KÖMÜRLERİ OLUŞTURAN ORTAMLARIN İNCELENMESİ

1. KÖMÜRLERİ OLUŞTURANORTAMLARIN İNCELENMESİ Kavuşan JEM408 1/87

2. Kömür-Ortamlar KÖMÜRLERİN ÇÖKEL ORTAMLARI SEKANSLAR HAVZA TİPLERİ KÖMÜR OLUŞTURAN SEDİMANTER ORTAMLAR KÖMÜR OLUŞTURAN SEDİMANTER ORTAMLARIN ÖZELLİKLERİ KÖMÜR ARAMALARINDA SEDİMANTOLOJİK KRİTERLERİN ÖNEMİ Kavuşan JEM408 2/87

3. Kömür-Ortamlar • POST-REKSİSTAZİ • Aşınma evresi • Karalarda durum: • Kıtalar dik kıyılarla sarılmıştır. • Akaçlama sistemi henüz oluşmamıştır. • Aşınma ana kayaya ulaşmıştır ve iri blok ve parçalar ırmaklar tarafından taşınırlar. • Bulutlar yağışlarının hepsini hemen kıyıda bıraktıklarından, akarsuların taşıma alanları kıyının kenarıdır ama taşıma kapasiteleri de yüksektir. Dik bir topoğrafyada alüvyal fan çökeli Kavuşan JEM408 3/87

4. Kömür-Ortamlar • POST-REKSİSTAZİ • Aşınma evresi • Denizlerde durum: • Kıtalar dik kıyılarla sarıldığından depolanma ortamına çakıl ve bloklar gelir. • Konglomeralar, kumtaşları sürekli gözlenen çökellerdir. • Dik kıyı yamaçlarında fanglomeralar, konglomeralar, moloz akmaları, kütle akmaları gözlenir. • Kumtaşları iri veya orta tanelidir. Dik birkıyıdan görünüş Kavuşan JEM408 4/87

5. Kömür-Ortamlar REKSİSTAZİ yükselme evresi Karalarda durum: Kıyılaryüksektir. Bulutlar kıta içlerine erişemezler. Yağış sadece deniz kıyılarındaki alanlarda etkilidir. Toprak oluşumu sınırlı alanlardadır. Sık sık heyelan vb etkilerle gelişmekte olan toprak ve bitki örtüsü denizlere taşınır. Nehirler karaların derinlerine ulaşamaz. Genç akaçlama sistemi vardır. Aşınma ana kayaya yaklaştığından, ince taneli ve süspansiyon halde detritikler denizlere taşınır. • Denizlerde durum: • Kıyılar oldukça eğimli bir topografya ile komşudur. • Depolanma ince kum, silt, kil sedimantasyonu vardır. Kavuşan JEM408 5/87

6. Kömür-Ortamlar REKSİSTAZİ yükselme evresi Karalarda durum: Kıyılaryüksektir. Bulutlar kıta içlerine erişemezler. Yağış düzenlidir. Toprak oluşumu başlamıştır. Nehirler karaların derinlerine ulaşamaz. Genç akaçlama sistemi vardır. İnce taneli ve süspansiyon halde çökeller denizlere taşınır. Ca, Mg, Na, Si gibi elementlerce zengin bir taşınma vardır. • Denizlerde durum: • Denize ince tanelilerle beraber süspansiyon türünde malzeme taşınır. • Depolanma ince kum, silt, kil sedimantasyonu vardır. Kavuşan JEM408 6/87

7. Kömür-Ortamlar • BİYOSTAZİ • Bu evrenin karakteristikleri: • Sıcak, yağışlı iklim • Peneplenleşmiş beslenme bölgesi • Gelişmiş bitki örtüsü Okefenokee bataklığı Kavuşan JEM408 7/87

8. Kömür-Ortamlar BİYOSTAZİ Karadan taşınanlar GÖÇ FAZI’nı oluştururlar. İyi toprak oluşumu nedeniyle, taşınma iyon boyutundadır ve alkalinler, Si depolanma ortamlarına taşınır. Fosfat bu evrede taşınır. Bataklık ortamları bu evrede gelişir. Önemli kömür yatakları bu evrede oluşur. Kavuşan JEM408 8/87

9. Kömür-Ortamlar BİYOSTAZİ Karadan taşınmayarak kalanlar YERLİ (in-situ) FAZI’nı oluştururlar. İyi toprak oluşumu nedeniyle, elüvyal zonda, Al, Fe, Mn, Ti gibi elementlerce zenginleşme olur. Toprağın eluvyal zonu ağır elementlerce zenginleşirler. Kaolenleşme çok gelişmiştir. Lateritler oluşur. Si’in bir kısmı geride kalarak killerin bileşimlerinde kalırlar. Kavuşan JEM408 9/87

