YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

1. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Arş. Gör. Elif SÖNMEZ KTÜ MİM. FAK. İÇ MİM.BÖL. Doğal Yaşam Doğal Taş Sempozyumu 29-30Mart 2012Istanbul, TürkiyeMİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

2. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Doğal yaşam, çevremizde bulunan doğal olan her şeyin yaşamımıza kattığı değerle anlamlı hale gelmektedir. Yaşamın devam ettiği mekanlar da özellikle doğal taş, doğal yaşamı destekler niteliktedir. Doğal taşın yoğun olarak kendini gösterdiği doğal bir yaşam alanı olan Akçaabat Orta Mahalle çalışma kapsamına alınmıştır. Bu çalışmada, 19. Yüzyıl sivil mimari örnekleri, sokakları, yolları, mekansal-tarihsel-estetik boyutu ile anlatılmaktadır. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

3. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI İlkçağlardan beri canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için doğayı olduğu gibi kullanmış, böylelikle de doğal yaşamın içinde yaşamayı öğrenmişlerdir. İnsanların korunma ve barınma gereksinimini karşıladığı ilk yapı türü olan mağaralarla yaşam başlamıştır. Daha sonraları doğayı taklit ederek kendi yapılarını oluşturmuşlardır. Bunun içinde coğrafik bölgenin önemli bir etken olduğu söylenebilir. Bölgenin topografik yapısı, yaşam koşullarını da oluştururken, kullanılan malzeme de değişiklik gösterebilmektedir. Yaşanılan mekanlarda büyük ölçekten küçük ölçeğe kadar, geçmişten beri kullanılmakta olan doğal taş, vazgeçilmez bir yapı elemanı olarak yer almaktadır. YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz

4. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI “Doğal taşlar, yerkabuğunun sert ve dayanıklı kısımlarıdır” (Gürdal, 2008, 1479). Yapılarda kullanılan doğal taşlar doğal yapı taşları olarak adlandırılmaktadır. “Taş, insanoğlunun ilk olarak doğada hazır bulduğu ve yapı işlerinde kullandığı temel gereçlerden biridir. Erken çağlarda doğada bulunduğu ya da ocaktan çıktığı gibi kullanılmış, daha sonraları kesici ve yontucu aletlerin gelişmesi, taş mimarlığının da gelişmesini sağlamıştır. Taşın hava etkilerine dayanıklılığı ve mekanik dayanımının yüksekliği yanında doğada bolca bulunması, mimarlığın temel gereci hatta simgesi olmasını sağlamıştır” (Gürdal, 2008, 1479). Doğal taş, yaşam içinde kullanımıyla daha anlamlı hale gelmektedir. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

5. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Doğal yaşam, kendi kendine yetebilen bir yaşam biçimini ifade etmektedir. Burada anlatılmak istenen, doğadaki her şeyin doğal yaşamı idame ettirmekte yeterli olduğudur. Kendi kendine dönüşen, üreten ve tüketen bir yaşam içinde insan, zorluk çekmeden yaşamını sürdürebilmektedir. Doğal yaşam içinde doğal taş yoğun bir şekilde bulunduğundan, bolca kullanılmaktadır. Doğanın ayrılmaz bir parçası olduklarından özel bir öneme sahiptirler. Doğal taş olarak adlandırılan taşlar, doğada milyonlarca yılda şekillenmiş ve onun ayrılmaz bir parçası olan özel bir üründür. Bu nedenle de kullanıldığında ve daha sonrasında doğayla barışık ve uyum içerisindedir (Yüzer, Angı, 2008). Doğadaki uyumları ile doğal yaşamı destekler niteliktedir. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

6. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI “Bulunduğu ortamın özgün oluşum koşullarını yansıtan, iç yapıları ve fosilleri ile milyonlarca yıllık Dünya Tarihi’nin sürecine tanıklık ettiği gibi, bunların tarihsel dönemler boyunca çeşitli amaçlarla kullanılması ile yüz binlerce yıllık İnsanlık Tarihi’nin de gelişimine ışık tutar. Bu nitelikler başka hiçbir maddede bulunmamaktadır” (Yüzer ve diğ., 2008). İnsan yapımı olmadan doğanın kendi içinde barındırdığı ve ürettiği doğal taşlar; geçmişten günümüze ulaşarak, bize hem tarihten ipucları verir hem de dayanıklılığı ile çevreyi şekillendirmemize yardımcı olurlar. Tarihsel süreçte; doğal yaşam içinde kullanılan doğal taş, günümüze kadar ulaşmış olan şehirlerin simgesi haline gelen eserlerde varlık bulmuştur. Sağlamlığı, işlevselliği ve estetik görüntüsü ile kentsel mekandan daha küçük ölçekteki konut mekanlarına kadar her yerde ve her şekilde araç olarak kullanılmıştır. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

7. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Günümüzde kısmen de olsa ayakta kalan ve bizleri hayran bırakan birçok yapıda, estetikle sanatın efsanelerle bütünleştiği tarihi mirasın en önemli sessiz tanıkları her zaman görkemli ve soylu doğal taşlar olmuştur (Yüzer, Angı, 2008, 11). Anadolu’da yüzyıllar boyunca vazgeçilmez bir yapı malzemesi olan doğal taş kullanımı, bölgesel malzeme kaynaklarına bağlı olarak gelişmiştir. Yöresel-vernaküler mimari olarak adlandırılan, Anadolu da görülen taş mimari türü, geleneksel yapı üretim biçimine bağlı özgün değeriyle varlığını sürdürmüştür (Binan, 2008). • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

8. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Türkmen’e göre, bazen strüktür elemanı, bazen örtü malzemesi, bazen de kaplama görevini üstlenen doğal taş; tapınaklarda ‟Tanrılara adanmışlığın”, Dünya’nın yedi harikasından biri olan piramitlerde ‟Ölümsüzlüğün‟, Taç Mahal’de ‟Sevginin”, Selimiye Camii’nde ‟İhtişam ve Yüceliğin”, Çin Seddi’nde ‟Korkunun” dili olmuştur (Türkmen, 2003). Taş kullanıldığı biçim ve anlamıyla mimari bir dil geliştirmiştir. ‟Uygarlıkların Beşiği” diye bilinen Anadolu’da, yerleşik uygarlıkların yaşadığı serüvenin en önemli ve en güvenilir tanıkları taşlardır. Bu topraklar üzerinde binlerce yıl insan hünerlerinin sergilendiği sayısız eserler verilmiştir. Bu eserlerin çoğunda geçmişin geleceğe taşınacağı en güvenilir malzeme olarak, ‟Doğal Taş‟ seçilmiştir” (Yavuz, 2010, 69). • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

9. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Doğal taşlar, kimi zaman yontulup, korunma ve avlanma amaçlı kullanılmış, kimi zaman içine girip barınılmış ve bazen de inançları doğrultusunda tanrılaştırılıp tapınılmıştır. Günümüzde kısmen de olsa ayakta kalan ve bizleri hayran bırakan birçok yapıda, estetikle sanatın, serüvenlerle bütünleştiği tarihin en önemli sessiz tanıkları yine görkemli ve soylu taşlar olmuştur. Antik kentler, anıtlar, heykeller bu açıdan değerlendirildiğinde doğal taşlar; insanoğlunun varoluşundan bugüne kadar geçen bütün dönemlerin yazılı ve görsel belgeleridir” (Yavuz, 2010, 69). Yaşam içinde doğal taş, Anadolu da tarihsel süreçte günümüze kadar ulaşan ve estetik değer taşıyan birçok örnekte görülmektedir. Bu örneklerden biri olan Akçaabat Orta Mahalle doğal yaşamı içinde barındıran, varlığını halen sürdüren yapısıyla irdelenecektir. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

10. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Akçaabat ilçesinin kuruluşuyla ilgili araştırmalar ilk yerlilerin Ege Kıyılarından gelerek buralara yerleştiğini öne süren batılı araştırmacılar ile buraların Asya kökenli ya da Türk olduğunu ortaya koyan araştırmacılar arasında yoğunlaşmaktadır. İlçenin yakın tarihini aydınlatacak belgeler, aile fotoğrafları, antikalar ve benzerlerinin neredeyse tamamı Rus işgalinde harap olmuştur. Roma, Bizans, Komnenos ve Osmanlı döneminden kalan yapıtlar zaman içinde ihmalin kurbanı olsalar bile bu gün Akçaabat'ın tarihi; geçmişinin zenginliğinin bir ifadesi olarak gösterilebilmektedir (Uzunali, 2005). Orta mahalle, Akçaabat tarihinin bir simgesidir. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

11. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI 19. Yüzyıl Osmanlı konut mimarisinin tipik özelliklerini taşıyan Orta Mahalle; Osmanlı dönemi sivil mimarlık örnekleri, sokakları, merdivenleri, duvarları, çeşmeleri, ağaçları ve diğer öğeleriyle tarihi karakterini günümüze aktarabilmiş nadir yerleşimlerden biri olarak anılmaktadır. Tarihi dokusu tek tek evler olarak değil, sokak ve mahalle ölçeğinde bütünlük göstermektedir. Sit alanı içerisinde geçmiş kültürlerin seçkin ürünlerinden olan St. Michael Kilisesi, Şapel ve günümüzde İlkokul olarak kullanılan Kilise okulu yer almaktadır (Uzunali, 2005). • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

12. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Akçaabat Orta Mahalle, araziyle bir bütün oluşturan yerleşimi, doğayla iç içe yaşaması, tezat oluşturmayan kat yükseklikleri, estetik görünümü ve mütevazi yaşam tarzı oluşturması ile günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Orta Mahalle'nin büyük bir bölümü 24.08.1988 tarihinde Kentsel Sit alanı olarak ilan edilmiştir (Uzunali, 2005). • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

13. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Akçaabat Orta Mahalle, doğal yaşamın içinde halen sakinleri ile yaşamaya devam etmektedir. Doğanın içinde bulunduğu, doğaya fazla müdahale etmeden, evlerin birbirinin önünü kesmediği, eğimli araziye uygun bir şekilde birbirine saygılı bir yerleşim göstermektedir. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

14. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI “İnsanın doğaya öykünme yoluyla oluşturduğu ürünlerinin kapsamına mimari de girmekte, doğa mimariye biçim ve madde yoluyla veri, kaynak oluşturmaktadır. Buna karşılık, insan yaptığı mimarlık ürünleri ile doğanın topografyasını, örtüsünü kısaca görünümünü değiştirmekte ona yeni görünümler vermektedir. Bu ürün oluşturma, çevreye yeniden şekil verme süreci yapısal özelliğini tekrar ederek bir “döngü sistemi” içinde devam etmekte ve kendisine bu niteliği kazandıran insanın “uyum-yaratma” ikilemi ile birlikte “insan-çevre” ilişkisinin temelini oluşturmaktadır” (Şentürer, 1995, 83). Bu uyum ilişkisi estetik algıyı da beraberinde getirmektedir. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

15. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Aristoteles’in “sanatçı eşyayı ya oldukları gibi, ya da olmaları gerektiği gibi gösterebilir, doğanın eksik bıraktığı yerleri doğanın izlediği yönde ne kadar iyi tamamlayabilirlerse eser o oranda güzel olur” sözleri, sanata bakışı ve “güzelin, erdemin karşılıklı orantılarda bulunmasından ileri geldiği” görüşü, doğa içinde binalarla oluşan bu yapay mekanların birbiriyle kurduğu denge ve uyumu estetik kavramıyla ilişkilendirmektedir. Yapıların gerek cepheleriyle gerekse organizasyonlarıyla oluşturdukları doku, kentsel mekanların estetik yapısını oluşturmaktadır (Açıcı, Ertaş, 2007). • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

16. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Kentler içinde kentsel mekan olarak sokaklar, mahalleler, caddeler vb adlandırılabilir. Bu kentsel mekanlar canlı organizmalar gibi değişen yaşam koşullarına bağlı olarak gelişim ve değişim gösterirler. Bu mekanların formlarının oluşumunda işlevselliğin yanı sıra estetik kaygılarda değer kazanır. Bu kaygılarla biçimlenen mekanlar doğayla uyumu yakaladıkları zaman bir bütün gibi algılanırlar. Akçaabat Orta Mahalle, tarihsel yapısıyla önem kazanan ve halen sürekliliğini koruyan yaşam tarzıyla doğal yaşam için güzel bir örnek olarak varlık bulmaktadır. Kentsel mekan olarak kendini gösteren tüm mekansal öğeler, doğanın birebir içinden gelen doğal taş ile hem işlevsel hem estetik değer taşımaktadır. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

17. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Doğal çevre içinde insanlar tarafından oluşturulan yapay çevre ancak doğayla uyumluysa estetik bir değer taşır. Bu uyumun yakalanmasındaki en önemli araç ise; doğal taştır. Çünkü o, zaten doğanın içinden çıkagelmiştir. Doğal yaşam içinde doğal taş, Akçaabat Orta Mahalle içerisinde oldukça yoğun olarak görülmekte ve mekansal bütünlük sağlayarak doğal bir yaşam alanı oluşturmaktadır. • Öz • Giriş • Doğal taş’ı Tanımlamak • Yaşam İçinde Doğal Taş • Akçaabat Orta Mahalle • Sonsöz YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

18. Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Arş. Gör. Elif SÖNMEZ KTÜ MİM. FAK. İÇ MİM.BÖL. Kaynakça Açıcı, F.K., Ertaş, Ş., 2007, “Organic Arcitecture and Aesthetical Emulation: Akçaabat Orta Street”, International Congress of Aesthetics 2007 “Aesthetics Bridging Cultures”, METU, Ankara. http://www.sanart.org.tr/PDFler/2.pdf Bingöl, O., 2004, “Arkeolojik Mimaride Taş”, Homer Yayınları, Ankara. Gürdal, E., 2008, “Taş”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi 3, Geliştirilmiş 3. Basım, Yem Yayın, Mas Matbaası, s. 1479, İstanbul. Şentürer, A., 1995, “Mimaride Estetik Olgusu”, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Baskı Atelyesi, 1. Baskı, İstanbul. Uzunali, N., “Akçaabat Orta Mahalle”, Akçaabat Belediyesi Yayını, Trabzon, 2005. Türkmen, F., 2003, “Kırıntılı Tortul Kayaçların Yapı Malzemesi Olarak İrdelenmesi”, Mermer Dergisi, 4/5, 83-86, Afyon. Yavuz, H., 2010, “Doğal Taş Elemanlarının Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanımı” Y. L. Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Yüzer, E., Angı, S., 2008, “Doğal Taşlar ve İstanbul Su Yapılarında Doğal Taş Kullanımı”, Geçmişten Geleceğe Su Yapılarında Taş Sempozyumu, Mimarlar Odası Antalya Şubesi, s. 9-23, Antalya. Yüzer, E., Angı, S., Güngör, Y., 2008, “Doğal Taş Deyince”, Granitaş Taş Kültürü Yayını, İstanbul. YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE

19. Doğal Yaşam Doğal Taş Sempozyumu 29-30Mart 2012Istanbul, TürkiyeMİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ TEŞEKKÜRLER Öğr. Gör. Funda KURAK AÇICI Arş. Gör. Elif SÖNMEZ KTÜ MİM. FAK. İÇ MİM.BÖL. YAŞAMIN İÇİNDE DOĞAL TAŞ: AKÇAABAT ORTA MAHALLE