AVRUPA BİRLİĞİNDE SOSYAL KORUMA

1. AVRUPA BİRLİĞİNDESOSYAL KORUMA Doç. Dr. Seyhan Erdoğdu Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü 11-12 Eylül, 2009 (ETCF)

2. Giriş: Sosyal Politika ve Sosyal Korumai • Bireysel ve toplu iş ilişkileri alanında emeği koruyucu ve güçlendirici iş hukuku, • Asgari ücret ve ücret politikaları, • İstihdam politikaları, • Kamusal altyapı hizmetleri (konut, ulaşım ve diğer altyapı hizmetleri) • Kamusal sağlık, eğitim, • Sosyal koruma (sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler) • Tarımsal destek politikaları, • Bölgesel politikalar vb.

3. Sosyal Koruma • Sosyal Koruma bir ülkede yaşayanların sosyal risklere karşı korunmaları için düzenlenmiş tüm sosyal toplu transfer sistemlerine denir. • Sosyal Koruma= Sosyal Güvenlik + Sosyal Yardımlar + Sosyal Hizmetler

4. Sosyal Güvenlik • Bireylerin ve ailelerin • hastalık, • analık, • iş kazası, meslek hastalığı, • malullük, • yaşlılık, • ölüm, • işsizlik v • aile sahibi olma durumunda karşılaşacakları • gelir kaybı ve gider artışlarının karşılanması için gereksinim duydukları destek ve dayanışmanın, kamu programları aracılığıyla kurumsallaştırılmasıdır.

5. AB POLİTİKALARI I. BİRİNCİ SÜTUN: TOPLULUK POLİTİKALARI 1-PİYASA İNŞA EDEN POLİTİKALAR 1.1ORTAK REKABET POLİTİKASI 1.2ORTAK TİCARET POLİTİKASI 1.3GÜMRÜK BİRLİĞİ 1.4EKONOMİK VE PARASAL BİRLİK 1.5VERGİLENDİRME POLİTİKASI 1.6SANAYİ VE KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTE İŞLETMELER POLİTİKASI 1.7TRANS AVRUPA AĞLARI ·ORTAK TAŞIMACILIK POLİTİKASI ·TELEKOMÜNİKASYON, BİLGİ TOPLUMU VE IT TEKNOLOJİLERİ ·ENERJİ POLİTİKASI 2. PİYASA DÜZELTEN POLİTİKALAR (Üreticilerin piyasa güçlerinden korunması) 2.1 ORTAK TARIM POLİTİKASI 2.2 BALIKÇILIK POLİTİKASI 2.3 BÖLGESEL POLİTİKA 3. PİYASANIN İNSANLAR VE ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİNİ YUMUŞATAN POLİTİKALAR, SOSYAL POLİTİKALAR 3.1 ÇEVRE POLİTİKASI 3.2 TÜKETİCİ POLİTİKASI 3.3 MESLEKİ EĞİTİM VE GENÇLİK POLİTİKASI 3.4 BİLİM VE ARAŞTIRMA POLİTİKASI 3.5 SOSYAL POLİTİKALAR II. İKİNCİ SÜTUN: ORTAK DIŞİŞLERİ VE GÜVENLİK POLİTİKASI III. ÜÇÜNCÜ SÜTUN: ADALET VE İÇİŞLERİ POLİTİKASI

6. AB’nde Sosyal Politika • Sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonu, • Serbest dolaşım • Kadınlarla erkekler arasında eşitlik • İşçi sağlığı ve iş güvenliği • Avrupa İş Hukuku • a. Yeniden Yapılanma: Toplu işten çıkarmalar , İşverenin ödeme aczi, İşyerinin devri • b. İşçilerin Bilgilendirilmesi ve Danışma: Avrupa İşyeri Konseyleri, Bilgilenme Danışma, Avrupa Şirket Statüsü • c. Atipik Çalışma ve Çalışma süreleri: Belli süreli çalışma, Kısmi süreli çalışma, Çalışma sürelerinin düzenlenmesi • Diğer: • Sözleşme veya istihdam ilişkisine uygulanacak koşullar • Çalışan gençlerin korunması • Analığın Korunması • Ebeveyn İzni • Avrupa İstihdam Stratejisi • Sosyal Korumanın Modernleştirilmesi ve Geliştirilmesi • Sosyal İçerme