10. Kömür-Ortamlar BİYOSTAZİ Bu fazda peneplenleşmeden dolayı bulutlar kıtaların derinlerine kadar girer ve yağış, sıcaklık dağılımı düzenli hale gelir. Yağışın bu kadar gelişmesi sonucu karalarda iyi bir toprak oluşumu ortaya çıkar, bunun doğal sonucu olarak bitki örtüsü iyi gelişir. Karaların içlerinde limnik, kıtaların kenar zonlarında da paralik bataklık alanları gelişir. Kavuşan JEM408 10/87

11. Kömür-Ortamlar JEOLOJİDE ÇÖKEL ORTAMLARI JEOKİMYASAL AÇIDANSINIFLANDIRILMASI NORMAL DOLAŞIMA AÇIK ORTAMLAR SINIRLI ARİD ORTAMLAR SINIRLI HÜMİK ORTAMLAR Kavuşan JEM408 11/87

12. Kömür-Ortamlar • NORMAL DOLAŞIMA AÇIK ORTAMLAR • Çökel ortamı herhangi bir sınırlayıcı etken tarafından sınırlandırılmamıştır. • Depolanma ortamı denizlerin en derin bölgelerine kadar uzanabilir. • pH değerleri 7 ile yaklaşık 8,5 arasında değişir. • Kırıntılı ve karbonat çökelmesi olağandır. Kavuşan JEM408 12/87

13. Kömür-Ortamlar SINIRLI ARİD ORTAMLAR Depolanma ortamı, bir bar veya eşikle sınırlandırılmıştır. Depolanma ortamında hakim çökel evaporit’lerdir. Ortam pH değeri >8,5 tur. Kavuşan JEM408 13/87

14. Kömür-Ortamlar • SINIRLI ARİD ORTAMLAR • Çökel ortamı herhangi bir sınırlayıcı etken tarafından sınırlandırılmıştır. • Depolanma ortamı denizlerin kara ile sınırlandırma etkeninin arasında yeralır. • pH değerleri yaklaşık 8,5’tan büyüktür. • Kimyasal karbonatlar ve evaporitik tortullar çökelir. Kavuşan JEM408 14/87

15. Kömür-Ortamlar SINIRLI HUMİK ORTAMLAR Depolanma ortamı, bir bar veya eşikle sınırlandırılmıştır. Depolanma ortamında hakim çökel organik maddece zengin sapropelitler veya kömürlerdir. Ortam pH değeri <7’dir. Kavuşan JEM408 15/87

16. Kömür-Ortamlar • SINIRLI HÜMİK ORTAMLAR • Çökel ortamı herhangi bir sınırlayıcı etken tarafından sınırlandırılmıştır. • Depolanma ortamı denizlerin kara ile sınırlandırma etkeninin arasında yer alır. • pH değerleri yaklaşık 7’den küçüktür. • Organik maddece zengin tortullar derin kısımlarda çökelir. • Kıyıya daha yakın ve kıyı çizgisi üzerinde bataklık ortamları oluşur. Kavuşan JEM408 16/87

17. Kömür-Ortamlar KÖMÜR DAMARLARININ ÖZELLİKLERİ Kömür damarı bir tabakadır, tıpkı bir kumtaşı, kil taşı tabakası gibi. Ancak kömür damarları genelde, yanda görüldüğü gibi, arazide birkaç tabaka şeklinde bulunur. Adlandırılmaları ise ekonomi ve madencilik kriterlerine göre yapılır ve bu terminoloji klasiktir. Jeolojik stamp genel olarak kullanılmayan bir stamptır. Kavuşan JEM408 17/87

18. KÖMÜR DAMARLARININ ÖZELLİKLERİ-1 Kömür-Ortamlar Kömür damarları içeren basenlerdeki stratigrafik kalınlıklardaki değişmeler, kömürün oluştuğu basenin bir yönde çökel ortam tabanının çökmesinin bir sonucudur. Bu çökme olayı Fransa-Belçika bölgesi Karboniferinde ilk kez saptanmıştır. Bu olaya Hall (1859) SUBSİDANS (subsidance) adını vermiştir. Subsidans (H=(Dd/D)*h) eşitliğiyle hesaplanır. Kavuşan JEM408 18/87

