Afetlerde tıbbi yaklaşım

1. Afetlerde tıbbi yaklaşım Dr. Levent ÖZDEMİR

2. Afet Toplumun olağan yaşam düzenini bozan, yanıt verme ve uyum sağlama kapasitesini aşarak, dış yardım gereksinimi doğuran, can ve mal kaybına yol açan ekolojik olaylardır.

4. Bir olaya afet denebilmesi için; 5 özelliğin yan yana gelmesi gerekir. • Ekolojik dengenin bozulması • Olağan yaşamın ortadan kalkması • Can ve mal kayıplarına neden olması • Toplumun reaksiyon, uyum ve başetme gücünü aşması • Dış yardıma gereksinim olması *(en önemli özelliktir)

6. Afet türleri • Doğal afetler: yerkürede litosfer, atmosfer, hidrosfer katmanlarında cereyan eden doğal hareketlerin sonucu. • Litosfer (yerkabuğu); deprem, volkanik patlamalar • Atmosfer; fırtına, kasırga • Hidrosfer; aşırı yağış (tayfun, tufan), sel, çığ, vb ani ve kitlesel su hareketleri • Ekolojik unsurlarda yavaş bozulmaya bağlı afetler; kuraklık çölleşme, kıtlık

7. DEPREM • Yerküre içinde biriken elastik deformasyon enerjisinin, kayaçların kırılma direncini aşarak bu kayaçları kırması ve kırılmanın oluşturduğu dalgaların yeryüzünde hissedilmesidir. • Tellüric depremler:Merkezi yerin derinliklerinde olanlara denir. Magma hareketlerine bağlı oluşanlara plutonic depremler denir . • Tektonik depremler:yüzeysel depremlerdir. Yüzeyde cerayan ettiği için yıkım diğerine göre fazladır. Deniz merkezli olanlara tsunamic denir

8. YAPAY AFETLER • Nükleer ve konvansiyonel savaşlar • Atom ve hidrojen bombası denemeleri • Kimyasal savaş • Sabotajlar • Savaş, terör, siyasi kırımlar • Toplu göçler • İhmal ve kazalar (çernobil)

9. Çeşitli afet bilançoları

10. TÜRKİYE’DE AFETLER VE ÖNEMİ • Cumhuriyetten günümüze 100.000’ den fazla insan afetler nedeniyle yaşamını kaybetmiştir • Türkiyedeki afet ölümlerin dağılımı • % 65 deprem • %15 heyelan • %12 su basması • % 7 kaya düşmesi • % 1 çığ

11. Türkiye’ de • Toprakların % 91’ i • Barajların %92’ si • Sanayinin %92’ si (%74’ ü birinci derece) • Nüfusunun %95’ i deprem kuşağında yer almaktadır.

18. AFETLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER Her çeşit afetin kendine özgü bir süreci vardır. Genel olarak afetlerin beş dönemde cereyan ettiği kabul edilir. • 1. SESSİZ DÖNEM: Afetin görülmediği yada aynı türden iki afet arasındaki dönemdir. Uzunluğu afet türü ve bölgesine göre değişir.

19. AFETLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER • 2. ALARM DÖNEMİ: Afetin beklendiği, tahmin edildiği, dolayısı ile topluma alarm verilerek yıkımdan kaçıldığı dönemdir. Afetin tür ve bölgesine göre 2-48 saat kadar sürer. • 3. İZOLASYON DÖNEMİ: Afetin başladığı andan toplumun şoku üzerinden attığı ana dek geçen zaman

20. AFETLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER • 4. DIŞ YARDIM DÖNEMİ: Afet bölgesine dış yardımın kesilmesine dek süren dönemdir. 3 gün ile 3 ay arası sürer. • 5. REHABİLİTASYON DÖNEMİ: Afet bölgesindeki yıkımların yerine yenilerinin yapılarak bölgenin afetten önceki durumuna getirilmesine afetin rehabilitasyonu denir.

21. SESSİZ DÖNEM • Genellikle yıllarla ifade edilir. Afete karşı hazırlık çalışmalarının yapıldığı koruyucu önlemlerin alındığı dönemdir. • Örgütlenme • Planlama • Alarm sistemi kurma • Toplumu hazır ve bilinçli kılma • Alt yapının dayanıklı hale getirilmesi • Yasal düzenlemeler

22. ÖRGÜTLENME • Türkiye’ de • Afet İşleri Genel Müdürlüğü • Sivil Savunma Genel Müdürlüğü • İlgili Bakanlıkların bünyesinde acil ve olağanüstü hal daire başkanlıkları kurulmuştur. • Kızılay Derneği bu konuda çalışan gönüllü kuruluşların en büyüğüdür.

23. Planlama • Ulusal plan gereklidir. Plan olmazsa kişiler, kurumlar, ve devamında ulus organize ve koordine olamaz. • Sonuçta; • Kaynakların yeterince değerlendirilememesi • Kaynakların zamanında ve birlikte seferber edilememesi • Hizmetlerde karmaşıklık ve yineleme (dublikasyon)

24. Tüm planlarda • Esas olanaklar ile gereksinimleri karşı karşıya getirmektir. Plan aşamaları • A- Kaynakların Saptanması ve Toplumu Tanıma: • Demografik yapı • Sosyoekonomik kültürel yapı • Sağlık ve sağlık hizmetlerinin düzeyi, sağlık hizmeti kaynakları ve ikmal yolları • Diğer kamu hizmetleri ve kaynakları değerlendirilir.

