ZABURZENIA ROZWOJOWE: ZASPÓŁ FAS I IN. ZESPÓŁ ASPERGERA Opracowała : Monika Haligowska

1. ZABURZENIA ROZWOJOWE: ZASPÓŁ FAS I IN. ZESPÓŁ ASPERGERA Opracowała: Monika Haligowska

2. Alkoholowy Zespół Płodowy - Fetal Alcohol Syndrome (FAS)

3. FAS zaliczany jest do grupy fizycznych i umysłowych zaburzeń wrodzonych spowodowanych piciem alkoholu przez kobietę w ciąży.

4. Picie alkoholu przez kobietę w ciąży może mieć dramatyczne konsekwencje dla rozwijającego się płodu, tj. może w sposób trwały uszkodzić ośrodkowy układ nerwowy, co w późniejszym życiu skutkuje pojawieniem się nieodwracalnych zaburzeń intelektualnych i emocjonalnych.

5. Narażenie płodu na działanie alkoholu może spowodować “ukrytą niepełnosprawność”, która ujawniać będzie się w zachowaniach dziecka. Wiele dzieci ma uszkodzony mózg i nie ujawnia żadnych dysmorfologicznych objawów, charakterystycznych dla pełnoobjawowego FAS, co powoduje, że nie są traktowane jak osoby zaburzone.

6. Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu dla płodu, jaką może spożyć kobieta w ciąży. Nawet najmniejsza i jednorazowa dawka alkoholu może zakłócić rozwój dziecka. Konsekwencje spożywania alkoholu w czasie ciąży są groźniejsze dla płodu niż inne substancje odurzające, takie jak marihuana, heroina i kokaina.

7. Ocenia się, że w Polsce wskaźnik występowania FAS może wynosić 1-3 na 1000 urodzeń. Częstość występowania FAS w USA waha się w granicach 4–3,5/1000 urodzeń, a w Europie 1,7–3,3/1000 urodzeń.

8. Kryteria diagnostyczne pełnoobjawowego Zespołu FAS: • opóźniony wzrost –przed i po urodzeniu; • stałe uszkodzenie mózgu, którego skutkiem są • zaburzenia neurologiczne, • opóźniony rozwój, osłabienie intelektu, • zaburzenia zachowania i uczenia się; • charakterystyczne rysy twarzy: małe oczodoły, • krótki nos, płaska twarzoczaszka, wąska górna • warga, mała szczęka; • spożywanie alkoholu przez matkę w czasie • ciąży.

9. WADY FIZYCZNE – DEFORMACJE TWARZY U DZIECKA Z FAS

10. W przypadku występowania wszystkich czterech kryteriów diagnozowany jest pełnoobjawowy Płodowy Zespół Alkoholowy – FAS. • W przypadku występowania niektórych tylko kryteriów diagnozowany jest: • płodowy efekt alkoholowy– FAE • (Fetal Alcohol Effect), • poalkoholowe zaburzenia rozwoju układu nerwowego – ARND • (Alcohol RelatedNeurodevelopmentalDisorder), • poalkoholowe środowisko dla rozwoju płodu – • FARC(Fetal Alcohol RelatedConditions), • poalkoholowy defekt urodzeniowy- ARBD • (Alcohol RelatedBirthDefects).

11. OBJAWY FAS/ FAE FIZYCZNE (SOMATYCZNE): Opóźnienie wzrostu: - niska waga urodzeniowa; - niski wzrost i waga w porównaniu z rówieśnikami; - mała głowa w stosunku do wieku; - opóźniony rozwój. Zniekształcenie twarzy (cechy dysmorficzne): - krótkie szpary powiekowe; - opadające powieki (jedna lub obydwie); - szeroko rozstawione oczy; krótkowzroczność; zez; - krótki zadarty nos; szeroka nasada nosa; - wygładzona skóra między nosem a górną wargą (brak „rynienki”); cienka górna warga; -  płaska środkowa część twarzy; mała, słabo rozwinięta żuchwa (małożuchwie).

12. OBJAWY FAS/ FAE FIZYCZNE (SOMATYCZNE): Inne zniekształcenia: - nisko osadzone, zniekształcone małżowiny uszne; -  niedorozwój płytki paznokci u rąk i nóg; -  krótka szyja; -  słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa; -  problemy ze słuchem; -  deformacja kości i stawów.