7. Sosyal Koruma ve AB Bütünleşme Süreci • Serbest ticaret alanı • Gümrük Birliği • Ortak pazar: işgücü ve sermayenin serbest dolaşımını öngörür. İşgücünün serbest dolaşımının olması, sağlık, iş güvenliği, eğitim, sosyal güvenlik gibi alanlarda benzer politikalar uygulanmasını teşvik eder. • Ekonomik birlik: sanayi, ulaştırma, enerji, telekomünikasyon, mali ve parasal politikalar ve genel olarak tüm ekonomik ve sosyal politikalarda uyumlaştırmayı öngörür. • Siyasi birlik: Dış politika, savunma politikası gibi alanları da kapsar.

8. Sosyal Koruma ve AB Genişleme Süreci • 1957: Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg • 1973 Danimarka, İrlanda ve İngiltere • 1981 Yunanistan • 1986 Portekiz ve İspanya • 1995 Avusturya, Finlandiya ve İsveç • 1989 Doğu Almanya • 2004 Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Polonya, Estonya, Lituanya, Letonya, Slovenya, Malta, Kıbrıs • 2007 Romanya, Bulgaristan • Hırvatistan • Makedonya • Türkiye

9. 1. Sosyal Koruma ve Ana Antlaşmalar • 1957, Roma Antlaşmaları • 1986 Tek Avrupa Yasası (1986) Sosyal Şart (1989) • 1992 Maastricht Antlaşması (Avrupa Birliği Antlaşması)  • Maastricht’e kadar sosyal koruma: koordinasyon amacıyla kural konulan bir sosyal politika alanı

10. Sosyal Koruma ve Ana Antlaşmalar Maastricht sonrasında sosyal koruma: uyumlaştırma yöntemine açık bir alan • 1997 Amsterdam Antlaşması • 2000 Avrupa Birliği Temel Haklar şartı • 2001 Nice Antlaşması • 2007 Lizbon Antlaşması (onaylanmadı)

11. Oybirliği ile karar alınan konular • Sosyal koruma • İş sözleşmesinin sona erdirilmesi • İşçi ve işverenlerin çıkarlarının temsili ve toplu savunulması • Üçüncü ülke uyrukluların istihdam koşulları

12. Topluluğun bağlayıcı karar alma yetkisi dışındaki konular • Ücretler • Örgütlenme Hakkı • Grev hakkı • Lokavt

13. 2. Avrupa Birliği’nin Sosyal Koruma Politikaları AB 27’lerin Sosyal koruma harcamaları - 2006: GSYH’nın %26,9 düzeyinde (Fransa %31; Romanya %14; Türkiye: %14.66) • sosyal emeklilik % 46, • sağlık % 29, • işsizlere yapılan transferler %6 • özürlülük ve aile/çocuk % 8; • sosyal dışlanma % 4 • Finansmanın %59’u sosyal katkılardan /işveren %38, işçi %21), %38’i ise vergilerden. • Nispi yoksulluk (%60) 2006: Hane halklarının %16’sı

14. Türkiye’de yoksulluk 2007 Kırsal kesimde %32,18 Kentsel alanlarda % 10,61 Türkiye geneli %18,56 (4 kişilik hane için gıda ve gıda dışı 619 TL/Ay) Harcama esaslı göreli yoksulluk (%50) %14,43 (Eşdeğer fert başına tüketim harcaması medyan değerinin %50'si esas alınmıştır.)