19. KÖMÜR DAMARLARININ ÖZELLİKLERİ-2 Kömür-Ortamlar SUBSİDANS (subsidance) Kavuşan JEM408 19/87

20. LİTOLOJİK SEKANS En az iki litolojiden oluşan ve birbiri üzerine herhangi bir uyumsuzluk olmaksızın oturan tabakalar dizisidir. Litolojik sekans bir zaman boşluğunun olmadığını gösterir. Kömür-Ortamlar LİTOLOJİK SERİ Düzgün ve zaman boşluksuz olarak birbirini takip eden sekansların meydana getirdiği dizilimdir. Litolojik seri, bir sedimantolojik çökelim sırasıyla ilişkilidir. Stratigrafik kolon kesit ile bir ilişkisi yoktur. Kömürlü İstiflerin Sekans İncelenmesi Kavuşan JEM408 20/87

21. Kömürlü İstiflerin Sekans İncelenmesi Kömür-Ortamlar Pozitif sekans Negatif sekans Kavuşan JEM408 21/87

22. Kömürlü İstiflerin Sekans İncelenmesi Kömür-Ortamlar Sedimanter Ritm Sedimanter Sikl Kavuşan JEM408 22/87

23. Kömür-Ortamlar RİTMİK SERİ DÜZGÜN OLARAK BİRBİRİNİ TAKİP EDEN SEKANSLARIN DEVİRSEL (RİTMİK) OLARAK TEKRARLANDIĞI SERİLERDİR. VİRTÜEL SERİ (HAYALİ SERİ, SANAL SERİ) BİR BASENDE BİRÇOK RİTMİK SERİLERİN İNCELENMESİNDEN SONRA ORTAYA KONABİLEN VE BASENİN GENEL SEDİMANTOLOJİK ÖZELLİĞİNİ ORTAYA KOYABİLEN TEORİK VE İDEAL BİR SERİDİR. Kömürlü İstiflerin Sekans İncelenmesi Kavuşan JEM408 23/87

24. Kömür-Ortamlar ÇÖKELME DİNAMİĞİ İLE KÖMÜR OLUŞUMU İLİŞKİSİ MEKANİK ÇÖKELME: İri tane boyutundaki materyaller çökel ortamına taşınır. Boyut m, dm, cm veya birkaç mm dir. (Blok, Çakıl, Kum vb.) FİZİKO-MEKANİK ÇÖKELME: İnce tane boyutunda sayılan materyaller çökel ortamına taşınır. Boyut mm-10-3 cm arasındadır. (Silt, Kil vb kolloid kabul edilen haldeki materyaller.) FİZİKO-KİMYASAL ÇÖKELME: Molekül veya molekül toplulukları halinde bulunan kolloid haldeki materyalin çökel ortamına taşınmasıdır. Boyut 10-8 cm civarındadır. (Kömür, değişik silisli veya fosfatlı sedimanter kökenli hammaddeler vb.) KİMYASAL ÇÖKELME: İyon boyutundaki materyal çökel ortamına taşınır. Tane boyutu birkaç 10 angströmdür. (Na+; K+; Ca++; Mg++; Cl-; F- vb ) KÖMÜR DAMARLARININ ÖZELLİKLERİ Kavuşan JEM408 24/87

25. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN HAVZALARININ ÖZELLİKLERİ Kavuşan JEM408 25/87

26. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLERİN SINIFLANDIRILMASI PARALİK HAVZALAR LİMNİK HAVZALAR Kavuşan JEM408 26/87

27. Kömür-Ortamlar PARALİK HAVZALAR Bu havza tipi, herhangi bir şekilde bir denizel (tuzlu) ortam ile ilişkilidir. Kömür damarları incedir ve sayısı fazladır. Kömür tabakaları nispeten daha az şiddette tektonik etkilere uğradığından, kıvrım ve fayların etkileri daha azdır. Kömür damarları ve buna komşu tabakalar geniş yayılımlıdırlar. Kömür tabakalarının altında veya üstündeki diğer uyumlu olan tabakalarda denizel fosiller içeren seviyelere sık sık rastlanır. Kavuşan JEM408 27/87

28. Kömür-Ortamlar LİMNİK HAVZALAR Bu havza tipi, herhangi bir şekilde, kıta içindeki gölsel (tatlı sulu) ortam ile ilişkilidir. Kömür damarları kalındır ve sayısı azdır. Kömür tabakaları kıta içinde olduklarından, nispeten daha fazla şiddette tektonik etkilere uğrar ve bundan dolayı, kıvrım ve fayların etkileri daha fazladır. Kömür damarları ve buna komşu tabakalar sınırlı bir yayılıma sahiptir. Kömür tabakalarının altında veya üstündeki diğer uyumlu olan tabakalarda gölsel (tatlı su) fosiller içeren seviyelere rastlanır. Kavuşan JEM408 28/87

