Političke institucije

1. Dr. sc. Anđelko Milardović Političke institucije Hrvatski studiji Kolegij: Sociologija politike

2. Struktura predavanja • Metodički okvir – institucionalni pristup • Institucije – sociološki pojam • Političke institucije • Opća teorija političkih institucija • Klasifikacija političkih institucija • Upravne • Ustavne • Integrativne

3. Institucionalni pristup- predmet i metodologija • Institucionalni pristup je bio dominantna tradicija političke analize u Velikoj Britaniji i SAD-u • Po mnogima istraživanje političkih institucija je središnji predmet političkih znanosti • Metodologija institucionalnog pristupa: • deskriptivno-induktivna bavi se istraživanjem specifičnih događaja, ljudi, institucija koji se se desili u prošlosti kako bi se objasnio suvremeni politički okvir • formalno-pravna bavi se istraživanjem strukture ustava, kao sustava temeljnih političkih institucija • povijesno-komparativna smatra da je razumijevanje političkih institucija moguće kroz međudržavnu i povijesnu usporedbu

4. Institucionalni pristup – teorija • Institucionalni pristup je usmjeren na zakone, procedure i formalne organizacije vlasti • Zakoni i procedure su temelj za funkcioniranje demokracije • Zakoni i procedure uvjetuju određeno političko ponašanje; tj. političke institucije određuju političko djelovanje • Cilj institucionalnog pristupa je objasniti odnos između strukture i demokracije, tj. na koji način zakoni, procedure i organizacije vlasti utječu na političko ponašanje • Institucionalisti – Sir Ernest Barker, Lord Bryce, Harold Laski, Herman Finer, Carl Joachim Friedrich

5. Institucija – određenje • Institucija je pojam koji ima svoje značenje u sociologiji, pravu, ekonomiji, teoriji države i drugih društvenih znanosti • Od lat. institutio – ustanova i institutiones - naziv za knjige privatnog prava poznatih rimskih pravnika u kojima se izlažu pravni pojmovi i ustanove • U sociologiji – društvo se sastoji od velikog broja institucija, a institucija se određuje kao relativno trajni i formalnim pravilima regulirani odnosi među ljudima, koji se uspostavljaju radi izvršavanja neke djelatnosti usmjerene na ispunjenje nekog cilja • Institucionalističke škole nastoje svako ponašanje i djelovanje objasniti preko institucija

6. Političke institucije • Političke institucije (polity) su organizacijski okvir unutar kojega se odvijaju politički procesi (politics), rješavaju određeni sadržaji i problemi politike (policy), a unutar njih moraju djelovati i politički akteri • Političke institucije su tijesno povezane s ustavom, kojim se određuju njihove kompetencije • Stoga je istraživanje političkih institucija u tijesnoj vezi s ustavnim pravom

7. Političke institucije • Pojam politička institucija ima više značenja: • Naziv za načela, odnosno oblike jednog političkog društva • Organizirani i uspostavljeni odnosi i funkcije u vlasti i oko nje (parlament, stranke, udruženja i sl..) • Obilježje je političkog društva što se politički odnosi u pravilu institucionaliziraju, tj. poprimaju čvrste organizacijske i ustavno-pravne oblike • Neke od najznačajnijih političkih institucija su: država, parlament, pravosuđe, vlada, uprava, političke stranke, izbori

8. Opća teorija političkih institucija • Institucija nastaje svaki put kad se u nekoj zajednici pojedinci koji se povezuju radi neke potrebe radi čega se podvrgavaju nekoj vlasti i pravnim propisima • Svaka zajednica koja doraste do toga da postoji kao zasebna zajednica, nadilazeći pojedince od kojih se sastoji, može se nazvati institucija-osoba, institucija-organizam ili institucija tijelo • Institucije –tijela su sve one zajednice kojima pravni propisi daju snagu i osiguravaju trajnost • Država je složena institucija, te se može nazvati ‘institucijom institucija’

9. Klasifikacija političkih institucija • Glavne političke institucije su: • Upravne • Ustavne • Integrativne ili okupljajuće • Jedna institucija može istodobno ispunjavati i sve tri funkcije (sve upravne institucije ujedno su i integrativne; ustavne institucije su često i upravne i sl.)

10. Upravne institucije • Upravne institucije svojom strukturom i funkcioniranjem dominiraju u ustavnom pravu • Istražuju se institucionalizirane vlasti, tj. određenje i uređenje glavnih oblika vlasti • Demokracije – demokratske institucije • Monokracije – monokratske institucije • Oligarhije – oligarhijske institucije

11. Ustavne institucije • Iako se čini da logički i kronološki prethode upravnim institucijama, problem ustavnosti se javlja tek kad je vlast institucionalizirana • Ustavne institucije formiraju se na drugoj razini oblikovanja država ili preobrazbe režima • To prati formiranje pravnog režima u skladu s dva načina formiranja: • Ustavni običaj • Pisani ustavi • Glavna uloga upravnih i ustavnih institucija je osiguravanje egzistencije i života u državi

12. konfederacija personalna unija realna unija nejednaka unija vanjska i unutarnja unija Integrativne ili okupljajuće institucije • Ispunjavaju ulogu kohezije i očuvanja • Odnose se na uspostavljanje jedinstvenog institucionalnog sustava ili kombiniranog povezivanja više ustavnih sustava (‘državne forme’) • Unitarna integracija • Federalna integracija • Okupljanje država