15. 2.1 Sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonu • Sosyal güvenlik rejimlerinin istihdam edilenlere ve onların Toplulukta serbest dolaşan aile bireylerine uygulanmasına dair 1408/71 sayılı Tüzük ve bu Tüzüğün uygulanmasına dair 574/72 sayılı Tüzük • 1 Temmuz 1982 tarihinden itibaren bu düzenlemelerin kapsamına bağımsız çalışanlarla onların bakmakla yükümlü oldukları kişilerin de dahil edilmelerini sağlayan tüzükler • Sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonu üzerine 883/2004 sayılı tüzük (uygulama tüzüğü henüz benimsenmedi)

16. 2.2 Ek Emeklilik Sistemleri 2004: 2 500 milyar Euro • 1997 DGXV tarafından hazırlanan Tek pazarda ek emeklilik üzerine Yeşil Kitap • 1998 Topluluk içinde hareket eden ücretli ve kendi hesabına çalışanların ek emeklilik haklarının korunmasına ilişkin Konsey Direktifi (98/49EC) • 1999 Ek emeklilik için tek pazara doğru başlıklı Komisyon Tebliği COM(99) 134final/2 • 20000 Avrupa Parlamentosu ve Konseyin Mesleki Emeklilik sağlanmasına ilişkin faaliyetler üzerine Direktif önerisi (COM (2000) 507 final). • 2000: Emeklilik Forumu • 2001 Mesleki emeklilik sistemlerinin vergilendirilmesine ilişkin Komisyon Tebliği (COM (2001)214 final) • 2003 Mesleki emeklilik sağlayan kuruluşların faaliyetleri ve denetimi üzerine 2003/41/EC sayılı Direktif

17. 2.3 Sosyal Korumanın Modernleştirilmesi ve Geliştirilmesi

18. 2.3.1. Sosyal koruma ve sosyal içermeye ilişkin yeni yaklaşımların doğuşu • “Avrupa sosyal modeli” • 1980’li yıllar: Avrupa ülkelerinde, sosyal modelin unsurlarının daraltılması • 1990’lı yıllar: sosyal koruma ile ekonomik etkinlik ve dış rekabet edebilirlik arasında hassas bir denge

19. 2.3.2 İlk Adımlar: İki Tavsiye • 24 Haziran 1992 tarihli (92/441/EEC), sosyal koruma sistemlerinde yeterli kaynak ve sosyal yardıma ilişkin ortak ölçütler üzerine Konsey Tavsiyesi • 2 Temmuz 1992 tarihli (92/442/EEC) sosyal koruma amaç ve politikalarının benzeşmesine ilişkin Konsey Tavsiyesi • 1993 yılından beri düzenli raporlar • MISSOC (Mutual Information System on Social Protection Sosyal Koruma Üzerine Karşılıklı Bilgi)

20. 2.3.3 Sosyal Korumanın Geleceği • 1995: Sosyal Korumanın Geleceği: Avrupa Tartışması İçin Bir Çerçeve başlıklı Komisyon Tebliği: • Sosyal koruma –istihdam ilişkisi • Kaynak sorunu • Hakların ve katkıların bireyselleştirilmesi • Kaliteli ve parasız sağlık hizmetlerinin sürdürülebilirliği sorunu • Sosyal koruma turizmi • Ek emeklilik sitemleri

21. 2.3.4 Sosyal Korumanın Modernleştirilmesi ve İyileştirilmesi • 1997: Avrupa Birliğinde Sosyal Korumanın Modernleştirilmesi ve İyileştirilmesibaşlıklı Komisyon Tebliği • Değişimin nedenleri • Vergi sistemlerinin koordinasyonu • İşsizlik ve istihdam, pasif politikalar yerine aktif politikalar • Emeklilik yaşının artırılması • Sosyal dışlanma • Ek emeklilik sistemleri

22. Amsterdam Antlaşması • Yeni 13. Madde:ayrımcılığa karşı hükümler • Yeni Bölüm VIII, yeni 125-130. Maddeler: İstihdamın geliştirilmesi • Yeni Bölüm XI, Yeni 136-145. Maddeler: Sosyal Protokol

23. 2.3.5. 1999:Sosyal Korumanın Modernleştirilmesi için Birleşik Bir Strateji • İşi gelir getirici kılmak ve güvenli gelirler sağlamak, • Emekli gelirlerini güvenli kılmak ve emeklilik sistemlerini sürdürülebilir yapmak, • Sosyal entegrasyonu geliştirmek • Yüksek kalitede ve sürdürülebilir sağlık hizmeti sağlamak