13. WADY WRODZONE • U niemowląt z FAS występują następujące wady wrodzone: • wady serca: u 29 – 41 % • wady układu moczowo – płciowego (niedorozwój nerek, • wady anatomiczne pęcherza moczowego): u 10 % • deformacje genitaliów: u 46 % • rozszczepy kręgosłupa – częstość występowania: • 1,8% - 3 % • mikrocefalia (małe wymiary czaszki): u 53 – 86 % • anomalia kośćca: nieprawidłowości budowy klatki • piersiowej – 27 %, hipoplazja stawu biodrowego – • 19 %, klinodaktylia piątego palca u rąk – 22 – 51 % • dysmorfia twarzy: opadanie powieki górnej, zez, • krótki, zadarty nos, hipoplastyczna żuchwa, małe • oczodoły; • (Usowicz, Golabi, 1986).

14. U dzieci z FAS ujawniają się również zaburzenia dotyczące SFERY POZNAWCZEJ, EMOCJONALNEJ I SPOŁECZNEJ. - nadpobudliwość; - nadwrażliwość na dźwięk i dotyk; - trudność z przetwarzaniem nadmiernej ilości bodźców; -  zaburzenia snu; -  impulsywność: najpierw robi, później myśli; -   lękliwość: niepewność i ostrożność w nowych sytuacjach; -    upór; -    skłonności depresyjne; -    skłonność do wybuchu gniewu; -    skłonność do drażnienia i tyranizowania innych; -    niskie poczucie własnej wartości.

15. TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ • wynikające z opóźnień rozwojowych: • - deficyt uwagi; • - niewystarczająca organizacja działań; • - problemy z pamięcią, zwł. krótkotrwałą; • - trudności z matematyką; • - trudności z myśleniem abstrakcyjnym; • - trudności z uczeniem się na błędach; • -  opóźnienia i zaburzenia mowy: jąkanie się, słaba • artykulacja - mowa niewyraźna, bełkotliwa, • ubogie, proste słownictwo; • trudności z wiązaniem nowych informacji • z uprzednimi doświadczeniami;

16. Dzieci z syndromem FAS mają także problemy z: • myśleniem abstrakcyjnym; • myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią • (nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie • doświadczyły); • uogólnianiem – brakuje im plastyczności • w procesie myślenia; • poczuciem czasu: nie potrafią dopasować • pewnych czynności do określonych godzin, • nie rozumieją cyklicznej natury zjawisk.

17. Osoby z syndromem FAS mają także problemy z: • odróżnianiem świata rzeczywistego • od nierealnego; • koordynacją wzrokowo – ruchową; • wyciąganiem wniosków; • przewidywaniem konsekwencji własnego • i cudzego postępowania; planowaniem; • odróżnianiem kolorów; • zapamiętywaniem imion; • zaburzenia funkcji wykonawczych, w skład • których wchodzą kształtowanie, planowanie • i realizowanie celów;

18. Dzieci z syndromem FAS przejawiają następujące problemy w SFERZE EMOCJONALNO – SPOŁECZNEJ: • brak umiejętności nawiązywania prawidłowych • kontaktów społecznych; • postawa agresora lub ofiary agresji; • słaba samokontrola, impulsywność; • „lepkość uczuciowa”; • niedojrzałość emocjonalna; • labilność emocjonalna; • słabe zdolności adaptacyjne i komunikacyjne;

19. Inne nieprawidłowości: • zaburzenia rozwoju seksualnego • bardzo duże trudności w kontroli impulsów • seksualnych, zwł. w sytuacjach społecznych, • łatwo ulegają wpływom, z natury ufne, łatwo • podporządkowują się innym, chcą ich zadowolić; • Cechy te sprawiają, że łatwo mogą stać się ofiarami osób, które będą chciały je wykorzystać, zmanipulować.

20. W rozwoju dzieci z FAS / FAE istnieje duża rozbieżność pomiędzy dojrzałością fizyczną, emocjonalną i społeczną. 18 – latek z FAS / FAE – sprawny intelektualnie, może funkcjonować emocjonalnie i społecznie na poziomie 12 – 13 – latka. Dzieci z FAS / FAE dorastają znacznie później, a dorosłość mogą osiągnąć dopiero w wielu dwudziestu kilku lat.

