UWARUNKOWANIA I CZYNNIKI ROZWOJU USŁUG TURYSTYCZNYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH

1. UWARUNKOWANIA I CZYNNIKI ROZWOJU USŁUG TURYSTYCZNYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH Mikołaj JALINIK Politechnika Białostocka Wydział Zarządzania Katedra Turystyki i Rekreacji

2. Problem naukowy i cel pracy • rozwój ruchu turystycznego na obszarach wiejskich sprawia, że usługi turystyczne stają się jednym z istotnych czynników pobudzających koniunkturę gospodarczą; • działalność usługowa i handlowa na rzecz przebywających turystów wyzwala inicjatywy lokalnych społeczności; • świadczenie usług turystycznych zależy od czynników endogenicznych i egzogenicznych; • podstawowym problemem jest określenie, które z wymienionych czynników odgrywają dominującą rolę w rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich i rozwoju samych obszarów wiejskich.

3. Problem naukowy i cel pracy • głównym celem pracy jest określenie uwarunkowań i czynników ekonomiczno-organizacyjnych wywierających istotny wpływ na rozwój usług turystycznych na obszarach wiejskich. • Sformułowano cele szczegółowe: • analiza rozwoju usług turystycznych oraz dokonanie analiz porównawczych; • zbadanie zależności pomiędzy rozmiarem świadczonych usług turystycznych a rozwojem obszarów wiejskich; • określenie kierunku rozwoju usług turystycznych i obszarów wiejskich przy użyciu dominujących indykatorów; • opracowanie klasyfikacji obiektów świadczących usługi turystyczne na obszarach wiejskich;

4. Problem naukowy i cel pracy • przedstawienie trendów w rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich. • Cel utylitarny: • ustalenie hierarchii ważności czynników wywierających wpływ na rozwój usług turystycznych na obszarach wiejskich, które odpowiadałyby potrzebom społecznym, gospodarczym i ekonomicznym kraju. • Badaniem objęto podstawowe obiekty świadczące usługi turystyczne na obszarach wiejskich województwa podlaskiego, lubelskiego i warmińsko-mazurskiego w latach 2000 – 2007, które prowadząc działalność gospodarczą, przyczyniają się do rozwoju obszarów wiejskich i poprawy sytuacji materialnej ich mieszkańców. -określenie trendów w rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich.

5. Hipotezy badawcze • Mając na uwadze różnorodną działalność usługową podmiotów świadczących usługi, jak i zróżnicowane uwarunkowania endogeniczne i egzogeniczne sformułowano następujące hipotezy badawcze: • w warunkach gospodarki rynkowej i otwarcia na międzynarodową wymianę możliwe jest większe tempo i szerszy zakres rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich, a tym samym zwiększenie liczby miejsc pracy i wzrost dochodów mieszkańców obszarów wiejskich;

6. Hipotezy badawcze • rozwój usług turystycznych na obszarach wiejskich zależy od walorów i atrakcji turystycznych, czynników prawno-organizacyjnych, politycznych i ekonomiczno-finansowych; • usługi turystyczne na obszarach wiejskich północno-wschodniej Polski są skorelowane z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru.

7. Metody badawcze Z uwagi na diagnostyczno-prognostyczny charakter pracy i złożoność problematyki badawczej wykorzystano następujące metody i techniki badawcze: - metodę analizy statystycznej, - metodę analizy korelacji kanonicznej, - metodę opartą na miękkim modelu, który został zbudowany na podstawie szeregów czasowych z lat 2000 – 2007, odnoszących się do usług turystycznych, bazy turystycznej, infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej trzech województw północno-wschodniej Polski, na podstawie analizy porównawczej, - metodę obserwacji, - indukcyjno-dedukcyjną, - analogii i porównań.

8. Socjologia turystyki Geografia turystyki Prawo turystyczne Pozostałe nauki Psychologia turystyki NAUKI O TURYSTYCE NAUKI EKONOMICZNE Pedagogika czasu wolnego Polityka turystyczna Kultura fizyczna i rekreacja Współzależność nauki o turystyce i nauk ekonomicznych z innymi dyscyplinami naukowymi

9. SPOŁECZEŃSTWO GOSPODARKA AGROTURYSTYKA EKOTURYSYTKA EKOAGROTURYSYTKA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Miejsce i powiązania zrównoważonej turystyki wiejskiej

10. gospodarka Turystyka środowisko społeczeństwo gospodarka Turystyka środowisko społeczeństwo Relacje i sprzężenie turystyki z makrosystemem Relacje między turystyką a makrosystemem: gospodarka – społeczeństwo – środowisko Sprzężenie turystyki z makrosystemem: gospodarka – społeczeństwo – środowisko

