Przeciwdziałania negatywnym skutkom przeciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy

1. Przeciwdziałania negatywnym skutkom przeciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy Mgr Bożena Pasławska Mgr Piotr Pudło Rzeszów 24.10.2007

2. Stres • Niespecyficzna reakcja organizmu na stawiane mu żądania • Konkretna nierównowaga między wymaganiem a możliwością odpowiedzi w warunkach, w których niewłaściwe spełnienie wymagań ma istotne (postrzegane) konsekwencje • Stan wewnętrznego napięcia emocjonalnego powstający w sytuacjach trudnych • Rodzaj nacisku, który powoduje, że osoba czuje się przygnębiona i zaniepokojona i w końcu nie jest w stanie realizować własnych możliwości

3. Stresory Fizjologiczne Każdy silny, niespodziewany, długotrwający bodziec Psychologiczne (związane z oczekiwaniami, interpretacją sytuacji) bodźce budzące lęk lub niepewność

4. Stres a stan fizjologiczny , czyli co się dzieje z ciałem? • zwiększenie spalania białka i tłuszczu • lepszy dostęp do zapasów energii (wyrzut cukrów) • wzmożona reakcja układu krążenia (ciśnienie tętnicze, akcja serca, zwężenie naczyń) • intensywniejsze oddychanie • zwiększona potliwość • zwiększony napływ krwi do aktywnych mięśni (i mniejszy do narządów „wyłączonych z akcji”) • zwiększona aktywność umysłowa • zwiększona aktywność fizyczna

5. Skala stresu Holmesa i Rahe - Social Readjustment Rating Scale (SRSS) Różnym wydarzeniom wymagający przystosowania przypisano wartości punktowe. Śmierci współmałżonka, jednemu z najsilniejszych stresów, przypisano wartość 100 punktów Oto niektóre stresory wyrażone w punktach: • Rozwód (75) • Zawarcie małżeństwa (50) • Ciąża (40) • Nowy członek rodziny (39) • Duża pożyczka na dom (31) • Zwolnienie z pracy (47) • Przejście na emeryturę (45) • Zmiana zasad funkcjonowanie biznesu (39) • Zmiana stanowiska pracy (36) • Zmiana zakresu odpowiedzialności (29) • Współmałżonek zaczyna albo kończy pracę (26) • Kłopoty z szefem (23) • Zmiana godzin lub warunków pracy (20)

6. Statystyczny efekt stresorów Z badań Holmesa i Rahe wynika interesująca zależność statystyczna pomiędzy stresorami a prawdopodobieństwem zapadnięcia na poważną chorobę

7. Fazy reakcji na stres wg Seyle’go • Alarm Uświadomienie sobie przez organizm istnienia stresora i przygotowanie do stawienia mu oporu (mobilizacja) • Stadium odporności Radzenie sobie , opór wobec stresora, przy zmniejszeniu odporności na inne bodźce • Stadium wyczerpania Wyczerpanie rezerw , jeśli opór nie przyniósł rezultatów - mechanizm radzenia sobie – wyczerpuje się

8. Na poziom doświadczanego stresu wpływa: • Rodzaj i siła bodźców (stres jako bodziec) • Dyspozycje indywidualne jednostki (stres jako reakcja) • Sposób ewaluacji oraz motywacja (stres jako proces pośredniczący między stresorem a reakcją) • Proces interpretacji i wartościowanie stresorów (ocena pierwotna) – kategorie: zagrożenia, wyzwania, straty • Ocena własnych kompetencji i zasobów • Wtórna ocena skuteczności zmagania się z sytuacją nierównowagi wymagań środowiska a możliwościami jednostki. • Dostępność wsparcia społecznego

9. Stres w pracy Skala zjawiska za B.B. Reinhold 1998 Dane amerykańskiego Instytutu badań nad stresem: W ciągu 10 lat (od 1984 r) – wzrost liczby chorób będących skutkiem stresu o ok. 800 %

10. Zmiany w charakterze pracy • redukcje zatrudnienia i kosztów - większe obciążenie pracą pojedynczej osoby - stały lęk przed utratą zatrudnienia • obciążenie rodzin pracujących • globalizacja „odkorzenienie”, koszty procesu adaptacji do nowych miejsc, kultur • nacisk na stałe podnoszenie i poszerzanie kwalifikacji(chwiejność poczucia własnej wartości zawodowej)

11. Procesualny model stresu zawodowego Różne wymagania związane z pracą (stresory) mogą prowadzić do różnych reakcji stresowych manifestujących się zwykle na poziomie: • jednostkowym, • interpersonalnym, • organizacyjnym.

