Współpraca administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi dla nie-prawników

1. Współpraca administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi dla nie-prawników Dr Magdalena Arczewska Maróz, 25 maja 2012r.

2. Ważne daty dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce • 1980 – NSZZ Solidarność • 1981 – Stan Wojenny • 1984 – ustawa o fundacjach • 1989 – wolne wybory, ustawa Prawo o stowarzyszeniach • 1997 – Konstytucja RP • 1998 – decentralizacja administracji publicznej • 2003 – ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie • 2004 – Polska w Unii Europejskiej, ustawa o pomocy społecznej • 2010 – nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

3. 2.Fazy rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce po 1989 roku • budowanie przestrzeni dla inicjatyw obywatelskich – „efekt zdjętej pokrywki” Faza ta polegała na tworzeniu przywilejów dla sformalizowanych form aktywności obywatelskiej (działalność stowarzyszeń i fundacji). Towarzyszył temu dynamiczny rozwój społeczeństwa obywatelskiego związany z odreagowaniem restrykcji z kresu socjalizmu. • stagnacja rozwoju inicjatyw obywatelskich– wyczerpywanie możliwości samoorganizacji W fazie tej występowało deklaratywne wspieranie trzeciego sektora przez państwo, przy faktycznym marginalizowaniu jego znaczenia w zakresie podejmowanych reform polityki społecznej. • określenie zasady międzysektorowej współpracy przy próbach kontroli organizacji podejmujących współpracę – polaryzacja trzeciego sektora, efekt Mateusza W fazie tej podejmowano próby biurokratyzacji kontroli organizacji podejmujących współpracę oraz urynkowienia mechanizmów wspierania ze środków publicznych działalności organizacji pozarządowych. W fazie tej pogłębiało się rozwarstwienie wewnątrz trzeciego sektora. • porządkowanie relacji międzysektorowych po nowelizacji UDPP w 2010 roku oraz „przymiarki” do kolejnych zmian w przepisach

4. 3. Znaczenie zasady pomocniczości Zasada pomocniczości została sformułowana przez Piusa XI w encyklice Quadragessimo Anno w 1931 roku. Zgodnie z jej oryginalnym brzmieniem: „Co jednostka z własnej inicjatywy i własnymi siłami może zdziałać, tego nie wolno wydzierać na rzecz społeczeństwa; podobnie niesprawiedliwością, szkodą społeczną i zakłócenie ustroju jest zabieranie mniejszym i niższym społecznościom tych zadań, które mogą spełniać, i przekazywanie ich społecznościom większym i wyższym. Każda akcja społeczna z uwagi na swój cel i ze swej natury ma charakter pomocniczy; winna pomagać członkom organizmu społecznego, a nie niszczyć ich i wchłaniać.” Pius XI: Quadragessimo Anno, [w:] Znak 1982, nr 7- 9

5. 4. Zasady współpracy międzysektorowej A. Zasada suwerenności stron Organy administracji publicznej respektują odrębność i suwerenność zorganizowanych wspólnot obywateli, uznają ich prawo do samodzielnegodefiniowania i rozwiązywania problemów, w tym należących do sfery zadań publicznych, w takim zakresie współpracują z tymi organizacjami, a także wspierają ich działalność oraz umożliwiają realizację zadań publicznych na zasadach i w formie określonej w ustawie. B. Zasada partnerstwa Organizacje pozarządowe na zasadach i w formach określonych w ustawie oraz w trybie określonym w przepisach odrębnych, uczestniczą w identyfikowaniu i definiowaniu problemów, których rozwiązywanie stanowi przedmiot realizacji zadań publicznych przez właściwy organ administracji publicznej.