11. Turystyka niezrównoważona Turystyka zrównoważona w układzie gospodarka-środowisko-społeczeństwo wo st eń ecz oł sp Turystyka zrównoważona w układzie społeczeństwo-środowisko Turystyka niezrównoważona Turystyka sprzężona ze społeczeństwem śro do wi sko Turystyka sprzężona ze środowiskiem Turystyka zrównoważona w układzie społeczeństwo-gospodarka Turystyka zrównoważona w układzie gospodarka-środowisko gospodarka Turystyka niezrównoważona Turystyka sprzężona z gospodarką Turystyka w zależności od stopnia sprzężenia z systemami

12. Ogólny podział turystyki RODZAJE TURYSTYKI Inne rodzaje turystyki związane z obszarami: - miejskimi, - leśnymi, - wodami powierzchniowymi. Turystyka na obszarach wiejskich: - krajoznawcza, - weekendowa, - motywacyjna, - alternatywna, - zdrowotna, - religijno-pielgrzymkowa - kwalifikowana, - ekoturystyka. Turystyka wiejska - agroturystyka, - ekoagroturystyka.

13. PODZIAŁ OBIEKTÓW USŁUG TURYSTYCZNYCH W ZALEŻNOŚCI OD: I II III IV POŁOŻENIA FORM WŁASNOŚCI RODZAJU DZIAŁALNOŚCI WIELKOŚCI T Y P Y O B I E K T Ó W ŚWIADCZĄCE USŁUGI GASTRONOMICZNE (G) ŚWIADCZĄCE USŁUGI TURYSTYCZNO- REKREACYJNE I KULTURALNE (TRK) ŚWIADCZĄCE USŁUGI NOCLEGOWE (N) ŚWIADCZĄCE USŁUGI NOCLEGOWO- GASTRONOMICZNE (NG) ZAJMUJĄCE SIĘ ORGANIZACJĄ WYPOCZYNKU (OW) Systematyka obiektów świadczących usługi turystyczne

14. Rozmieszczenie obiektów w wybranych województwach

15. Struktura podmiotów świadczących usługi w województwie podlaskim

16. Czynniki decydujące o rozwoju usługi obiektów turystycznych pierwszorzędne drugorzędne trzeciorzędne Ruch turystyczny Obiekty świadczące usługi turystyczne W A L O R Y ⁄ A T R A K C J E Czynniki: Dostępność komunikacyjna – infrastruktura techniczno-ekonomiczna i społeczna - polityka państwa Inne (wiedza, umiejętności, położenie)

17. Bariery rozwoju turystyki na obszarach wiejskich INFRASTRUKTURALNA (infrastruktura turystyczna i paraturystyczna) ORGANIZACYJNO -INNOWACYJNA (stosowane metody, techniki, zasady i style zarządzania) FINANSOWA (posiadane środki finansowe) B A R I E R Y KLIMATYCZNO -KRAJOBRAZOWA (niesprzyjający klimat, duża wilgotność, mało atrakcyjny krajobraz)