21. Upośledzenie umysłowe nie jest normą u osób z FAS/E. Wyniki najnowszych badań wskazują, że tylko 25% osób z pełnoobjawowym FAS i mniej niż 10% z FAE kwalifikuje się do szkolenia specjalnego i opieki instytucjonalnej, która jako główne kryterium przyjmuje upośledzenie umysłowe. Większość osób z FAS ma przeciętny poziom inteligencji.

22. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE NIEMOWLĘTA: Problemy z karmieniem w związku z zaburzonym odruchem ssania, nadmierna drażliwość, zaburzenia rytmu snu, słabe napięcie mięśniowe, stan napięcia. Niemowlęta, których matki piły alkohol regularnie i w dużych ilościach, mogą przechodzić zespół abstynencyjny. Może on przejawiać się: drgawkami, zaburzeniami snu, zaburzeniami pracy jelit, skrajną nadwrażliwością. Niektóre z trudnością radzą sobie z każdym nowym, nagłym bodźcem dźwiękowym / dotykowym. Mogą one powodować drażliwość i przestymulowanie układu nerwowego. Mają problem z przywiązaniem się (jest dla nich bez znaczenia, czy mają kontakt z osobą bliską, czy obcą).

23. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE • DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM: • nadmierna aktywność, nadpobudliwość, • rozkojarzenie, krótki czas skupienia uwagi, • skłonność do złoszczenia się, nadmiernie drażliwe, • nie są w stanie pojąć związków przyczynowo – • skutkowych, • problemy z pamięcią, • nadwrażliwość na bodźce, zwł. dotykowe i dźwięki, • trudności z przechodzeniem z jednej czynności • do drugiej, • nie mają poczucia bezpieczeństwa, • nie odróżniają osoby znanej od nieznanej (życzliwie • nastawionej od wrogo nastawionej),

24. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE • DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: • trudności w dopasowaniu się do nowej grupy, • w nawiązaniu pozytywnych relacji z innymi; • nerwowe, nieprzewidywalne; • nie potrafią skoncentrować się na zadaniu, • labilne emocjonalnie; • nie czerpią wiedzy z doświadczeń; • trudności w przestrzeganiu zasad (potrafią je • wymienić, ale nie stosują się do nich); • nie potrafią przewidzieć konsekwencji swoich • działań; • mogą czuć się przytłoczone nowym środowiskiem, • przez co mogą wykazywać trudności w uczeniu się;

25. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE • DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: • - nadmiernie podatne na wpływ rówieśników; • - wyobcowane i samotne; • skoncentrowane na sobie (egocentryczne), • zachowujące się "jak gdyby świat kręcił się wokół • nich"; • wymagające i spodziewające się natychmiastowej • gratyfikacji (zaspokojenia ich potrzeb); • trudności z pojęciami abstrakcyjnymi: czas, • pieniądze, matematyka; • nie rozumieją pojęcia kradzieży (często • przywłaszczają sobie cudzą własność, zabierając • to, co znajduje się w zasięgu ich wzroku);

26. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że najczęstszym problemem u dzieci z FAS w wieku szkolnym są: zaburzenia koncentracji uwagi i problemy z nawiązywaniem kontaktów międzyludzkich.

27. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE • OKRES DOJRZEWANIA: • tendencje do kłamania, kradzieży; • mało krytyczne w ocenie swego zachowania; • trudności w relacjach z rówieśnikami; • eksperymentowanie z narkotykami i alkoholem; • duże ryzyko depresji i prób samobójczych; • duża podatność na presję rówieśników • (zwł. dotyczącą aktywności seksualnej, • czy sięgania po różne używki); • w taki sposób mogą szukać akceptacji • wśród rówieśników;

28. ROZWÓJ DZIECKA Z FAS/FAE • OKRES DOJRZEWANIA: • bardzo niska umiejętność samodzielnego • rozwiązywania problemów i podejmowania • decyzji; • problemy z myśleniem abstrakcyjnym; • z powodu swojej ufności i łatwowierności często • stają się ofiarami przemocy seksualnej, fizycznej, • psychicznej; podatne na manipulację • i wykorzystanie;

29. ŻYCIE DOROSŁE OSOBY Z FAS • trudności ze znalezieniem pracy /utrzymaniem się • na jednym stanowisku; • często są funkcjonalnymi analfabetami; • słabe umiejętności funkcjonowania • w społeczeństwie: trudności z nawiązywaniem • i utrzymywaniem związków interpersonalnych / • wytrwaniem w stałym związku partnerskim; • mają trudności z osiągnięciem pełnej • niezależności; • wiele wysiłku kosztuje ich planowanie, uczenie • się, i wykorzystywanie zdobytych informacji;

