Meme Kanserli Hastaların Bakımında Psikolojik Boyutlar ve Hastaların Desteklenmesinde

1. Prof.Dr. Besti ÜSTÜN Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı Meme Kanserli Hastaların Bakımında Psikolojik Boyutlar ve Hastaların Desteklenmesinde Kanıta Dayalı Uygulamalar Meme Kanserli Hastaların Bakımında Psikolojik Boyutlar ve Hastaların Desteklenmesinde Kanıta Dayalı Uygulamalar

2. İzmir’den sevgiler

3. Bir değişiklik farkedilir…Tetkikler….. “KANSERSİN”

4. Neler Oluyor? ŞOK! • Nasıl bir kristal vazo dağılır ya da bir tuğlaya balyozla vurursun ya öyle dağıldım. Hayatımdaki herşey “cuf” diye uçtu gitti.Kafama balyoz yemiş gibi sarsıldım… • Şoke oldum.Kendimi sırtı yere gelmiş pehlivan gibi hissettim.

5. İNKAR • Sanki başkasının olayıymış gibi seyrettim kendimi… • Doktor kanser olduğumu söyleyince kardeşime ne üzülüyorsun ben sonuca inanmıyorum.O kadar küçük laboratuarda yapılan tetkik sonucuna inanılır mı.Bende hastalık yok…

6. ÖFKE • NEDEN BEN? • Ne günah işledim de başıma bu geldi? • …nın yüzünden bu hastalığa yakalandım!

7. PAZARLIK • Oğlumun okulu bitene kadar izin ver… • Üç gün yatak dördüncü gün toprak…???

8. DEPRESYON • Herşey anlamını yitirmeye başlar,sürekli üzgün, hiçbir şeyden zevk alamama….

9. Hastalar değişik tepkiler verebilir, karmaşık duygular yaşayabilirler. NEDEN???

10. ÇÜNKÜ • KANSER TANISI ALMAK streslidir…… • Kontrol edilemez, ani olabilir… • Değişim ve kayıpları içerir…

11. BİREY KAYIP YAŞAR • NEYİN KAYBIDIR BU???? • HASTALIĞIN TEHDİT ETTİĞİ ALANLAR???

12. Hastalığın tehdit ettiği alanlar/ kayıplar; • Sağlığı, • Yaşamı, • Kimliği, kadınlığı • Özgürlüğü • Ailesi • Güveni, • İşi, • Sosyal rolü…. Clinical practice guidelines for the management of early breast cancer Australia 2001

13. HASTALARIN YAŞADIKLARINI VE DUYGULARINI KABUL ETMESİ ZORLAŞABİLİR… NEDEN????

14. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: Hastalık Halinde İnsan Gereksinimleri: • Yeni gereksinimler eklenerek çeşitlenir, • Bireyi örselenmeye açık hale getirir.

15. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: Kanser tanısı bireyin tüm yaşam dengeleri için bir tehdit oluşturan,stres yaratan bir yaşam olayı,bir engellemedir.

16. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • BU TEHDİT ONU ölüm gerçeğiyle yüz yüze getirir. • En kaçınılmaz kayıp olgusu ölümdür.

17. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • Tanıya ilişkin stres hastanın hastalığı algılaması ve kansere atfedilen anlamdan oluşur. • Hastalığın stigmasından korkar

18. Kansere atfedilen anlamlar • Ölümü çağrıştırması, • Kontrolünü kaybetme, • Sakat kalma, • Görünüm ve beden işlevlerinin değişerek bağımlı olması, • Ağrı acı çekme, • Sosyal ilişkilerde bozulma , • Yakınlarının uzaklaşması ve • Gelecekle ilgili belirsizlikler olduğu belirtilmektedir.

19. Amansız Demek - İnatçı Demek, Sürekli Demek.Amansız Demek – Gururuna Sarılmak Demek.Amansız, Rakibine Diz Çökmez.Amansız, Zamana Yenilmez.Amansız, Acıyı Yener.Amansız, Kendini Feda Eder.Amansız Asla Pes Etmez.Amansız Kanının Son Damlasına Kadar Savaşır.Amansız Ol.

20. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • Kanser hastalığındaki belirsizlik strese neden oluyor: • “Gelecekle ilgili kafam bomboş.Hiçbir planım beklentim olmadığı gibi meme kanserli metastazlı bir hasta görmem benimde öyle olacağım gibi felaket senaryoları yazmama neden oluyor”. Kaygı

21. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ:Sürekli hastaneye gitme

22. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: Metastaz korkusu strese neden olabiliyor Metastaz ne anlama geliyor? • Ölümün bir adım öncesi yaşanacak ağrılı dönemin başlangıcı. • Ölmekten çok çekmekten korkuyorum. • Tedavisi bitmek üzereyken bir hasta ona tedavim bitti diye sevinme 3-4 yıl içinde hastalık katlanarak geri gelecek,demiş