18. Infrastruktura techniczno-użytkowa w woj. podlaskim

19. Infrastruktura techniczno-użytkowa w woj. lubelskim

20. Infrastruktura techniczno-użytkowa w woj. warmińsko-mazurskim

21. Schemat modelu infrastruktury techniczno-ekonomicznej na obszarach wiejskich

22. Infrastruktura społeczna w województwie podlaskim

23. Infrastruktura społeczna w województwie lubelskim

24. Infrastruktura społeczna w województwie warmińsko-mazurskim

25. Schemat modelu infrastruktury społecznej w rozwoju obszarów wiejskich

26. Schemat modelu bazy turystycznej na obszarach wiejskich

27. Schemat modelu rynku pracy na obszarach wiejskich

28. Schemat modelu rozwoju usług turystycznych i obszarów wiejskich w latach 2000-2007

29. Klasyfikacja województw wg rozwoju usług turystycznych (RUT) i obszarów wiejskich (ROW)

30. Hierarchiczna klasyfikacja województw wg wszystkich analizowanych zmiennych ukrytych

31. Zbiory zmiennych charakteryzujących infrastrukturę techniczno-ekonomiczną oraz rozwój obszarów wiejskich

32. Zbiory zmiennych charakteryzujących rozwój usług turystycznych i rozwój obszarów wiejskich

33. Zbiory zmiennych charakteryzujących infrastrukturę społeczną oraz rozwójobszarów wiejskich

34. Zbiory zmiennych charakteryzujących rynek pracy i rozwój obszarów wiejskich

35. Indykatory zmiennych ukrytych w modelu miękkim rozwoju obszarów wiejskich

36. Usystematyzowanie województw wg rozwoju usług turystycznych oraz rozwoju obszarów wiejskich przedstawił analizowany rysunek. Można zastąpić oszacowane wartości danej zmiennej ukrytej (uporządkowane nierosnąco) wartościami skali porządkowej, czyli rangami tj. kolejnymi liczbami naturalnymi. Otrzymujemy wówczas ranking badanych obiektów ze względu na zmienną ukrytą. Wyższa „wartość zmiennej ukrytej” RUT informuje o wyższym poziomie rozwoju usług turystycznych w danym roku w badanych województwach. Podobnie przedstawia się sytuacja dla zmiennej ROW. Jej wyższa wartość będzie oznaczała wyższy poziom rozwoju obszarów wiejskich w danym województwie i w danym roku.

38. Podsumowanie i wnioski•W pracy autor odniósł się głównie do rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich oferowanych przez podmioty takie jak:- pensjonaty,- gospodarstwa agroturystyczne,- schroniska,- pola biwakowe,- kempingi.•W pracy skoncentrowano się na następujących zagadnieniach:- obszarach wiejskich w warunkach zrównoważonego rozwoju- rynku usług turystycznych na obszarach wiejskich,- determinantach rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich,- rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich,- koncepcji rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich.

39. 1. Uwzględniając walory turystyczne wybranych obszarów wiejskich, trzeba dążyć do:- zwiększania liczby podmiotów świadczących usługi turystyczne oraz poprawy jakości świadczonych usług, - niezbędne jest większe zaangażowanie władz samorządowych, instytucji i organizacji w zakresie zwiększenia asortymentu świadczonych usług i poprawy infrastruktury turystycznej, - nowoczesnego przygotowania kadr oraz specjalistycznej obsługi, 2.Badania wykazały, że w województwach o rozbudowanej infrastrukturze techniczno-ekonomicznej jest mniejsze zainteresowanie wypoczynkiem na tych obszarach.

40. 3. O rozwoju usług decyduje wiele czynników. Do najistotniejszych można zaliczyć: - uwarunkowania formalno-prawne,- polityka państwa, regionalna i lokalna oraz Unii Europejskiej,- uwarunkowania infrastrukturalne,- społeczne i kadrowe,- techniczno-technologiczne,- uwarunkowania organizacyjne,4. Uzyskane wyniki pozwalają na użycie stwierdzenia:- na rozwój danego regionu czy rejonu (gminy) mają wpływ tworzone miejsca pracy w omawianych podmiotach turystycznych. - analizowane podmioty turystyczne opłacają podatki, ubezpieczenia oraz pokrywają inne opłaty, które wpływają na wysokość dochodów gmin, - osoby pracujące uzyskują dochody, pozostawiając część środków w swoim miejscu zamieszkania, a część wpływa na rozwój innych instytucji na danym obszarze,- osoby pracujące w analizowanych podmiotach turystycznych w niepełnym wymiarze godzin mają znacznie mniejszy wpływ na rozwój obszarów wiejskich.

41. 5. Opracowany model miękki wskazuje, że znacznie korzystniejszym wariantem jest dla danego obszaru (gminy) zatrudnianie osób na pełnym etacie. Osoby zatrudniane sezonowo często po zakończonym sezonie turystycznym opuszczają dany obszar (gminę) i wyjeżdżają do innych regionów kraju. Sposobem na zahamowanie migracji ludności wiejskiej do miast jest rozwój usług turystycznych, które stwarzają miejsca pracy i wpływają na poprawę budżetu lokalnego gmin.6.Wprowadzenie klasyfikacji podmiotów świadczących usługi turystyczne powinno przyczynić się do trafniejszego wyboru instrumentów promocji, odpowiedzialności usługodawców za jakość produktów i świadczonych usług, skuteczniejszego dotarcia do różnych grup usługobiorców, a także możliwości nawiązania korzystniejszej współpracy z właścicielami podmiotów świadczących usługi turystyczne, szczególnie tych samych specjalności, jak i zróżnicowanych.

42. UWARUNKOWANIA I CZYNNIKI ROZWOJU USŁUG TURYSTYCZNYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH Mikołaj JALINIK Politechnika Białostocka Wydział Zarządzania Katedra Turystyki i Rekreacji