School stagneert. • Bianca van den Berg – Ons aller belang Ijzerlo. Kleine school, 100 leerlingen, 2014 ~ 70 ll. Daling voorkomen: kijken wat eraan gedaan kan worden. Nu dorpsplan maken, ook in DWG: Hoe in het dorpsplan rekening te houden met school? • Petra Arentsen – Soeren’s Belang (Laag Soeren). Mensen die niet aan school zijn verbonden betrekken bij school: hoe kunnen zij bijdragen? • Chanel Bleiker – Laag Soeren. Teruglopend leerlingenaantal. • Juul van Rijn – Oud voorzitter OR school Laag Soeren. Nu school in Sprengenhuus (Kulturhus) 75 leerlingen. Schaddeveld is hoofdvestiging. Veluwezoomscholengroep, nevenvestiging in Dieren. Plan voor toekomst. Ouders denken mee. Hoe school Laag Soeren op eigen manier presenteren: identiteit.

5. Voorstelrondje (2) • Ron Janssen – Locatieleider school in Laag Soeren. Probleem in verleden gehad. 25 jaar geleden nog maar 35 leerlingen: samen gaan met andere school in het dorp bleek oplossing. Dorp zonder school is ten dode opgeschreven. Krimp en toekomst! Onderwijskundige oplossingen voor kwaliteitsbehoud. • Martijn Wolters – Stichting Aktief Spijk. 40 leerlingen op school.. Sprake van sluiting. Gemeente wil school nog 3 jaar laten bestaan. Hard voor maken dat school blijft bestaan. Nu bezig met dorpsplan. • Eef Booltink – SAS (Idem) • Albert Bos – consulent bij VKK sinds 2 maanden Veluwe/Gelderse Vallei • Johan Kuster – Leefbaarheid Netterden. 50 leerlingen, 4 kinderen uit Duitsland, 4 kinderen van Nederlandse kinderen die in Duitsland wonen. Grensgebied. Leefbaarheid is met school in contact, ook met alle verenigingen: samen sterk voor voortbestaan school • Christel van Dee – Netterden + voorzitter MR 10 basisscholen Essentius (oude ijsselstreek) Wat kan gedaan worden om de Krimp tegen te gaan? Op iedere school (9) Directeur momenteel, mogelijk samenvoegen om kosten te dekken? • Co Broekhuizen – Netterden. (Idem) • Henny Dokter – Hoog Keppel. • Wim Klompenhouwer – Varsselder dorpsbelangen (oude ijsselstreek). Samenwerking in dorp. Aantrekkelijk houden van dorp met o.a. school en MFA: mensen naar het dorp toe trekken! • Robert Vegter – Voorzitter Exel. Leraar VO in het westen. Hoofdbestuurder vakbond AOb. Gevolgen voor personeel, ouders, sociale omgeving, andere belangen.

6. Voorstelrondje (3) • Alie Lerink – Haarlo’s belang (man), zelf werkzaam in onderwijs in Noordijk. Kon zodoende aanschuiven vanavond. School behouden belangrijk: bindende functie voor dorp. 75-80 kinderen, nog geen krimp. Komende jaren misschien. In Noordijk ook 75 kinderen, onderkant wordt al minderen. Stichting Oponoa (12 scholen bij aangesloten). Gezamenlijke directie is er al. • Andre Hulshof – Haarlo’s Belang (idem als Alie) • Henk Jan Pardijs – Haarlo’s Belang. (idem)

7. Onderzoek en trends Bronnen: • Provincie Gelderland • Centrum voor christelijk onderwijs • SBO (Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt) • Platform Primair Onderwijs Zeeland • CMO Groningen • BOKD

9. Bevolkingsprognose Gelderland 2010-2040 • Na 2020 minder snelle groei bevolking • Rond 2027: meer sterftes dan geboortes: minder natuurlijke aanwas en dus krimp • Huishoudengroei: alleen vanwege alleenstaande huishoudens • Rond 2019: 20% van Gelderlanders 65+ (stedendriehoek en achterhoek al in 2014) • In 2020 zal de Achterhoekse bevolking al gekrompen zijn t.o.v. 2008

10. Bevolkingsprognose Gelderland 2010-2040

11. Bevolkingsprognose Gelderland 2010-2040

13. Centrum voor christelijk onderwijs • “De briefschrijvers vertegenwoordigen 175 basisscholen van uiteenlopende denominatie, bevolkt door 27.500 leerlingen met bijna 3000 personeelsleden. Het gaat om scholen in De Achterhoek, Oost-Gelderland en de Liemers. Eerder kwamen er vergelijkbare signalen uit Limburg, Zeeland en de noordelijke provincies. • In bovengenoemde delen van Gelderland gaat het om een daling van het leerlingenaantal van 20 tot 25%. Dat zou in 2020 tot een verlies van zo'n 500 volledige arbeidsplaatsen kunnen leiden. • Waar al jarenlang veel te weinig geld beschikbaar komt voor materiële instandhouding, is volstrekt helder dat er dus op personeel bezuinigd gaat worden.”