23. Hasta metastaz gerçeğini bildiğini ancak onu etkileyenin söyleniş tarzı olduğunu belirtti. Bir hasta doktora metaztaz olursa ne olur diye sormuş: O da “ İşiniz Allaha kalır” demiş. Umutsuzluk

24. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • Meme kanserli kadın hastalıkla karşılaştığında kendisini çaresiz ve güçsüz hissedebilir-KONTROL KAYBI • Başkalarının ilgi ve desteğine gereksinimin artması-BAĞIMLILIK • Çok fazla şikayet ederse yakınlarının uzaklaşacağı korkusu yaşar • Kendisine bakan insanların çok fazla şeyle başetmek zorunda kaldıklarını düşünerek duygularını göstermeme. Ailesine yük olmak istemememe

25. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • Yakınlarının kendisini destekleyeceğine inanmama • Eş, çocuklar hastalığı inkar ediyor eskisi gibi olsun istiyor • Evde;Yardım isteyememek,hayır diyememek • Yalnızlık …..Umutsuzluk • Ekonomik etkisinden korkar Clinical practice guidelines for the management of early breast cancer Australia 2001

26. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • Alışkanlıkları değişeceği için endişeli • Yorgun • Halsiz

27. Hastaların Yaşadıklarını Kabul Etmesi Zorlaşabilir ÇÜNKÜ: • AĞRI Uyku problemi Dikkatini toplayamama Huzursuzluk İştahsız Konstipasyon

28. Sonuçta Buzdağının Üstünde Görülen Davranışlar • Hasta sürekli birşeyler istiyor, yanında kalınmasını istiyor çevresindekiler bıkkın • Hasta ne ilaç ne de pozisyon değişikliği, masaj vb istemiyor, reddediyor… İNKAR, ÖFKE,UMUTSUZLUK, ANKSİYETE BOZUKLUKLARI,DEPRESYON…..

29. DİSTRES çaresizlik korku kayıp ÖFKE utanma ???... suçluluk üzüntü

30. Neler Oluyor? Kadın meme kanseri hastalarının%20-%35’ihastalıklarının belli bir noktasında,depresyon ve bunaltı yaşamaktadırlar (Fallowfield ve ark. 1990). Ameliyat döneminde hastaların%33’nde klinik düzeyde bunaltı ve depresyonortaya çıkmakta, hastaların %50’si ise bu problemleri hastalıklarının ilk yılında yaşamaktadır(Burgess ve ark. 2005). Ameliyatını takip eden bir yıllık süreçte, önemli oranda hastadabunaltı (%21-%27) ve depresyon (%14-%21) belirtileri görülmektedir (Goldberg ve ark.1992, Nosarti ve ark. 2002).

31. Neler Oluyor? • Tanıdan sonra yaklaşık % 10-17 oranında depresyon görülüyor. Clinical practice guidelines for the management of early breast cancer Australia 2001 • Distres % 70 Bultz , Carlson , Psycho-Oncology 2005. • Distres %70.4 Özbaş,A.2008

32. MAJOR DEPRESYON DSM-IV TANI KRİTERLERİ İki haftalık dönem işlevsellik değişikliği ile birlikte aşağıdakilerin 5’ inin bulunması, en az birinin Depresif duygudurum  ya da ilgi kaybı ya da zevk alamama olması gerekir 1. Her gün gün boyu süren depresif duygudurum 2. Her gün ve gün boyu süren etkinliklere ilgide azalma, eskisi kadar zevk alamama 3. Önemli derecede kilo kaybı ya da kilo alımı 4. İnsomnia ya da hipersomnia ( Uykusuzluk ya da aşırı uyuma) 5. Psikomotor ajitasyon ya da retardasyonun olması (davranışlarda aşırı artma ya da gerileme) 6. Yorgunluk, bitkinlik ve enerji kaybının olması 7. Değersizlik, aşırı ya da ugun olmayan suçluluk duyguları 8. Düşüncesini yoğunlaştırmada azalma ya da kararsızlık 9. Yineleyen ölüm düşünceleri ( İntiharla ilgili)

33. Psiko sosyal sorunlar hastaların bakım sonuçlarını ve yaşam kalitelerini etkilemektedir.

34. Psikososyal faktörlerin katkısıyla DİSTRES ARTIYOR • GYA etkileniyor • Ümitleri azalıyor • Baş etme güçleşiyor • Tedavi gecikiyor • Hastalık ilerliyor • Aile yükü artıyor

35. SORUN??????? Hastalar gereksinim duydukları psikososyal bakımı alamamaktadır.

36. Neden?????? • İş yükü • Doktor tanıyı söylemiyor!!!!! • Hasta çok kısa süre kalıyor • Bilgi eksikliği • Klinikte hasta ile duygularını konuşmak için uygun ortam yok….. Kelleci, M., Doğan, S.Anadolu Psikiyatri Dergisi 2001.

37. ÇÖZÜM????