30. ŻYCIE DOROSŁE OSOBY Z FAS • częste napady złego humoru; • wykazują drażliwość i agresję; • często nie są w stanie zapanować nad własnymi • impulsywnymi zachowaniami, • również seksualnymi; • nie potrafią wyciągać wniosków z popełnianych • błędów; • - wiele sytuacji budzi ich nieuzasadniony lęk; • potrzebują częstych podpowiedzi i motywacji • do działania ze strony innych osób;

31. ŻYCIE DOROSŁE OSOBY Z FAS • nie potrafią wyjaśnić, jakie są powody ich • zachowania, uczuć, co wywołuje poczucie • zagubienia; • problemy i zaburzenia o wtórnym • charakterze: choroby psychiczne, • konflikty z prawem (w efekcie • impulsywnych, agresywnych działań), • nadużywanie alkoholu i inne uzależnienia;

32. MOŻLIWOŚCI I OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE „TYPOWEGO” 5, 10 i 18 – LATKA ORAZ DZIECKA Z FAS W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU

33. MOŻLIWOŚCI I OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE „TYPOWEGO” 5, 10 i 18 – LATKA ORAZ DZIECKA Z FAS W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU

34. MOŻLIWOŚCI I OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE „TYPOWEGO” 5, 10 i 18 – LATKA ORAZ DZIECKA Z FAS W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU

35. TERAPIA Dzieci z FAS / FAE często z powodu błędnej diagnozy (zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne), nie są otaczane właściwą pomocą terapeutyczną nastawioną na wspomaganie ich rozwoju. Dzieci te powinny być objęte specjalistycznym wsparciem przed upływem 10 – 12 roku życia.

36. „Wiele przypadków FAS, a tym bardziej FAE i ARND łatwo przeoczyć, zignorować ich objawy i złożyć je na karb lenistwa lub niechęci dziecka do nauki – mówi się wtedy „zdolne, ale mu się nie chce”. Nauczycielom i rodzicom wydaje się, że dziecko jest w stanie nauczyć się więcej i lepiej się zachować. Dzieci z FAS sprawiają bowiem wrażenie, jakby stać je było na więcej, ale to są pozory. Zdarza się, że dzieci te mówią o rzeczach, o których nie mają pojęcia i używają pojęć, których nie są w stanie zrozumieć. W efekcie FAE oraz ARND pozostają zwykle niezdiagnozowane ”. (Sawaściuk, 2007)

37. Osoby z FAS nie można wyleczyć, ale można podjąć szereg działań terapeutycznych, które mają na celu poprawę ich sytuacji.

38. ZASADY PRACY Z DZIECKIEM Z FAS / FAE: W kontakcie z dzieckiem należy być: wytrwałym, konsekwentnym, cierpliwym i zwięzłym. 2. Zapewnienie dziecku stałości w otoczeniu: ustalenie stałego rozkładu zajęć w ciągu dnia, tak, aby dziecko było w stanie przewidzieć nadchodzące wydarzenia, sytuacje. Niezmienny przebieg spożywania posiłków, czy zasypiania jest pomocny w wyeliminowaniu nieprzewidywalnych zachowań dziecka z FAS / FAE, typowych dla nich kłopotów z zasypianiem.

39. 3. Ustalenie kilku prostych zasad regulujących życie rodzinne i przypominanie dziecku o obowiązujących regułach za pomocą tych samych sformułowań. 4. Wytyczenie jasnych granic. Bezzwłoczne wyciąganie konsekwencji wobec dziecka w sytuacjach złamania reguł oraz natychmiastowe nagradzanie zachowań pożądanych. 5. Stała kontrola: dziecko potrzebuje ciągłego przypominania o tym, co powinno zrobić.

40. 6. Upewnienie się, że dziecko rozumie kierowane do niego wskazówki, polecenia. Prośba o to, aby powtórzyło skierowane do niego słowa. 7. Wczesne kształtowanie u dziecka umiejętności społecznych oraz uczenie wykonywania czynności dnia codziennego. 8. Stworzenie dziecku takich warunków do nauki, które nie będą narażały go na nadmierną stymulację psychofizyczną (izolacja od hałasu, pomieszczenie pozbawione przedmiotów, które będą rozpraszały jego uwagę). 9. Zaznajomienie dziecka z ewentualnymi konsekwencjami niewłaściwego zachowania.

