Prof. Dr. Nuran Elmacı

1. Prof. Dr. Nuran Elmacı DOĞUM YARDIMI HİZMETLERİNİ ETKİLEYEN SOSYAL VE KÜLTÜREL ETKENLER

2. 1975’ den beri doğum yardımı konusunda çalışıyorum. Bu konudaki araştırmalarım üç grupta toplanabilir. • Doktora tezimde doğum ve doğumla ilgili uygulamaların sosyo-kültürel yapıya bağımlılığını göstermek istedim. • Sonrasında Diyarbakır şehir merkezinde yaptığım araştırmalarda kadınların neden yerli ebelerle neden resmi ebe ve hastanede doğum yaptıklarını araştırdım. • Üçüncü gruptaki araştırmalarımda ise değişmeyi inceledim. Bu uygulamalar değişiyor muydu? Hangi koşullar da değişiyordu. Değişmeyi etkileyen etkenler nelerdi ? Kırsal kesimde yürüttüğüm araştırmalar 25 yıl ve kenttekiler 10 yıl sonra yenilenmiştir.

3. 1965- 75 Yılları Annelerin Doğumlarını Kiminle Yaptıkları: Kırsal Kesim

4. Bu sonuçlar, Dünya Sağlık Örgütü’nün sağlık hizmetlerinden yararlanmayı etkileyen etkenler ölçütleri temelinde değerlendirilmiştir. • Süreklilik ve kolaylık yerli ebeyi her zaman bulmak kolaydır. • Uygunluk Doğum pozisyonu ,resmi ebenin oynadığı rol • Gizlilik- nazar • Nitelik resmi ebeler zor doğumları yaptıramazlar. Yeterli eğitimden geçmemişlerdir.

5. Annelerin Son 10 Yıldaki Doğumlarını Kiminle Yaptıklarına Göre Dağılımları , Kent Merkezi (1994) X2:182.113 SD:2 p<0.001

6. Yerli Ebelerle Yapılan Doğumlar ve Nedenleri • Yerli ebelerle yapılan doğumlar gecekonduda en yüksek (62.7), gelişmiş yörede en düşük (%13.7) orandadır. • Gecekonduda yerli ebeler günün ve gecenin çeşitli saatlerinde kolay bulunabildikleri, evlerinin yakın, kendilerinin yakını (akrabası) oldukları, masrafsız ve az masrafla doğum olayını gerçekleştirdikleri için doğuma çağrılırlar. • Yerli ebenin doğum süresi boyunca kadının kalması, onlarla aynı dili konuşması, aynı inançları paylaşması (onları yadırgamaması) onların çağrılma nedenleri arasında gösterilmektedir.

7. Bir diğer neden ise, gecekonduda doğumların kiminle yapılacağına geleneksel bir kalıp olarak çevrenin (kayınvalide, peder, birader, komşu) gebe kadın adına karar vermeleridir. • Gelişmiş yörede az sayıdaki doğumlara yerli ebeler “tanıdık” oldukları için çağrılmaktadırlar. • Bu tanıdıklık ya komşu ya akraba veya tanıdık bir kimsenin önerisi şeklinde açıklanmaktadır. • Olumsuz Etkenler; • Her iki grupta da doğumlarına yerli ebeyi çağırmayan anneler onların bilgisiz olduklarını, bu yüzden “canlarınıgüvenmediklerini” olumsuz nedenler arasında saymaktadırlar.

8. Resmi Ebelerle Yapılan Doğumlar ve Nedenleri • Resmi ebelerle yapılan doğumların oranı gecekonduda 9.0, gelişmiş yörede % 21.1’dir. gecekonduda resmi ebeler normal doğumlara çağrılmazlar. • Resmi ebeler çok sınırlı nedenlerle doğuma çağrılırlar. Tansiyon aletlerinin olması, sancıyı sıklaştırıcı, kanamayı kesici iğne yapmaları bu nedenlerin en önemlilerindendir. Bazıları iğnenin sancıyı tez getireceğine o kadar inanmıştır ki, resmi ebeler gerek görmediği halde distile su enjekte ettikleri bile olur (bir ebenin ifadesi).

9. Olumsuzlukları; • Ancak doğum öncesinde (sancı sırasında) kadının yanında kalmadıkları, çalışmasaatleri dışında çağrıldıklarında ücret talep ettikleri de bir gerçektir. Onlar sorunlu doğumlarla da baş edemezler. • Bu tür doğumlar hastaneye sevk edilmektedir. Oysa gecekondulular hastanede doğum yapmaktan korkarlar.

10. Gelişmiş yörede resmi ebelerin doğuma çağrılması “tanıdık olma” temeline dayanmaktadır. Kadınlar ya resmi ebeyle kendisi tanışmakta veya bir yakınının önerisine uyarak onu çağırmaktadır. Tanıdık olma “güven duygusunu birlikte getirmekte, bu duygu ise doğum yapan kadının psikolojik olarak kendini rahat, emniyette hissetmesine yol açmaktadır.

11. Bu grupta resmi ebelerin çağrılmaması ise güvensizlik duygusu ile açıklanmaktadır. Resmi ebelerin yaptırdığı kanamalı ve ölümle sonuçlanan bazı başarısız doğumlar çevrede duyulmakta, bağlı olarak anneler resmi ebelere güvenmemektedirler.