24. 2.3.6 Mart 2000 Lizbon Avrupa Konseyi ve sosyal koruma • Lizbon sürecinin sosyal ayakları: • Büyümenin sürdürülebilir ve "daha çok ve daha iyi işler" yaratılarak olması ve AB ülkelerinde sosyal koruma sistemlerinin geliştirilerek modernizasyonu, insana yatırım ve sosyal içermenin sağlanması

25. 2.3.7 Sosyal Koruma Komitesi2000 • Görevi:Üye devletlerde ve Toplulukta sosyal koruma alanında meydana gelen değişiklikleri izlemek, • Bilgi, deneyim ve örnek uygulamaların Üye devletler ve Komisyon arasında paylaşılmasını sağlamak, • Konseye sunulmak üzere, sosyal politika alanında, Konseyin belirlediği amaçlar doğrultusunda neler yapıldığını kapsayan yıllık bir rapor hazırlamaktır • Yapısı: Her üye devletten ve Komisyondan ikişer temsilci

26. Sosyal Koruma Komitesi 2000 Öncelikli amaçları: • Emeklilik sistemlerinin sürdürülebilirliğine ağırlık vererek uzun vadeli bir bakış açısı ile sosyal güvenlik sistemlerinin geleceği konusunu ele almak • Üye Devletlerin, sosyal içermenin geliştirilmesine yönelik politikalarını desteklemek üzere hedefler ve göstergeler belirlemek

27. Sosyal Koruma Komitesi 2004 • Amaçları • İşi gelir getirici kılmak ve güvenli gelirler sağlamak • Emekli aylıklarını güvenli kılmak ve sürdürebilir emeklilik sistemleri sağlamak • Sosyal içermeyi geliştirmek • Kaliteli ve sürdürebilir sağlık hizmetleri sağlamak

28. Ekonomik Politika Komitesi 1974 (revize 2000) • Makro ekonomik ilkelerin geliştirilmesi ve uygulanması süreci • İstikrar ve Büyüme Paktı'nın kriterlerinin hayata geçirilmesi • Sosyal koruma alanları, örneğin emeklilik ve sağlık sistemlerinin reformu, bütçe disiplininin sağlanması ve kamu harcamalarının azaltılması bağlamında gündeme gelmektedir.

29. İstikrar ve Büyüme Paktı İstikrar ve Büyüme Paktı'nın amacı: üye bütçe disiplinini gerçekleştirmeleri Üye devletlerin bütçe durumlarının izlenmesi ve ekonomik politikalarının koordinasyonu ve aşırı bütçe açığı durumlarına ilişkin yöntemler üzerinde ayrıntılı teknik düzenlemeli içeren, Bir Konsey kararı (1997) İki Konsey Tüzüğü (1997).

30. İstihdam Komitesi 2000 • Sosyal korumanın prim ve vergi yükünün azaltılması • Bu mali kaynakların kaybını telafi edecek ve sosyal korumanın zayıflamasını engelleyecek alternatif bir kaynak arayışı.

31. 2.3.8 2000 Nice Zirvesi ve Sosyal Gündem • Aralık 2000 Nice Zirvesi: 2000-2005 için Sosyal öncelikli amaçlar: • İşgücü piyasasına katılım ve herkes için kaynaklara, haklara, mal ve hizmetlere ulaşım, • Dışlanma risklerinin önlenmesi, • En çok korunmaya muhtaç olanlar için önlemler, • Sosyal koruma alanında tüm aktörlerin seferber edilmesi

32. 2.3.9. Açık İşbirliği Yöntemi • Sosyal politikanın belirlenmesinde geniş katılımın sağlanması, • Farklı düzeylerdeki yönetimlerin koordinasyonu, • Bilgi toplanması ve kıyaslamalar yapılmasına önem verilmesi, • Çeşitlilik ihtiyacının kabul edilmesi, • Komisyon ve Konseyin sistemli ancak müeyyidesiz rehberliğinin sağlanması