25. B- GEREKSİNİMİN BELİRLENMESİ: • Afet haritası ile etkilenecek bölgenin ve bölgedeki yapı durumunu saptanması • Risk altındaki nüfusun saptanması • Beklenen yıkım ve afetzede sayısının belirlenmesi

26. C- İŞ VE EYLEM PLANI: Kurumsal ve bireysel düzeyde görev ve iş tanımlarının çıkarılması. • Konular belirlenir • İş-operasyon detayı çıkarılır • Yönetim kontrol ağı, yetki sorumluluklar referal sistem açıklığa kavuşturulur • Ek gereksinim karşılama kaynakları belirlenir. • Her yerleşim birimi kendi planını hazırlar(köy, ilçe, il). Bunların birleşmesiyle ulusal plan oluşur.

27. AFETLERDE SAĞLIK KONU, AMAÇ VE HİZMETLERİ • Afet sonuçları insan yaşamı ile ilgilidir. Bu nedenle ilk akla gelen sağlık sektörüdür. • Ancak afet bir bütün olarak düşünülürse öncelikli olan sağlık değil diğer sektörlerdir. • Afetlerdeki ölümlerin büyük çoğunluğu ilk 1-2 saat içinde olmaktadır. Bu nedenle sağlık sektörünün bu dönemde yapacakları sınırlıdır.

28. AFETLERDE ÖLÜM NEDENLERİ • 1. Olay anındaki ölümler • 2. Gecikmiş kurtarma: Kurtarma süresi uzadıkça hayatta kalma şansları azalır 48 saat sonra % 10’ a düşer. • 3. Tıbbın çare bulamadığı ölümler • 4.Yöredeki mevcut olanak ve teknoloji ile önlenemez ölümler (psikolojik yarar) • 5. Hizmetlerin kesintiye uğramasına bağlı ölümler

29. AFET SIRASINDA SAĞLIK HİZMETLERİ • Esas görevafette yaralanan ve sağlık merkezine ulaştırılanlar içinde ölümleri ve sakatlıkları azaltmak yani İKİNCİL KORUMA dır. Yapılması gereken işlemler • Organizasyon: • Yerleşik sağlık birimleri yeterli ise ayrı bir organizasyona gerek yok • Yerleşik birimler görev yerlerini terketmemelidir. • Afet bölgesine sağlık ekibi afetten etkilenmeyen bir yerden gönderilmelidir. • Sağlık personeli kendisi ve ailesinin kurtuluşunu sağladıktan sonra derhal görev yerine gitmelidir.

30. AFET SIRASINDA SAĞLIK HİZMETLERİ • Triage/ayırım:Ayrımın esasını ilk kabul yerlerinde kazazedeleri • ölmüş, • ümitsiz, • acil yardım gerekli, • takibi gerekli, • yardımsız iyileşir kategorilerine ayırmaktır. Özellikle büyük afetlerde yapılması bir zorunluluktur. • Her yaralı ayırımı yapıldıktan sonra hangi sınıfa girdiğine ilişkin kartlarla kimliklenir. Gerekenlerin sevki sağlanır.

31. 1. SINIF / KIRMIZI KART:Acilen yaşam müdahalesi yapılması gereken olgulardır • Kardiovasküler yetmezlik kardiyak sorunlar • Solunum yetmezliği • 1 lt üzerinde kan kaybı olanlar • Şuur kayıplı kafa travmaları • Torax ve batına penetre yaralar • İç kanama • KC ve dalak rüptürleri • Ciddi boyun yüz yaralanmaları • Pelvix, vertebra kırıkları • Toksik maddeye maruz kalanlar ağır yada solunum yoluda tutulmuş yanıklılar

32. 2. SINIF/ YEŞİL KART: Acil müdahale gerektirmeyen ancak yatırılmayı, dikkatle izlenmeyi ve bakımı gerektiren olgular bu sınıfta değerlendirilir • Yüz, el, ayak gibi kritik bölge yanık ve travmaları • Yaygın doku yıkımı yapmış yanık olguları • Şuur açık kafa travmaları • Açık eklem ve kemik yaralanmaları • Kapalı kırık ve çıkıklar • İntestinal lezyonlar • Ligatüre olmuş damar yaralanmaları 1 lt altındaki kan kayıpları

33. 3. SINIF/ SARI KART:Herhangi bir işlem gerektirmeyen oyalanılarak zaman kaybedilmemesi gereken olgular • Yatırmayı ve bakımı gerektirmeyecek kendi kendine iyileşecek olgular • Küçük yumuşak doku travmaları % 15’ den az 2. Derece yanıklar • Resüstasyondan yarar elde edilemeyecek olgular. Beyini harab olmuş kafa travmaları • % 40 dan fazla 3. Derece yanıklar

34. 4. SINIF / SİYAH KART:Sağlık personeline ulaştığında ölmüş olgular • Sağlık hizmetlerinde dışarıdan yardım ekibi gönderilmesi alışkanlıktır. Fakat yararı yoktur. Çünkü afetten 8-10 saat geçince yaralı akışı durmaktadır.

35. AFET SONRASI SAĞLIK HİZMETLERİ • Sağlık sektörünün esas görevi afetten sonra başlamaktadır. • Afetle birlikte ekolojik denge bozulmakta iyi bir koruyucu hizmet verilemez ise ikincil hastalık ve ölümler afet sırasında olandan ağır olabilmektedir. • Acil hizmetler birkaç günde biter geriye suyu, besini, konutu, rutin sağlık hizmetleri bozuk bir toplum kalmaktadır.

36. Afet sonrası sağlık hizmetleri • Temiz su • Beslenme • Geçici konut sağlanmalı • Bebeklerin rutin işlemleri ve aşılama programlarına başlanmalıdır. • Vektörler ve kemiricilerle mücadele ihmal edilmemelidir.