12. Hastanelerdeki Doğumlar • Gelişmiş bölgede hastanede yapılan doğumların oranı % 63.3, gecekondu bölgesinde ise % 27.8’dir. Gecekondulular hastanede doğum yapmak istemezler. • Bu isteksizliklerini “hastaneden korkarım” şeklinde açıklarlar. Korkularının temelini kendilerince öne sürülen hastanede dikişli doğumların çok olması (bu doğumların sonraki doğumlarını zorlaştıracağına inanırlar), çoğu doğumların ameliyatla yapılması gibi nedenler oluşturmaktadır.

13. Masraf, dil bilmeme, hastane personelinin sert davranması, horlanma hastanede doğum yapmayı engelleyen faktörler arasında sayılmaktadır. • Hastaneyi tercih etmeme nedenleri arasında akraba büyüklerinin (yenge eş , kayınvalide, kayınpeder ) kararları rol oynamaktadır.

14. Buna karşın yerli ve resmi ebelerin yaptıramadığı zor doğumlar zorunlu olarak hastanede gerçekleşmektedir. Sosyal güvenceli olanların da hastaneyi tercih ettikleri bir gerçektir. • Gelişmiş bölgede hastane için olumsuz yanıtlar yok denecek kadar azdır. Hastanede doğum yapmanın iyilikleri çeşitli biçimlerde açıklamaktadır. İlk başta anneler hastanenin doğum için çok güvenli bir ortam olduğunu belirtmektedirler. • Çünkü hastanede bu işin eğitimini yapan doktorlar ve yardımcıları vardır. Hastane aynı zamanda doğuma hizmet veren teknolojik donanıma sahiptir. Birçok anne bu olanakların farkındadır ve hastanede doğuma “ya bir aksilik olursa” olasılığını dikkate alarak başka seçenek aramaksızın ilk başta karar vermektedir.

15. Doktor kontrolünde olma kadının nasıl bir doğum yapacağının habercisidir. Sezaryen doğumlar, erken doğumlar veya rahatsızlığı olan anneler “güvenlikli hastane doğumunu” tercih etmektedir. Gecekonduda gebeliğinde kontrol olanların sayısı azdır. • Hastanede doğum yapan bazı anneler de eşlerinin kız kardeşlerinin veya yakınlarının orada görevli olduğunu belirtmişlerdir. Bağlı olarak hastaneyi seçmede de “tanıdık olma” hizmeti etkileyen bir faktör olarak rol oynamaktadır.

16. DEĞİŞME- Kırsal Kesim Bakacak Köyü 1974-1998 Sonuçları

17. DEĞİŞME- Gecekondu • Yenikapı bölgesinde doğumların sağlık kuruluşlarında gerçekleşme oranları yükselmiştir. Yerli ebe ile olan doğumlar 1992 yılına göre azalma göstermiştir. Ancak maddi sorunlar ve hastanede kötü muameleye maruz kalma nedenleriyle yerli ebe ile yapılan doğumların oranı hala yüksektir. Sağlık sigortasına sahip olmanın değişmede en önemli etmen olduğu dikkati çekmektedir. Gecekondu 1998-2006 Sonuçları

18. Gebelik, doğum ve doğum sonrası ile ilgili uygulamalara toplu olarak bakıldığında; Bakacak köyünde Sağlık Ocağı olmadığı için sağlık hizmetlerini, Bismil Devlet Hastanesi, Diyarbakır SSK Hastanesi, Üniversite Hastanesi ile özel doktordan aldıkları, diğer bir değişle sağlık hizmetlerine kendileri ulaştıkları görülmektedir

19. “Eskiden kaynanamız kayınbabamız vardı. Gözümüz kapalıydı. Şimdi kendi başımıza kaldık, kızlarımızı dışarıya verdik”. “Diyarbakır’a gittik. İzmir’e gittik. Almanya’ya gittik, gördük, öğrendik”. “Eskiden karanlıktı, elektrik geldi, televizyonlar çıktı, Dünya aydınlık oldu”. “Eskiden vasıta yoktu. Şimdi taksiler, minibüsler var. İhtiyacımız olduğunda hemen Bismil’e, Diyarbakır’a gideriz”.

20. Değişmeyi yaratan diğer bir etken ise erkeklerin iş bulma amacıyla köy dışına Bursa, İzmir, İstanbul gibi uzak illere gitmeleridir. Dışarıda çalışan bu gençler köyleri ile bağlarını koparmamakta, aileleri ile yaşadıkları şehirde veya vatanları olan köyde buluşmaktadırlar. • Göçler, karayollarının ve araçlarının artması iletişim olanaklarını yaygınlaşması dışa açılma , giderek geniş aile yapısının çözülmesi değişmede etkili olan etkenler arasındadır.

21. Doğum hizmetleri ( son durum ) İntern hekim dosyalarında hastanede yapılan doğumlar % 90’lar a ulaşmaktadır • Diyarbakır merkezde DSİ, DDY, Veterinerlik kontrol lojmanlarında son iki ayda yapılan doğumların tümü hastanede , • Şanlıurfa ili Siverek ilçesi 6 köyünde( 3248 nufuslubölgede 22 doğum olmuş,)16 tanesi hastanede, • 5’i yerli ebe, 1’si i evde resmi ebe ile gerçekleşmiştir.

22. Sonuç • Doğum hizmetlerinde eğitim durumu , ekonomik durum önemli olduğu halde, • Sosyal güvence • Hizmet alabilme ve gebe izlemi, kontrollü gebelik • Sağlık kuruluşunda doğum yapmayı etkileyen çok önemli etkenlerdendir.