Why Doers Do? Bir İşi Yapanlar O İşi Neden Yaparlar?

1. Why Doers Do?Bir İşi Yapanlar O İşi Neden Yaparlar? David Wile tarafından

2. Bir İşi Yapanlar O İşi Neden Yaparlar? Makale şu sorulara yanıt aramaktadır: • İnsan performansının unsurları nelerdir? • İnsanlar yaptıkları şeyleri neden yaparlar? • Aynı zamanda olarak, insanlar ne zaman performans gösteremezler? • İnsan performansı teknologunun göz önünde tutması gereken çözüm türleri nelerdir? Why Doers Do

3. Bir İşi Yapanlar O İşi Neden Yaparlar? • Bu sorulara filozofik cevaplar verme çerçevesinde, insan performans teknolojisinde (HPT) görülen birçok anlaşma için, HP modellerinin semantikleri (anlamsal) ve taksonomileri tamamen farklı görünüyor. Why Doers Do

4. Bir İşi Yapanlar O İşi Neden Yaparlar? Bu bölümde; • Önde gelen beş HPT yazarının HP modellerini tanımlama • Modelleri bir diğeriyle karşılaştırma • Modellerin unsurlarını yeni bir modelde birleştirme ve • Bu yeni modelin nasıl kullanılması gerektiğini tartışma anlatılacaktır. Why Doers Do

5. Beş HP Modeli • Yazar burada birçok HP modelinden en verimli HPT yazarlarından (uzmanlarından) beş tanesinin modelini seçiyor. Bunlar: • Thomas F.Gilbert, • Allison Rossett, • Joe Harless, • Dean Spitzer, ve • Robert F. Mager. Why Doers Do

6. İlk adımda modelleri uzlaştırmayı açıklıyor: normalleştirme. • Normalleştirme her modelin içerdiği birimleri bir diğerine göre ölçülebilir duruma dönüştürmek. • Örneğin, 2 feet genişliğinde, 22 inç yüksekliğinde ve 45 cm derinliğinde bir kutunun hacmini hesaplamak için ilk adım bir ölçme birimine karar vermektir (inç diyelim), sonra bütün boyutları bu birime dönüştürmektir (24’’ X 22’’ X 18’’). Why Doers Do

7. Bazı modeller aslında aynı olan olaylar için farklı dil kullanıyor (örneğin, training yerine skills/knowledge). • Bu durumlarda, Wile, arada mutabakat sağlayan tutarlı bir terim seçiyor. Aynı zamanda, olumsuz perspektiften bakan diğerleri (insanların performans göstermemesinin nedenleri, örneğin, becerilerin ve bilginin yokluğu) yerine olumlu duruş sergiliyor (HP teknologu çözümleri göz önünde bulundurmalıdır, örneğin, eğitim). Kolaylık olsun diye, Wile her bir modeli olumlu-belirlenmiş dile dönüştürüyor. Why Doers Do

8. Gilbert. • Tom Gilbert bir performans Matrixi öneriyor. Üç boyutun üçüncüsünde (“Gelişmenin Metotları”), bir HP teknologuna şunları öneriyor: • “… daha etkili bir şekilde başarıları aramanın alternatif yollarını analiz etmek için davranış mühendisliği modelini kullanmak, şunlardır: • çevresel metotlar; • halk programları; ve • yönetim hareketleri.” Why Doers Do

9. Şekil 1 Gilbert’in Modeli Why Doers Do

10. Rossett. • Allison Rossett “Performans Problemlerinin Nedenleri” adında bir model öneriyor. • O nedenler olarak şunları listeliyor: • beceri ve/veya bilgi yoksunluğu; • kusurlu teşvikler; • kusurlu ortam; ve • motivasyon eksikliği. Why Doers Do

11. Şekil 2 Rossett'in Modeli Why Doers Do

12. Harless. • Joe Harless, onun “Başarı-tabanlı Program Geliştirme (ABCD)” diye isimlendirilen ön-son analiz çalışmasının bir parçası olarak, şu soruları paylaşan bir HP modeli öneriyor: • “ABCD sürecini Performans teknolojisi gibi geniş bir alana ait olarak düşünün: • ABCD (‘eğitim’) • kişisel seçim; • ortamsal mühendislik; ve • motivasyon-teşvikler.” Why Doers Do