33. AİY - birlikte yürütme • 2003 Lizbon stratejisinin sosyal boyutunun güçlendirilmesi: Sosyal koruma alanında açık işbirliğinin birlikte yürütülmesi başlıklı Komisyon Tebliği • 2005 Birlikte çalışmak, daha iyi çalışmak: Avrupa Birliği’nde sosyal koruma ve sosyal içerme politikalarının açık koordinasyonu için yeni bir çerçeve başlıklı Komisyon Tebliği

34. AB’nin sosyal koruma alanında üç temel amacı • Yeterli, ulaşılabilir, mali yönden sürdürülebilir, uyumlanabilen ve etkin sosyal koruma sistemleri ve sosyal içerme politikaları yoluyla, sosyal bütünleşme, kadın erkek eşitliği ve herkes için eşit fırsatlar • Daha fazla büyüme, daha çok ve daha iyi işler ve daha fazla sosyal bütünleşme öneren Lizbon hedefleri ve AB’nin Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi ile etkileşim • Politikaların biçimlenmesi, uygulanması ve izlenmesinde iyi yönetişim, şeffaflık ve katılım

35. Yoksulluğun ve sosyal dışlanmanın yok edilmesi • Herkesin topluma katılmak için ihtiyaç duyduğu kaynaklara, haklara ve hizmetlere ulaşımının sağlanması, dışlanmaya yol açan ayrımcılık biçimleri ile mücadele. • İşgücüne katılımın geliştirilmesi • Sosyal içerme politikalarının koordine edilmesi ve hükümetin tüm düzeylerini ve yoksulluk içindeki kişiler dahil ilgili aktörleri kapsaması; etkili ve etkin olması ve tüm kamu politikalarının içine dahil edilmesi (mainstreaming)

36. Yeterli ve sürdürülebilir emekli aylıkları • İnsanların emekli olduktan sora yaşam standartlarını makul bir ölçüde koruyabilmeleri amacıyla herkes için yeterli emeklilik geliri • Kamu maliyesi üzerindeki baskılar ve nüfusun yaşlanması göz önünde tutularak, daha uzun çalışma yaşamları ve aktif yaşlanmanın desteklenmesi, yarar ve katkıların dengelenmesi, fonlu ve özel sistemlerin maliyetinin ucuzlatılması ve güvenilirliklerinin artırılması, • Emeklilik sistemlerinin kadın ve erkeklerin ihtiyaçlarına, modern toplumların gereklerine, demografik yaşlanma ve yapısal değişikliğe iyi bir biçimde uyarlanmış olması

37. Ulaşılabilir, yüksek kalitede ve sürdürülebilir sağlık ve uzun süreli bakım • Herkesin yeterli sağlık hizmetleri ve uzun süreli bakıma ulaşabilmesi ve bu hizmetlere ulaşmanın yoksulluk ve mali bağımlılığa yol açmaması • Sağlık ve uzun süreli bakımda kalite; • Kaynakların rasyonel kullanımı

38. ESSPROS • 2007 tarih ve 458/2007 EC sayılı Tüzük • ESSPROS Avrupa Bütünleştirilmiş Sosyal Koruma İstatistikleri Sistemi (European System of Integrated Social Protection Statistics)

39. Sosyal AİY olumlu yanları • Karşılıklı öğrenme • Paydaşların katılımının artması • Dışlanma ve yoksulluğun çok boyutluluğunun daha iyi kavranması • Sosyal koruma sistemlerinin modernleşmesinin hızlanması • Ortak sorunlara ortak yaklaşım • Yeni ortak sorunların ön plana çıkarılması

40. Sosyal AİY’nin eksikleri • Ortak amaçlar yolunda ilerlemede yetersizlik ve yavaşlık • Siyasi desteğin zayıflığı • Sürecin görünmezliği • Yatay politka koordinasyonunun eksikliği • Sosyal koruma ve içermenin tüm ilgili politka alnlarına dahil edilmesi ihtiyacı • Politka analizlerinin daha iyi yapılması ihtiyacı • Bölgesel ve yerel aktörlerin daha fazla katılımı ihtiyacı • Sivil toplum örgütleri temsilcilerinin daha fazla rol oynaması ihtiyacı • Karşılıklı öğrenme sürecini güçlendirme ihtiyacı