14. Krimp als kans (SBO) “Uit de door ons opgestelde leerlingenprognoses blijkt dat vooral in Groningen, Friesland, Drenthe, Gelderland en Limburg het leerlingenaantal sterk zal dalen (11 à 12% in de periode 2009-2015)”

17. Krimp als kans (SBO) Stap 1: Signaleren van leerlingendaling en herkennen van de gevolgen Stap 2: oplossingen vinden om de negatieve gevolgen tegen te gaan (5 clusters van oplossingen mogelijk)

18. Krimp als kans (SBO) • Samenwerking met andere scholen en mobiliteit • Organisatorisch: 1 directeur en locatieleiders • Lerarenpool: personele problemen opvangen (met kansen!) 2. Strategisch personeelsbeleid • Uitzendbasis • Uitruil van personeel mogelijk maken

19. Krimp als kans (SBO) 3. Bevorderen van uitstroom ouder personeel en behoud van jong personeel • Jonge leerkrachten aantrekken 4. Brede school • Samenwerken met bso of psz • Naschoolse activiteiten 5. De concurrentie aangaan • Promotie en PR van de school • Marketing en profilering

20. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed) • Over 10 jaar: 5000 leerlingen minder • Nu op 8 kernen na in iedere kern een school • Kleinschaligheid is waardevol • School = leefbaarheid • Praktisch: korte afstand • Keuzevrijheid: denominatie • Straks is er niks te kiezen!

21. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed) Uitdagingen: • Onderwijskundige kwaliteit behouden • Bereikbaarheid van basisscholen garanderen • Hoe om te gaan met denominatieve diversiteit?

22. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed)

23. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed) 1e scenario: veel vernieuwing en individuele rijkdom • Jonge gezinnen; tweeverdieners, forensen • Onderbouw in het eigen dorp. Regionale naschoolse opvang in centraal gelegen plaats • Bovenbouw in regionale vestiging • Verder reizen • 1000 leerlingen, groot gebouw met veel faciliteiten • Hele jaar open, behalve met kerst: keuzevrijheid vakantie • ICT in de lessen • Afspraken over naschoolse activiteiten (muziek, sport, spelen)

24. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed) 2e scenario: veel vernieuwing en sociale welvaart • Te weinig jonge gezinnen in dorpen • Schoolbesturen slaan handen ineen: 1 regionale school • Integraal kindcentrum 0-12 jr • Kinderen worden door school gehaald en thuisgebracht • Leraren voor basistaken en ondersteuning / begeleiding • Regionale rust, regelmaat en welzijn

25. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed) 3e scenario: sociale welvaart, weinig vernieuwing • School kantjeboord tot nieuwe wijk voor jonge gezinnen gebouwd werd • Meer garantie voor toekomst: nieuw gebouw, brede school in nieuwe wijk • Geïntegreerde BSO voor 0-12 jaar • Verschillende ruimtes voor interesses • Speciale aandacht en begeleiding • Vervoer vanuit andere dorpen voor school of BSO • Consultatiebureau • ‘s Avonds buurtcentrum in gebouw met sport, cursus, ontmoeting

26. Platform Primair Onderwijs Zeeland (Onderwijs ons goed) 4e scenario: weinig vernieuwing, veel individuele rijkdom • Veel thuiswerkende tweeverdieners • Vrijheid eigen tijd indelen; geen behoefte aan BSO • Afstand is geen probleem; kwaliteit is criteria • Veel kleine scholen hebben moeite met voortbestaan • Concurrentie op basis van kwaliteit onderwijs

27. Positionpaper Krimp en onderwijs (SBO) Primair Onderwijs (basisonderwijs) = basisvoorziening • Gemeentelijke verantwoordelijkheid. • Zelfstandige schoolbesturen / direct bestuurd door gemeente = 70-30% • Reisafstand > 5 km: leerlingenvervoer door gemeente • Huisvesting voor rekening van gemeente

28. Positionpaper Krimp en onderwijs (SBO) Bekostiging basisonderwijs: • ‘Buitenkant’ door gemeente • ‘Binnenkant’ door schoolbestuur (uit lumpsum voor personeel en materieel) • Lumpsum = o.a. gebaseerd op aantal leerlingen op 1 oktober van voorgaand schooljaar (T-1 systeem) • < 140 ll: kleine scholen toeslag

29. Kiezen voor kwaliteit (CMO Gr) Onderzoek naar de keuze voor een basisschool in de gemeente Bellingwedde (Groningen) • Wat zijn de belangrijkste overwegingen van ouders om te kiezen voor een basisschool? • Wat zijn overlevingskansen van kleine basisscholen op basis van prognose? • Wat vinden ouders belangrijke voorzieningen ihkv leefbaarheid woonomgeving? N=208 (34%) 90% heeft zelf schoolgaande kinderen

30. Overwegingen Top 5 criteria om te kiezen voor een school: • Kwaliteit van het onderwijs • School dicht bij huis • Leerkrachten gaan prettig om met de kinderen • Levensbeschouwelijke grondslag • Aandacht voor kinderen met speciale begeleiding

31. Overwegingen Top 5 redenen om een kind van schoolte halen: • Kind wordt gepest • Tegenvallende leerprestaties • School is te klein • Wijziging pedagogische richting • Verlies levensbeschouwelijke grondslag