13. Şekil 3 Harless'in Modeli Why Doers Do

14. Spitzer. • Dean Spitzer “İnsan performansının altında yatan yedi ana faktör olduğunu…” yazar. Wile’ın O’nun dili üzerindeki ince çalışmasına göre, O Şekil 4’te açıklanan yedi HP faktörü sunar. Why Doers Do

15. Şekil 4 Spitzer'in Modeli Why Doers Do

16. Mager. • Robert Mager “İnsanlar Yapmayı Bekledikleri Şeyi Neden Yapmazlar” diye isimlendirilen bir kontrol listesi sunar. • Şekil 5’te gösterildiği gibi, dokuzuncu (cezalandırılmış…) ve onuncu (ödüllendirilmiş…) maddeler aslında bir diğerinin ters çevrilmişi olduğu için, Wile onları birleştirmiş ve modeli 10 faktöre indirgemiş. • Aynı zamanda dili de negatiften pozitife dönüştürmüş. Why Doers Do

17. Şekil 5 Mager'in Modeli Why Doers Do

18. Model Uzlaşması • Modelleri normalleştirmek için tüm çabaya rağmen, açıkçası mükemmel bir şekilde eşleştirilemezler. Bunu takiben bir takım sorular ortaya çıkar: • Gilbert geribildirim sistemini onun ortam, yönetim ve halk faktörlerine yerleştirebilir mi? Her biri için bir durum oluşturulabilir mi? • Rossett ve Harless ortam ile neyi ifade etmektedirler: araçlar ve kaynaklar mı, örgütsel yapı mı, yoksa her ikisi de mi? • Spitzer iş yardımını nasıl açıklamaktadır: araçlar/kaynaklar mı yoksa beceriler/bilgi mi? • Mager doğal yetenekleri nereye yerleştirecektir? O da, yerine getiren kimselerin doğal yetenekleri için hesap verebilir görünmemektedir. Why Doers Do

19. Şekil 6 Tüm Beş Modelin Karşılaştırması Why Doers Do

20. Tüm uzmanların kurallarında, HP faktörleri her modele göre hesaplandı, bazen daha geniş kategorilerin içinde örnekler oluşturuldu. Fakat dildeki turasızlık ve açık/net olmayan sınırlar problem teşkil etmektedir. Örneğin, insan performansı teknoloğu sadece her şeye cevap veremeyen bir eğitimi neden aldıklarını müşterilere açıklamak gibi büyük bir görev ile yüz yüzedir. Tüm bu modellerin içindeki unsurlar uzun yıllardır ispatlanmıştır; bununla beraber, Wile kendi istemcilerinin anlamalarını daha kolaylaştırmak için bir hiyerarşi tanımlamış. Why Doers Do

21. Yeni Bir Model • Şekil 7 Wile’ın bu modellerin sentezinden sonuçlandırdığı HPT modelidir. Bu model, performans problemlerini değerlendirmeye ve bu değerlendirmeleri istemcilere açıklamaya yardımcı olan bir modeldir. • Modelin üstünden başlıyor ve ilk olarak HP için tüm gerekli unsurlar alanını içsel ve dışsal olarak ikiye bölüyor. Organizasyonun hatırı için performansçının dışında meydana gelen dış unsurları düşünmek (örneğin, araçlar, iş yerleri, yöneticiler) ve performansçının vücudundaki içsel unsurlar (örneğin, beyin, sinir sistemi, kaslar). Why Doers Do

22. Dışsal unsurları da yerine getirenin ortamı (gözle görüp dokunamayacağınız tutulmaz unsurlar) ve yerine getirenin kaynakları (görebileceğiniz, dokunabileceğiniz ya da diğer şekillerde hissedebileceğiniz tutulur unsurlar) şeklinde ikiye bölüyor. • Son olarak, bu bölümler az çok yedi ayrık HP unsuru oluşturmuştur (Şekil 7’de 1’den 7’ye kadar numaralanmış kutular). Her kutunun altında her unsurla ilgili örnekler listelenmiştir. Why Doers Do

23. Performans Dışsalperformansçıya göre İçsel Performansçıya göre Ortamsal (Tutulamaz) Kaynaklar (Tutulabilir) 1 Org Sistemleri 2 Teşvikler 3 Bilişsel Destek 4 Araçlar 5 Fiziksel Ortam 6 Beceriler/Bilgi 7 Doğal Yetenek Şekil 7 Yeni Bir HPT Modeli Why Doers Do