38. Psikolojik Bakım Düzeyleri Düzey I: Temel iletişim ve tanılama becerileri Bilgi verme, görüşme, dinleme ve empati becerisi, psikolojik gereksinimleri tanımlayabilme, sunabilme, aktarılan problem hakkında bilgili olma. Düzey II: Rutin-koruyucu psikolojik bakım Hasta/ailesinin stresle başetme becerisi, terapötik ilişki kurabilme, duyguların ifade edilmesini kolaylaştırma, aktarılan problem hakkında bilgili olma. Düzey III: Özelleşmiş psikolojik girişimler Kuramsal modeller ve beceri eğitimlerine dayalı çeşitli psikolojik girişimler, danışman denetimi altında kısa süreli çalışma gibi. Düzey IV: Terapi Bilişsel terapi, davranışı değiştirme gibi psikoterapi uygulamaları. Tunmore R (1990) The consultation liaison nurse. Nursing, 4(3): 31-34.

39. Bu görev hastanın psikolojik durumunun farkında olmayı gerektiriyor. • Hastaya zaman ayırmak, yüz yüze iletişim kurmak dinleme becerisi gerektiriyor. DUYARLILIĞI, FARKINDALIĞI KISACA UMURSAMAYI GEREKTİRİYOR…BAKIMIN (CARE)TANIMI DA BU DEĞİL Mİ????? Nichols, Keith A. Psychological Care for the Ill and Injured People : A Clinical Guide.Berkshire, , GBR: McGraw-Hill Education, 2003

40. Doğru cerrrahi ve tıbbi tedavinin yanısıra BAKIMI iyi yönetmek önemli ilkeler gerektirir: Hastanın saygınlığına, mahremiyetine, gizliliğine saygı göstermek Kadına kanser hastası, kanser konakçısı gibi değil bir bütün olarak davranmak Kadının işi ve aile sorumluluklarını öğrenmek Başvurma,tedavi ve sonuçlar için bekleme süresini minimize etmek Bekleme yerlerinin konforuna dikkat etmek Clinical practice guidelines for the management of early breast cancer Australia 2001

41. Anlayış…. • Hastalığı ve işlemlerle ilişki kurmayerine hastayla iletişim

42. Kiley ve ark.1993, Rockwell,Riegel 2000, Riegel,Carlson 2002, Akın,Durna Cvengros ve ark. 2004, 2006,Sağduyu ve ark.2006,Akın,Durna 2006, Cancer Tales,Communicating in Cancer Care 2007 GEREKLİ OLAN EMPATİ

44. Hastalıkla ilgili yaşantılarla başetmede (E. Kübler Ross) İnkar öfke Pazarlık Depresyon Kabullenme • Bu süreçler hastaları anlamamızda önemli rehberdir. Umut her dönemde gereklidir.

45. Psikososyal Problem Riskini Artıran Faktörler

46. Psikososyal Problem Riskini Artıran Faktörler 1.Tanı döneminde ya da hastalık tekrarladığında (Düzey III, IVb) 2.Cerrahiyle karşılaşınca mastektomi ya da meme koruyucu cerrahi (Düzey II, Düzey III, Düzey IVa). 3. Tedavi yan etkilerinin fazla olması (Düzey III, Düzey IVb) 3.Adjuvan terapi süresince (Düzey III) 4.Kontroller sırasında (Düzey III, Düzey IVb) 5.İlerlemiş kanserle yaşarken (Düzey III, Düzey IVa) NHMRC 2005,Australia 2001Clinical practice guidelines for the management of early breast cancer

47. Hastanın Distresinin Prediktörü Olan Değişkenler • Optimizm • Eğitim düzeyi • Yaş • Sosyal destek Compass ve Lueck 2002, Carver ve ark.1993, Epping-Jordan ve ark.1999, Stanton ve ark.2000 ,NCCN 2004

48. Kişilik özelliği olarak da optimistler ve pozitif düşünenlerin yaşam kaliteleri ve sonuçları daha iyi • Depresyon ve anksiyete düzeyleri düşük,sosyal desteği iyi olan kadınların meme kanserine uyumu daha iyi • Genç kadınlarda yaşlılara göre anksiyete ve depresyon daha fazla • Düşük eğitim düzeyi zayıf psikolojik uyumla ilişkili bulunmuştur.

49. Kanseri kendi özelliğine atfedenlerin (kendini suçlayanlar) distres düzeyi sürekli artmaktadır. • Stresin nedenlerinden kaçınmayı kullanma ve negatif duygular zayıf uyum ve kötü sağlık sonuçlarının prediktörüdür. • Duygularını ifade eden ve pozitif duyguları olanların psikolojik sonuçları da olumludur.

50. Kadın ve ekip arasındaki pozitif iletişim psikososyal uyumuna yardım eder. • İletişim problemlerinin duygulanım bozukluklarıyla pozitif ilişkisi vardır. • Bir çalışmada kadınların % 84’ü ekiple iletişim güçlüğü yaşadıklarını, bilgileri anlamakta güçlük yaşadıklarını belirtmişlerdir. Australia 2001Clinical practice guidelines for the management of early breast cancer