29. KÖMÜR İÇEREN BASENLERİN SINIFLANDIRILMASI Kömür-Ortamlar • LİMNİK HAVZALAR • GÖL HAVZALARI ( Biyokütle belirteçi) • ALÜVYAL FAN-TAŞKIN DÜZLÜĞÜ BATAKLIKLARI • DELTA BATAKLIKLARI PARALİK HAVZALAR HALİÇ HAVZALARI ( Biyokütle belirteçi) DELTA BATAKLIKLARI BARİYER GERİSİ BATAKLIKLARI GEL-GİT HAVZALARI Kavuşan JEM408 29/87

30. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER PARALİK HAVZALAR Kavuşan JEM408 30/87

31. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar HALİÇ ORTAMLARI ( Biyokütle belirteçi) Haliç havzaları, kömür içermezler ancak ortamın biyokütle girişi hakkında bilgi verirler. Bu nedenle önemlidir. Biyokütle içeriği 1/3 oranında ise haliç sistemin bağlı olduğu diğer çökel ortamlarında uygun sekanslarda kömür damarı oluşmuştur. Kavuşan JEM408 31/87

32. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar HALİÇ HAVZALARI ( Biyokütle belirteçi) Haliçler; Akarsu tipi:Akarsuların yataklarının çökmesi sonucu denizin basması; Tektonik tip: Tektonik etkiler sonucu rift vadisi çökmeleriyle; Fjord-tip: Dik kıyıda bulunan deniz girintileri; Bariyer tipi: Kıyı barlarının kademelenmesi; olarak sınıflandırılırlar (Reineck&Sighn). Kavuşan JEM408 32/87

33. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar HALİÇ ORTAMLARI ( Biyokütle belirteçi) Haliç tortul ortamları, karadan gelen tatlı suyun etkisi altında kalabilirler. Üst: Daha düşük enerjiyi gösteren ve haliçin üzerinin kapatıldığı çok geniş açılı ve düşük enerjili sedimanlar, Orta: Bitkisel artık veya tuz kamaları içeren geniş açılı çapraz tabakalar, Tabanda: Kanal dolgulu dar açılı çapraz tabakalı sedimantasyon gözlenir. Kavuşan JEM408 33/87

34. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kıyı gerisi ortamları Bariyer ile sınırlandırılmış ortamlar Kavuşan JEM408 34/87

35. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar HALİÇ ORTAMLARI ( Biyokütle belirteçi) Organik madde girişinin yüksek olduğu haliçlere bağlı gelişen gelgit düzlüklerinin tatlı su bakımından etkin olan ve karaya yakın bölgelerinde mangrov bataklıkları gelişir. Kavuşan JEM408 35/87

36. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kıyı gerisi ortamlar ve Bariyerle sınırlandırılmış LAGÜN ortamları: Kavuşan JEM408 36/87

37. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 • Kıyı gerisi ortamlar Bariyerle sınırlandırılmış LAGÜN ortamları: Bu ortamlar kıyı barları gerisinde suyun bulunduğu kıyı çizgisi gerisi gölleridir. Bu ortamlara su girişi karadan fazla ise su, tuzluluk bakımından giderek tatlı suya dönüşür, tersi ise veya karadan beslenme yetersiz ise tuzlu su karakteri daha hakimdir ve tuz oranı denizden daha yüksektir. Lagün ortamları,organik maddece zenginleşiyorlarsa geri alanda bataklık oluşumu söz konusudur. Kavuşan JEM408 37/87

38. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 • Bariyer gerisi ortamları Kavuşan JEM408 38/87

39. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 • Paralik ortamlara genel bakış Kavuşan JEM408 39/87

40. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 40/87

41. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 41/87

42. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 42/87

43. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 43/87

44. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Bariyer tipleri ve özellikleri Kavuşan JEM408 44/87

45. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 45/87

46. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 46/87

47. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar BARİYER GERİSİ ORTAMLAR Kavuşan JEM408 47/87

48. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 • Paralik ortamlara genel bakış Kavuşan JEM408 48/87

49. Kömür-Ortamlar KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 • Paralik ortamlara genel bakış Kavuşan JEM408 48/87

50. KÖMÜR İÇEREN BASENLER-1 Kömür-Ortamlar Misissippi deltası (Landsat uydu görüntüsü) Kavuşan JEM408 50/87