24. Yeni HPT Modelinin Unsurları 1Organizasyon Sistemleri • açık hedefler • iş tasarımı • açık politikalar • otorite • uygun iş yükü • doğru kişilere erişim Why Doers Do

25. Yeni HPT Modelinin Unsurları 2Teşvikler • telafi, düzeltme • geribildirim • olumlu pekiştirme • İlgi, anlamlı iş Why Doers Do

26. Yeni HPT Modelinin Unsurları 3Bilişsel Destek • iş yardımları • dokümantasyon Why Doers Do

27. Yeni HPT Modelinin Unsurları 4Araçlar • bilgisayarlar • yazılım • VCRler • hesap makineleri • otomobiller Why Doers Do

28. Yeni HPT Modelinin Unsurları 5Fiziksel Ortam • gürültü • ışık • sıcaklık • fiziksel yerleşim Why Doers Do

29. Yeni HPT Modelinin Unsurları 6Beceriler/Bilgi • eğitim • hizmet-içi eğitim • kendi-çalışma Why Doers Do

30. Yeni HPT Modelinin Unsurları 7Doğal Yetenek • zeka • duygusal yetenek • fiziksel öznitelikler • eğitim • sanatsal hediyeler • içsel motivasyon Why Doers Do

31. Yeni HPT Modelinin Unsurları Kategoriler ve Alt-kategoriler. • Model, beş modelin çeşitli performans unsurları arasında önemli ilişkiler kurar. Bir modelin bir performans unsurunu bir diğer modelde kullanılan ve büyük bir grubun parçası olan bir performans unsuru ile kıyas eder. • Örneğin, Mager iş tasarımının organizasyonel sistemin bir parçası olduğunu söylerken, Spitzer iş tasarımını ayrık bir madde olarak düşünür. Bu model neyin bir kategori, neyin sadece kategoriye ait bir örnek olduğunu açıkça göstermektedir. Why Doers Do

32. Modelin altında vurgulanan özellikler Performans Problemi Öncelikleri. • Bu yeni modeldeki yedi unsuru hangi sıklıkta performans probleminin bir parçası olduklarına göre sıralarsanız öncelikler listesi nasıl görünecektir? Wile, numaraların modelde göründükleri şekle benzemediklerine şaşırıyor. Organizasyonel sistemler çok sık problemin ya da teşviklerin parçası olurlar mı ve doğal yetenekler bir probleme benzer mi? Why Doers Do

33. Modelin altında vurgulanan özellikler Performans Problemi Öncelikleri. • Bir sıralama yapmak durumu idrak etmek için bir tutuma benzer. Problemler kısmen sıktır çünkü çözülmesi en zordur. Tutulabilir problemleri çözmenin tutulamayan problemlere göre daha zor olmasına neden bulunabilir ve bu organizasyonel problemleri tam olarak saptamak bir bireysel performansçının içsel problemlerine göre daha zordur. Why Doers Do

34. Modelin altında vurgulanan özellikler Kapasite yerine Seçim, onun yerine Doğal Yetenekler. • Bu model faktör #7’ye doğal yetenekler demeyi tercih eder, kapasite (Spitzer) ya da Seçim (Harless) değil. Seçim, bir yöneticinin doğru kişiyi seçme ile ilgili bir problemi olduğu anlamını taşır. Bu gerçekten bir organizasyonel sistem sorunu olacaktır. Why Doers Do

35. Modelin altında vurgulanan özellikler Motivasyon: Dışsal yerine İçsel. • Motivasyon bu modelde iki bölüme ayrılmış. Faktör #2, teşvikler, geribildirim, para ve ilgilenilen iş gibi geleneksel motivasyonel faktörleri içerir. Bu unsurlar yerine getirene göre dışsal olarak kategorize edilir çünkü bir yönetici ya da organizasyon bir performansçı için bunları sağlayabilir. Tersine, faktör #7, doğal yetenek, performansçıya göre içsel motivasyonu içerir. Bu, farklı bir tür motivasyondur, performans başarısıyla gelen tatmin duygusu. Why Doers Do