12. Procesualny model stresu zawodowego Jak związek ten wygląda w konkretnej sytuacji u konkretnej jednostki zależy od: • zasobów osobowych – np. style radzenia sobie ze stresem • zasobów sytuacyjnych - np. wsparcie społeczne w miejscu pracy.

13. Model Michigan • Właściwości organizacji np. wielkość firmy, struktura organizacyjna, opis stanowiska, mogą prowadzić do powstawania psychologicznych stresorów (konflikt roli, niejednoznaczność, przeciążenie roli) powodują napięcia (reakcje stresowe), które mogą prowadzić do zaburzeń fizycznych i psychicznych. • Związki między tymi czynnikami modyfikowane są przez: - stałe właściwości pracownika(np.wzór zachowań) - relacje interpersonalne (np. wsparcie)

14. Behawioralne reakcje na stres • Poziom jednostkowy nadaktywność, impulsywność, nadmiar środków pobudzających, odurzających, zaburzenia łaknienia • Poziom interpersonalny gwałtowne wybuchy, zachowania agresywne konflikty, izolacja społeczna • Poziom organizacyjny niski poziom wykonywanej pracy, obniżona wydajność, opieszałość, fluktuacja personelu, częstsze zwolnienia lekarskie, niewłaściwe zarządzanie czasem

15. Afektywne reakcje na stres Poziom jednostkowy: niepokój, napięcie, złość, przygnębienie, apatia Poziom interpersonalny: drażliwość, nadwrażliwość Poziom organizacyjny: niezadowolenie z pracy

16. Poznawcze reakcje na stres • Jednostkowe bezradność, bezsilność, upośledzenie funkcji poznawczych, trudności decyzyjne • Interpersonalne wrogość, podejrzliwość, projekcja • Organizacyjne cyniczny stosunek do roli zawodowej, poczucie, że jest się niedocenianym, brak zaufania do współpracowników i przełożonych

17. Reakcja na stres na poziomie motywacyjnym • Jednostkowe utrata zapału, utrata entuzjazmu, utrata złudzeń, rozczarowanie, znudzenie • Interpersonalne zobojętnienie, utrata zainteresowań innymi, obojętność, zniechęcenie • Organizacyjne utrata motywacji do pracy, opór przed pójściem do pracy, tłumienie inicjatywy, niskie morale

18. Fizyczna reakcja na stres • złe samopoczucie – bóle głowy, mdłości, zaburzenia psychosomatyczne • osłabienie układu immunologicznego • zmiany w poziomie hormonów

19. Działania interwencyjne Dotyczą: • Poziomu jednostki • Poziomu organizacji • Styku jednostka - organizacja

20. Działania interwencyjne na poziomie organizacji • usuwanie źródła problemu • poprawianie treści i środowiska pracy – przeprojektowanie stanowiska, rotacja stanowisk • precyzyjne określenie właściwości roli, • ulepszanie fizycznego środowiska pracy, • odpowiednie planowanie czasu, • rozwijanie kadry menadżerskiej, • zarządzanie karierami, • firmowe programy prozdrowotne, • kształtowanie realistycznego obrazu pracy, • doskonalenie przepływu informacji, zarządzanie konfliktami, • programy pomocowe dla pracowników (zapobieganie osobistym problemom, które mogą mieć wpływ na poziom efektywności),

21. Działania interwencyjne na styku jednostka – organizacja • zwiększanie odporności na określone stresory • ocena poziomu stresu jednostki w porównaniu do innych pracowników • szkolenia z zarządzania czasem • szkolenia z umiejętności interpersonalnych • mentoring (dla adekwatnego obrazu pracy) • utrzymywanie równowagi miedzy pracą a życiem osobistym • koleżeńsko – zawodowe grupy wsparcia • coaching i konsultacje wzajemne • planowanie kariery

22. Działania interwencyjne na poziomie jednostki • samoświadomość reakcji stresowych, • nauka sposobów zmaganie się ze stresem, • promowanie zdrowego stylu życia, • budowanie więzi interpersonalnych, • relaksacja

24. Poziomy interwencji w sytuacji stresu zawodowego • Rozpoznanie (wczesne wykrywanie stresorów zawodowych i reakcji stresowych) • Prewencja pierwotna (osłabianie stresorów zawodowych) • Prewencja wtórna (zmienianie sposobów, w jaki pracownicy reagują na stresory zawodowe) • Leczenie ( terapia osób, które odczuwają poważne skutki oddziaływania stresorów zawodowych) i rehabilitacja( planowany powrót jednostki do poprzednio wykonywanej pracy)