32. Belangrijke voorzieningen dorp • Basisschool (97%) • Bushalte (96%) • Speeltuin (92%) • Sportveld (86%) • Huisarts (86%) • Supermarkt (85%)

33. Belang basisschool voor dorp • Basisschool is onmisbaar: 95% • Keuze voor dorpsschool om school te behouden: 73% • Combi bao/psz/dorpshuis is goed idee: 67% • Samenvoegen openbaar en christelijk onderwijs voor behoud school: 47% • Verhuizen als basisschool uit dorp verdwijnt: 19%

34. Conclusies • Basisschool in het dorp is heel belangrijk voor ouders • Ouders verhuizen niet vanwege opheffing school • Als samenvoeging onvermijdelijk is, dan goede spreiding scholen in de gemeente • Ideale basisschool = • 40-200 leerlingen • Dichtbij mogelijk • Goede kwaliteit • Prettige leerkrachten • Aansluitend bij levensovertuiging

35. Het verhaal achter de cijfers (BOKD) Uitgangspunten om mee te nemen. “Geef mensen oplossingen en je krijgt weerstand. Geef ze problemen en ze komen in beweging” “Om tot passende oplossingen te komen is het nodig bewoners te betrekken en inzicht te geven in de problematiek.” Wie heeft hier ervaring mee?

36. In de praktijk • Draagvlak voor de school in het dorp • Kwaliteit onderwijs behouden • Rol school, dorpsbelangenorganisatie, inwoners, gemeente • Alternatieven, mogelijkheden zoals specialisatie, fusie, vervoer • Samenwerking • Toekomstperspectief: nieuwbouw, uitbreiding, … • slimme combinaties mogelijk

37. Afronding bijeenkomst: Aandachtspunten voor onderwijs in kleine kernen tot 1000 inwoners (1) • Leefbaarheid van het dorp voorop stellen. Hiervoor school versterken, functies van school uitbreiden. School in het dorp versterken door bijvoorbeeld 1 school in grote kern met meerdere scholen te sluiten. • Ondersteuning van de dorpsschool door scholen in de regio: bezuinigen, investeren in kleine scholen. • Als dorp exploitatie van de dorpsschool overnemen zoals in Hoog Keppel. Schoolgebouw omdopen tot dorpshuis levert nieuwe mogelijkheden. Sponsoren, subsidies, inwoners die garant staan, fondsen. • Voedingsgebied basisschool: 3-12% van de bevolking is 4-12 jaar oud. (afhankelijk van bebouwing etc.). Handig rekenmodel. • Laat de kwaliteit van de school zien! Bijvoorbeeld openbare keuringsrapporten van de onderwijsinspectie (link) Zoals die van Basisschool de Bongerd in Hoog Keppel

38. Afronding bijeenkomst: Aandachtspunten voor onderwijs in kleine kernen tot 1000 inwoners (2) • Werk samen met verenigingen, kinderopvang, school, dorpshuis, gebruikers om een pand exploitabel te maken, de leefbaarheid in het dorp te vergroten en activiteiten voor jong en oud aan te kunnen bieden in het dorp. • Laat zien dat je als gemeenschap samen de schouders eronder zet! Als er een gemeenschapsruimte is kan een dorp ook bloeien en leven, zonder dat er een school is. • Betrek capabelemensen (met kennis van zaken als: juridisch, ruimtelijk, architectuur, management, fondsenwerving, subsidies verkrijgen) • Leer van elkaar en krijg inspiratie. Geef elkaars statuten en huishoudelijk reglementen om van te leren. Ga op bezoek, organiseer excursies. • Kijk eens naar het concept ‘sterrenscholen’

39. Afronding bijeenkomst: Vragen/opmerkingen • Kijk op: www.sprengenhus.nl • De sterrenschool 2.0, concept en implementatie is te bestellen via  www.argumentenfabriek.nl prijs € 54,95 . Informatie op www.desterrenschool.nl . Als kleine organisatie moet je gaan shoppen in dit concept om te kijken wat goed is.  Je kunt het ook als groeimodel gebruiken, zelfs wel verstandig , denk ik. • Activiteiten Noordelijke provincies voor behoud school: Speciale leraren samen delen bijvoorbeeld. • Scholen die zich profileren: Zutphen / grensscholen • Platform: Samen groeien aan krimp (Jan van Woerkom, Ppog). Hulp en ondersteuning zoeken. Platform bijvoorbeeld: mensen hebben zich aangemeld. • Bijeenkomsten samen bundelen!!! Ook al Groningen, Friesland, • Limburg, nu meer aandacht opeisen, gezamenlijk.

40. Tot ziens! • Succes in uw dorp! • Voor informatie, contact en kennisuitwisseling, benader de VKK: VKK Gelderland Dr. Grashuisstraat 8 7021 CL ZELHEM 0314-6311698 info@vkkgelderland.nl www.vkkgelderland.nl • Deel zelf kennis met anderen op www.kennisplatformbewoners.nl • Maak gratis en makkelijk account aan • Deel documenten online met dorpsbewoners uit o.a. Gelderland