36. Modelin altında vurgulanan özellikler Ortam. • Bu model, diğer modellerde belirsiz bir şekilde kullanılan ortam kategorisini uzlaştırmaktadır. Bu modelde, ortam açıkça “yerine getiren kimselerin aklının ve vücudunun dışında olan fakat tutulamayan ihtiyaç duydukları şeyler” anlamında kullanılmıştır. Why Doers Do

37. Modelin altında vurgulanan özellikler Görmek ya da Görmemek. • Bu model Gilbert’in bir aracın, performansın bir parçası olup olmadığı tartışmasının bir yankısıdır. Why Doers Do

38. Modelin altında vurgulanan özellikler Bilişsel Destek Eğitim Değildir. • Bu model ayrık bir performans unsuru olarak bilişsel desteği dışarı çeker (iş yardımları, dokümantasyon), kurs ve eğitim gibi unsurlardan ayırır. Why Doers Do

39. Modelin altında vurgulanan özellikler Kitap Kitaptır. • Ortadaki üç dışsal, tutulabilir unsur arasındaki ayrım (bilişsel destek araçları ve fiziksel ortam) bir maddenin nasıl kullanıldığına bağlıdır. Bir kitap nasıl kategorize edilebilir? • Eğer kitapta iş yardımı bilgisine bakarsanız bu bilişsel bir destektir. • Bir çiviye çekiç olarak kullanıyorsanız o bir araçtır. • Eğer bir pencereyi açık tutmak ve taze havanın içeride kalması için destek olarak kullanıyorsanız, o bir fiziksel ortam performans desteğidir. Why Doers Do

40. Bir İnsan Performansı Teknoloğu Bu Yeni Modeli Nasıl Kullanabilir • Daha önce analiz edilen beş model tek-boyutlu iken (örneğin, unsurlar listesi), Şekil 8’de görüntülenen unsurlar hiyerarşisidir. Bir HP teknoloğu HP’yi müşterilere üç farklı düzeyde açıklama seçeneğine sahiptir. Why Doers Do

41. Şekil 8 Danışma Dilinin Üç Düzeyi Why Doers Do

42. Bir İnsan Performansı Teknoloğu Bu Yeni Modeli Nasıl Kullanabilir • Yaptığı hızlı bir survey çalışmasında, içsel müşterilerinin %80’inin “Somut çözüm” aşamasında başvurduklarını ortaya çıkarmıştır. Gerçekte, Wile, sadece bir ya da iki tane “orta-ranj” düzeyine müdahale etmeye cesaret edebilmiş ve hiçbirinde “büyük resim” dilini kullanmamıştır. • Tasarlanabilen öğretimden amaçlar yerine müşteri iletişiminde kullanılanlar için olan amaçların öğretim tasarımı döngesinde tartışma söz konusudur. Why Doers Do

43. Bir İnsan Performansı Teknoloğu Bu Yeni Modeli Nasıl Kullanabilir • Bu HP unsurları modeli bir insan performans teknoloğuna amaç ya da istemci üzerine yapılanmış hangi düzeyi kullanacağı tercihini verir. Daha önce tartışılmış, “büyük resim” istemcileri sadece problemin içsel mi yoksa dışsal mı olduğuyla ilgilenebilirler. Bununla beraber, bu bilgi bir HP teknoloğunun çözümler planlaması için tek başına yeterli değildir. HP çözümleri yaratılmasında, performans boşluklarında bir kontrol listesi olarak sunulan yedi unsur kullanılabilir. Why Doers Do

44. Özetle… • Bir insan performans teknolojisi tasarlarken, ya da bir öğretim tasarımı gerçekleştirirken, • Organizasyonel sistemler, teşvikler, bilişsel destek, araçlar, fiziksel ortam, beceri/bilgi ve doğal yetenekler kategorileri altında incelemek gerekmektedir. • Ayrıca öncelikleri, dışsal ve içsel motivasyonu dikkate almak gereklidir. Why Doers Do

45. Özetle… • Bir performans teknoloğu müşterilere üç farklı düzeyde cevap verebilmektedir. Bunlar: • Büyük resim • Orta-ranj • Somut çözümler Why Doers Do

46. Hazırlayan: Benlihan YERMEYDAN UĞUR HÜ-BÖTE Yüksek Lisans Programı “BTÖ514 – Okullarda Teknoloji Uygulamaları” dersi Why Doers Do