41. 10. Operowanie konkretem: podawanie dziecku różnorodnych przykładów ilustrujących występujące związki przyczynowo – skutkowe. 11. Dzielenie zadań, które ma podjąć dziecko tak, aby nie czuło się przeciążone nadmiarem pracy oraz wierzyło, że sprosta ich wykonaniu. 12. Unikanie gróźb w rozmowach z dziećmi. 13. Posiłkowanie się w pracy z dzieckiem technikami relaksacyjnymi, zwł. w przypadku przeciążenia układu sensorycznego dziecka (oznaki: powtarzanie słów, izolowanie się, napady złości i in.).

42. Zespół Aspergera

43. Zespół Aspergera to zaburzenie ze spektrum autyzmu. Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju (całościowe zaburzenia neurorozwojowe). Nie można go wyleczyć, ale można nauczyć się z nim żyć. Wiele osób z Zespołem Aspergera to ponadprzeciętnie uzdolnieni ludzie. Zaburzenie to diagnozowane jest coraz częściej, a wiele dzieci z zespołem Aspergera jest uczniami ogólnodostępnych szkół.

44. Zespół Aspergera jest jednym z kręgu autyzmu całościowych zaburzeń rozwoju, które łączą objawy w kilku podstawowych sferach: • kontaktów społecznych, • komunikacji, • zachowań, • zainteresowań, • nadwrażliwości sensorycznej na różnego • rodzaju bodźce.

45. Objawy osiowe Zespołu Aspergera: • zaburzenia rozwoju • społecznego • zaburzenia komunikacyjne • stereotypowe zachowania • i zainteresowania

46. Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: • trudności z komunikowaniem się z innymi, • z nawiązaniem i podtrzymaniem rozmowy; • nie lubi nawiązywać kontaktów z rówieśnikami • i nie chce się z nimi bawić; • przejawia specyficzne zainteresowania • i niebanalne zachowania; • jest niegrzeczne, czasami wręcz agresywne, • uparte i lubi postawić na swoim; • nie przyswaja i nie przestrzega podstawowych • norm społecznych, mimo wielokrotnego • tłumaczenia ich;

47. Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: • jest nadmiernie nieśmiałe i ma charakter • samotnika; • nie przewiązuje wagi do własnego wyglądu; • pozbawione poczucia humoru lub bawią je • sytuacje niezrozumiałe dla innych; • nie interesują je problemy bliskich i nie • przejawia empatii; • nie zwierza się, nie opowiada o sobie – jakie • jest, co czuje, co lubi itp.; • nie cierpi rywalizacji na lekcjach W-F-u, różnego • rodzaju gier zespołowych, sztafet, wyścigów;

48. Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: • nie ma poczucia zagrożenia, odległości • czy wysokości; • często zatyka uszy, kiedy koledzy za głośno • rozmawiają, lub wręcz przysuwa ucho • do głośnika w czasie akademii czy występów • klasowych (nadwrażliwość sensoryczna); • denerwują je różnego rodzaju rzeczy, osoby • i sytuacje – nie rozumie ich; • stworzyłoby cały świat po swojemu i na swoich • prawach; • czasami jest niezdarne • (dyspraksja – niezgrabność ruchów);

49. Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: • jest wybitnie zdolne z jednego, dwóch • przedmiotów, a pozostałe sprawiają mu ogromną • trudność; • - potrzebuje często pomocy i wsparcia • w postaci dostosowania sprawdzianów do jego • „niepełnosprawności”; • mówi w dość specyficzny sposób, używając • całych zwrotów z obejrzanego filmu • lub zasłyszanej rozmowy kolegów; • nie lubi niektórych potraw: ich zapachu, koloru, • wyglądu;

50. Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: • nie chce być dotykane czy głaskane • przez nauczycieli i rówieśników, nie przepada • za przebywaniem w tłumie; • po prostu jest zajęte sobą, swoimi • zainteresowaniami, ocenia świat ze swojego • punktu widzenia; • jest nadmiernie poważne lub dziecinne • i generalnie zmienne uczuciowo; • dosłowne rozumienie przekazywanych • informacji; • brak poczucia czasu; • brak panowania nad emocjami;