6. C. Zasada efektywności Organy administracji publicznej przy zlecaniu organizacjom pozarządowym zadań publicznych do realizacji, dokonują wyboru najefektywniejszego sposobu wykorzystania środków publicznych, przestrzegając zasad uczciwej konkurencji oraz zachowując wymogi określone w ustawie o finansach publicznych. D. Zasada uczciwej konkurencji Ta zasada nie została wprost zdefiniowana w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Z kolei Prawo o zamówieniach publicznych mówi tylko, że zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o zamówienie. Czyny nieuczciwej konkurencji mogą występować na gruncie prawa zamówień publicznych po stronie zamawiającego wtedy, kiedy np. zamawiający określa przedmiot zamówienia w sposób wskazujący potencjalnego wykonawcę. Czynem nieuczciwej konkurencji może być także narzucanie uciążliwych warunków umów.

7. E. Zasada jawności Organy administracji publicznej udostępniają współpracującym z nimi organizacjom pozarządowym informacje o zamiarach, celach i środkach przeznaczonych na realizację zadań publicznych, w których możliwa jest współpraca z tymi organizacjami, oraz o kosztach realizacji zadań publicznych już prowadzonej w tym zakresie przez jednostki podległe lub nadzorowane przez organy administracji publicznej wraz z informacją o sposobie obliczania tych kosztów, tak aby możliwe było och porównanie z kosztami realizacji analogicznych zadań przez inne instytucje i osoby. Czy zasady te są uwzględniane w relacjach pomiędzy samorządami a organizacjami pozarządowymi?

8. 5. Polskie organizacje pozarządowe w liczbach (stan na 2010r.) W Polsce zarejestrowanych jest ponad 71 tys. stowarzyszeń Stowarzyszenie jest dobrowolnym i trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. W celu utworzenia stowarzyszeniakonieczne jest uchwalenie przez co najmniej piętnastu założycieli statutustowarzyszenia i dokonanie przez nich wyboru komitetu założycielskiego. Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. Stowarzyszeniemusiposiadaćzarządi organ kontroliwewnętrznej. Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej.

9. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, a dochód z niej służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. Przepisy przewidują istnienie dwóch rodzajów stowarzyszeń – stowarzyszeń zwykłych i stowarzyszeń. Ustawaumożliwiarównieżtworzeniezwiązkówstowarzyszeń. Stowarzyszeniazwykłeniepodlegająrejestracji, a jedyniezgłoszeniuwłaściwemuorganowiadministracjipublicznej. Stowarzyszenia stanowią najważniejszą i najliczniejsza grupę podmiotów zaliczanych w Polsce do trzeciego sektora. Ich działalność nakierowana jest najczęściejnaproblemyizadania, którychpaństwoniemożerealizować w wystarczającysposób. Uchwalenie ustawy Prawo o stowarzyszeniach było rezultatem rozmów Okrągłego Stołu, ponieważ wolności obywatelskie, w tym prawo do zrzeszania się były traktowane jako gwarant zmiany ustrojowej.

10. W Polsce zarejestrowanych jest ponad 12 tys. fundacji Fundacja jest wyposażona w majątek przeznaczony na realizację określonego celu i trwale z tym celem związany. Fundację tworzy się dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Fundacja jest osobą prawną typu zakładowego, w związku z czym nie może mieć członków, a jej głównym substratem jest kapitał. Fundatorami mogą być osoby fizyczne oraz osoby prawne. Fundator określa cel fundacji oraz przeznacza na realizację tego celu określone składniki majątkowe. Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego (czynność intervivos). Zachowania tej formy nie wymaga się, jeśli ustanowienie następuje w testamencie (czynność mortis causa).

11. Jedynym obligatoryjnym organem fundacji jest zarząd, który kieruje jej działalnością i reprezentuje na zewnątrz. Statut może przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów, na przykład rady fundacji, rady programowej czy komisji rewizyjnej. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie i na zasadach określonych w statucie. Uchwalenie ustawy o fundacjach w połowie lat 80-tych XX wieku stanowiło jeden z symptomów korozji systemu socjalistycznego w Polsce. Mimo że państwo kontrolowało i ograniczało wówczas rozwój fundacji, to jednak pozwoliło na ich powstawanie i niezależność po upływie 32 lat od ich likwidacji w 1952 roku.