41. Sosyal AİY’nin güçlendirilmesi • 2008 Sosyal Avrupa için yenilenen bir taahhüt: Sosyal Koruma ve Sosyal İçerme için Açık İşbirliği Yönteminin Güçlendirilmesi başlıklı Komisyon Tebliği • 2007 PROGRESS 2007-2013 İstihdam ve Dayanışma için Topluluk Programı

42. 2.3.10 Emeklilik sistemlerinin geleceği üzerine tartışma • 11 Ekim 2000 tarihli güvenli ve sürdürülebilir emeklilik konusunda yeni yaklaşıma ilişkin “Uzun Vadeli bir Bakış Açısı ile Sosyal Korumanın Gelecekteki Evrimi: Güvenli ve Sürdürülebilir Emeklilikler” başlıklı Komisyon Tebliği • 2001 Gothenburg Zirvesine sunulan “Güvenli ve Sürdürülebilir Sosyal Koruma Sistemlerinin Geleceği Hakkında” başlıklı Komite Raporu

43. Emeklilik sistemlerinin geleceği üzerine tartışma • 3 Temmuz 2001: bütüncül bir yaklaşımla güvenli ve sürdürülebilir emeklilik sistemlerine yönelik ulusal politikaların desteklenmesi konusunda Komisyon Tebliği • 2001 Sosyal Politika Komitesi ve Ekonomik Politika Komitesi tarafından hazırlanan Ortak Rapor

44. 2001 Laeken Konseyi • Sosyal politika Komitesi ve Ekonomik Politika Komitesi tarafından hazırlanan Ortak Raporun benimsenmesi • Emeklilik sistemlerine ilişkin ortak amaçlar ve bu amaçlara ulaşmak için uygulanacak olan açık işbirliği yönteminin benimsenmesi • Raporun içeriği: emeklilik sistemlerinin yeterliliği, mali açıdan sürdürülebilirliği ve modernizasyonuna ilişkin on bir temel amaç

45. Emeklilik raporları • Yeterli ve sürdürülebilir emeklilik üzerine Ortak Komisyon ve Konsey Raporu (CS 7165/03, 18/03/2003 • 2005 Ulusal strateji raporları (Yeterlilik, Sürdürülebilirlik, Modernleşme) • 2006 Yeterli ve Sürdürülebilir Emekli Aylıkları Sentez Raporu

46. 2.3.11 Sağlık sistemleri • Haziran 2001 Gothenburg Avrupa Konseyi: sağlık ve yaşlıların bakımı konusunda ve 2002 ilkbaharında yapılacak zirve için bu konularda bir Rapor hazırlanması talebi. • 2001 Sağlık ve yaşlı bakım hizmetlerinin geleceği: erişilebilirliğin, kalitenin ve mali yaşayabilirliğin garantisi başlıklı Komisyon Tebliği

47. Sağlıkta ilkeler • Herkesin ulaşabileceği sağlık hizmetleri • Yüksek kaliteli sağlık hizmetleri • Mali yaşayabilirlik

48. Sağlık hizmetleri ve serbest dolaşım • Hizmetlerin serbest dolaşımı • Kişilerin serbest dolaşımı • Sermayenin serbest dolaşımı

49. Avrupa Sağlık Sigortası Kartı • 2004 Bir üye ülkede geçici bir süre bulunmak durumunda olan bir kişinin, o ülkedeki sağlık güvencesinden yararlanabilmesi • Bu kart 27 AB ülkesinin yanı sıra İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İsviçre’de de geçerlidir.

50. Sağlıkta AİY • 2004, kaliteli, erişilebilir ve sürdürülebilir sağlık ve uzun süreli bakım hizmetlerinin geliştirilmesi için ulusal stratejilerin desteklenmesinde “açık işbirliği yöntemini öneren Komisyon Tebliği • AİY’ni sağlık ve uzun vadeli bakım alanlarına uygulamayı öngören Konsey kararı • 2005, Üye ülkelerin ilk ulusal politika bildirimleri