Ethische aspecten van technologie in de zorg

2. Ethische aspecten van technologie in de zorg Dick Willems Afd Huisartsgeneeskunde AMC / UvA

3. Ethische aspecten van technologie in de zorg • Medische ethiek • Domeinen van zorgtechnologie • Screening • Diagnostiek • Behandeling • Begeleiding / palliatie • Hoe verder (een beetje filosofie)?

4. (Medische) ethiek • Historisch: technologie-kritiek • Van den Berg 1969 • ‘technologische imperatief’ • Alles moet wat kan • Aanzetten makkelijker dan uitzetten • De-humaniserende technologie • Intensive-care • Verpleeghuiszorg

5. Zorg versus techniek • ‘Techniek maakt zorg onmogelijk’ • ‘Technisch denken versus zorgdenken’ • ‘Technische ethiek versus zorgethiek’ • ‘Technologie is ‘cool’, spectaculair, nieuw, zorg is ‘warm’, saai, gewoon’ • ‘Technologie past in marktdenken, zorg niet’

6. Niet-schaden Autonomie ‘Ethics of strangers’ High-tech Betrokkenheid Afhankelijkheid ‘Ethics of friends’ High-touch Techniekethiek en zorgethiek

7. Ethische aspecten van technologie in de zorg • Medische ethiek • Domeinen van zorgtechnologie • Screening • Diagnostiek • Behandeling • Begeleiding / palliatie • Hoe verder?

8. Ethische aspecten van technologie bij… • Screening: darmkanker • Diagnostiek: genetische test • Behandeling: stamceltransplantatie • Begeleiding / palliatie: thuisbeademing

9. Screening: darmkanker • Aanbod, geen vraag • Niet op basis van klacht of risico • Darmkanker: simpele techniek: 1x/jaar occult bloed • 1000 mensen 10 jaar screenen om 1 † te voorkomen • 50% vd positieve uitslagen fout-positief >> onnodige colonoscopie (vervelend, risico’s)

11. Ethische vragen • Schade fout-pos versus voordeel • Goede informed consent moeilijk • Medicalisering • Gevolgen van fout- • Wie het krijgt is stom geweest • Leven met onzekerheid

12. Ethische aspecten van technologie in de zorg • Medische ethiek • Domeinen van zorgtechnologie • Screening • Diagnostiek • Behandeling • Begeleiding / palliatie • Hoe verder?

13. Diagnostiek: genetische test • Genetische indicator voor gevoeligheid alcoholisme • Voorspelt kans • Patiënt: alcoholisme in familie, wil test (dan weet ik of ik kan drinken)

14. Genetische tests

15. Ethische vragen • Valt kans-concept wel uit te leggen? • Individualisering (‘alcohol is slecht voor mij’) versus solidariteit (‘alcohol is slecht voor ons allen’) • ‘vrijbrief’- effect bij goede uitslag • Maatschappelijke consequenties bij slechte uitslag: verzekering, werk

16. Ethische aspecten van technologie in de zorg • Medische ethiek • Domeinen van zorgtechnologie • Screening • Diagnostiek • Behandeling • Begeleiding / palliatie • Hoe verder?

17. Behandeling: stamceltransplantatie • Pieter, 7, syndroom van Fanconi (bloedafbraak) • Te genezen met stamceltransplantatie uit navelstrengbloed • Ouders: IVF met terugplaatsing geschikte donor

19. Ethische vragen • Instrumenteel gebruik kind? • Verhoogd risico mislukken IVF versus weldoen Pieter • Voor God spelen?

20. Ethische aspecten van technologie in de zorg • Medische ethiek • Domeinen van zorgtechnologie • Screening • Diagnostiek • Behandeling • Begeleiding / palliatie • Hoe verder (een beetje filosofie)?

21. Begeleiding / palliatie: thuisbeademing

22. Thuisbeademing • Belangrijke aanwinst • Zowel ondersteuning als overname ademhaling • Neurologische en longziekten • Enkele honderden in NL • Enkele tientallen kinderen • Vraagt veel van familie en professionals

24. Vragen • Belasting en verantwoordelijkheid mantelzorgers • Toegankelijkheid • Zuigkracht ‘thuis’ • Onpersoonlijk • Kwaliteit van apparatuur en van zorg • Is ‘thuis’ nog ‘thuis’? • Morele status mens-machine combinatie

25. Jonas: technologie bedreigt de wereld Haraway: technologie is deel van ons Latour: techniek is morele / politieke actor hoe gaan wij met technologie om? welke cyborgs willen we wel en welke niet? hoe verdeelt technologie taken, plichten, competenties? Technologie en verantwoordelijkheid

27. Een ethische agenda voor geavanceerde thuiszorgtechnologie • Belang van goede thuiszorg • Welke voorwaarden (woningen, professioneel personeel) • Verantwoordelijkheid voor mantelzorgers • Welk type, welke mate • Toegankelijkheid • Welke professionele ondersteuning • ‘Nee’ kunnen en mogen zeggen • Welke alternatieven • Veiligheid en kwaliteit • Welke waarborgen

28. Ethische aspecten van technologie in de zorg • Medische ethiek • Domeinen van zorgtechnologie • Screening • Diagnostiek • Behandeling • Begeleiding / palliatie • Hoe verder (een beetje filosofie)?

29. Techniekfilosofie -1 • Gangbaar: • Techniek als verlengde arm (Heidegger) • Techniek vooral bedreigend (Jonas) • Techniek als ‘ander’ • Ethische vragen: • Morele gevolgen van techniek • Verantwoordelijkheid • Verlies van waardigheid • Hoe houden we techniek in de hand?

31. Techniekfilosofie -2 • Nieuw: • Technologie als actor • ‘Ingebouwde normen’ (Mol) • Scripts (Latour/Akrich) • Mens-machine combinaties (Haraway) • Ethische vragen: • Morele ingrediënten van techniek • Techniek als onderwerp van zorgethiek • Hoe maken we techniek zo goed mogelijk?

32. Technology cares!