25. Klasyczne podejście do stresu zawodowego STRESORY ZWIĄZANE Z AKTYWNOŚCIĄ ZAWODOWĄ • Stresory związane z pełnieniem roli zawodowej • Stresory związane z relacją menadżer – firma • Stresory związane z rozwojem zawodowym menedżera • Stresory związane z relacjami międzyludzkimi • Stresory związane ze sposobem wykonywania pracy

26. Konflikt roli Jednoczesne istnienie co najmniej dwóch zbiorów różnych wymagań stawianych pracownikowi, przy czym spełnienie jednych wymagań utrudnia lub wyklucza wykonanie pozostałych

27. Rodzaje konfliktów roli • Konflikt wewnętrzny • Konflikt sprzecznych poleceń • Konflikt między różnymi rolami • Konflikt roli z osobowością • Wieloznaczność roli • Przeciążenie roli Mimo, iż wymagania dotyczące roli są uprawnione i niesprzeczne jest ich zbyt wiele Nie jest możliwe ich spełnienie w odpowiednim czasie i na odpowiednim poziomie

28. Stresory związane z relacją menadżer – firma • Mały wpływ na to, co dzieje się w firmie, zbyt mały udział w podejmowaniu decyzji • Ograniczenie możliwości wyrażania własnej opinii

29. Stresory związane z rozwojem zawodowym menadżera • Negatywna ocena przebiegu własnej kariery • Kryzys środka kariery • Poczucie ograniczenia rozwoju • Brak poczucia stałości pracy

30. Stresory związane z relacjami międzyludzkimi • Złe relacje miedzy współpracownikami • Złe relacje z przełożonymi • Złe relacje z podwładnymi

31. Stresory związane ze sposobem wykonywania pracy • presja czasu • nierytmiczność pracy • zmiany sposobu wykonywania pracy

32. Na poziom doświadczanego stresu wpływa Lazarus, Folkman: • Proces interpretacji i wartościowanie stresorów (ocena pierwotna) kategorie zagrożenia, wyzwania, straty • Ocena własnych kompetencji i zasobów (ocena wtórna) • Wtórna ocena skuteczności zmagania się z sytuacją nierównowagi wymagań środowiska a możliwościami jednostki.

33. Stres zawodowy w liczbach • 29 % badanych uważa, że praca zawodowa wpływa niekorzystnie na zdrowie, wiążą z pracą takie problemy jak: • bóle pleców (30%) • stres (28 %) • ogólne zmęczenie (20 %) (Paoli 1997 - sondaż: 16 tys. pracowników europejskich) • 38 % odczuwa napięcie w pracy , w domu -8% (badanie brytyjskie –mężczyźni) • W ciągu 25 lat absencja powodowana stresem (niepokój, osłabienie, ból głowy) wzrosła o 528% ( badanie Hingleya i Coopera)

34. Finansowe koszty stresu • W Wielkiej Brytanii – 10 % produktu narodowego brutto rocznie (ponad 5mld funtów) • W UE – średnio 9,6 % produktu narodowego (Holandia -13,9%)

35. Stres a niezdolność do pracy • 1967 11% orzeczeń – z tytułu zaburzeń psychicznych • 1997 30 % z tytułu zaburzeń psychicznych 28 % schorzenia układu mięśniowo- szkieletowego 8% choroby układu krążenia

36. Radzenie sobie ze stresem O skutkach stresu decydują: • Czynniki związane ze stresorami • Czynniki będące efektem wyczerpania Stąd dwutorowe przeciwdziałanie skutkom stresu: • obrona przed stresem (przeciwdziałanie stresorom) • rozładowywanie napięcia

37. Strategie radzenia sobie ze stresem • Działanie bezpośrednie • Szukanie informacji • Powstrzymywanie się od działania • Wewnętrzne lub paliatywne strategie • Zwrócenie się do innych po pomoc (strategie społeczne)

38. Zarządzanie stresem • Podwładnych • Minimalizowanie występowania warunków stresujących • Tworzenie środowiska ograniczającego konflikty i niepewność (unikanie sprzecznych poleceń, zwiększanie stabilności pracy • Stały poziom zasobów • Konsekwentne metody kierowania i dyscyplinowania

39. Zarządzanie stresem własnym • Rozumienie i akceptacja własnych ograniczeń • Rozumienie zasady Pitera (dobra praca na niższym stanowisku może być bardziej satysfakcjonująca niż presja wyższego, a przekraczającego własne zdolności stanowiska) • Ruch • Hobby • Zainteresowanie tym, co dzieje się wokół

40. Dziękuję za uwagę 