12. Status pożytku publicznego posiada ponad 8.5tys. podmiotów Organizacja pożytku publicznego to organizacja pozarządowa prowadząca działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych, która uzyskała status organizacji pożytku publicznego na podstawie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego następuje na drodze postępowania rejestrowego o wpis informacji o takim statusie w rejestrze prowadzonym w Krajowym Rejestrze Sądowym. Do obowiązków OPP należy sporządzanie i ujawnianie sprawozdań finansowych i merytorycznych z działalności organizacji, przedkładanie ich ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego oraz poddawanie się innym formom kontroli ze strony administracji publicznej w zakresie prawidłowości korzystania z uprawnień określonych w ustawie.

13. W odniesieniu do prowadzonej działalności pożytku publicznego, organizacji przysługuje zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej oraz opłaty sądowej. Organizacja ta może także być odbiorcą 1% podatku dochodowego od osób fizycznych, przekazywanego przez podatników. Środki pochodzące z 1% muszą być przeznaczone na finansowanie statutowej działalność pożytku publicznego prowadzonej przez organizację.

14. 6. Prawo o organizacjach pozarządowych to nie tylko jedna ustawa Stabilne państwo stojące na straży porządku demokratycznego gwarantuje obywatelom możliwość tworzenia różnych form samoorganizacji. Po upadku reżimu socjalistycznego w Polsce nastąpił intensywny rozwój infrastruktury społeczeństwa obywatelskiego. Przepisy tworzące fundament dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce nie ograniczają się tylko do jednego aktu prawnego. • ustawa o fundacjach • ustawa Prawo o stowarzyszeniach • ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie • ustawy podatkowe • ustawy dotyczące rozwiązywania problemów społecznych • ustawa o zbiórkach publicznych • ustawa o spółdzielniach socjalnych • ustawa o zatrudnieniu socjalnym

15. 7. Sukcesy trzeciego sektora w Polsce • określenie form i zasad współpracy międzysektorowej • opracowywanie programów współpracy • prawne zdefiniowanie takich pojęć jak organizacja pozarządowa, wolontariat, pożytek publiczny • popularyzacja wolontariatu • powołanie instytucji dialogu obywatelskiego – Rada Działalności Pożytku Publicznego, Parlamentarny Zespół ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi, lokalne rady pożytku publicznego • działalność organizacji rzeczniczych, strażniczych, eksperckich oraz organizacji świadczących usługi społeczne • ugruntowanie mechanizmu 1% • udział organizacji pozarządowych w przedsięwzięciach z zakresu ekonomii społecznej – powoływanie przedsiębiorstw społecznych • dostęp do funduszy – PO FIO, Fundusze Norweskie, PO KL, Szwajcarsko-Polski Program Współpracy • udział organizacji w procesie tworzenia prawa i w konsultacjach społecznych • kształcenie profesjonalnych kadr dla trzeciego sektora

16. 8. Problemy, które utrudniają relacje międzysektorowe • brak inicjatywy do współdziałania, • brak zaufania ze strony administracji publicznej do organizacji pozarządowych, • fasadowa współpraca – konsultowanie gotowych dokumentów, • współpraca nie jest traktowana jako proces, • centralizacja i biurokratyzację działań, • brak środków na bieżącą działalność oraz trudności w ciągłości finansowania (przeciętne roczne przychody polskich organizacji to 20 tys. zł., 17% organizacji ma przychody poniżej 1 tys. zł.), • problemy kadrowe(tylko 6% polskich organizacji działa, dysponując ponad pięcioma pełnymi etatami), • skomplikowane procedury prawne, • dostępność środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, • brak oddolnej chęci zrzeszania się i działania na rzecz wspólnej sprawy, • brak wiedzy o specyfice działania partnerów, • zbyt niskie zaangażowanie w wolontariat.

17. Zapraszam do dyskusji!