Rechten van schuldeisers bij faillissement

1. Rechten van schuldeisersbij faillissement Matthias E. Storme Instituut voor Handels- en Insolventierecht KU Leuven

2. Overzicht Behandeldeonderwerpen • Gevolgenfaillissementvooralleschuldeisers • Welkerechten (activa) oefent de curator uit ? • Rechten van schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht • Schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden) • Lopendeovereenkomsten • Schuldvorderingen in de boedel

3. Gevolgenfaillissementvooralleschuldeisers • Samenloop en fixatie: begrip en concrete gevolgen (vlg. slide) • Bijkomend gevolg failissement: opeisbaarheid schuldvorderingen (“verval van tijdsbepaling”) • Gevolg op bedingen die bij faillissement in werking treden: in beginsel geldig. Bv. Ontbindende voorwaarde. Zakelijke werking beperkt w.b. goederen in bezit van of op naam van gefailleerde (infra)

4. Gevolgenfaillissementvooralleschuldeisers • Samenloop en fixatie: begrip • Collectief beslag > gelijktijdige realisatie (verzakelijking) door schuldeisers > collectief pandrecht op aangetroffen activa waarbij aandeel van elke schuldvordering in abstracto gefixeerd is • Gelijktijdig aantreden > gelijke rang behoudens 1° eerder zakelijk recht of 2° wettige reden van voorrang

5. Gevolgenfaillissementvooralleschuldeisers Samenloop en fixatie: concrete gevolgen: • Ontstaan van eenboedel met activa en eigenpassiva ( boedelschuldenv. schulden in de boedel) • Fixatie = verworvenrecht van elkeschuldeiserjegens de andere • Uitsluitingindividueleexecutiemaatregelenvoorschuldeisers in de boedel • Nieuweschuldenkomenniet op in de boedel • Loop interest geschorst (achtergesteld) • Van rechtswegebewarend effect op rechtenschuldeisers • Veralgemeendezakelijkesubrogatie • Beletwerking van laterevervullingvoorwaardeniet • Regel van dwingendrecht, geenopenbareorde

6. Welkerechtenoefent de curator uit ? • Uitgangspunt: schuldeisers in de schoenen van de schuldenaar: gebonden aan zakelijk werkende rechten, modaliteiten van verkrijging, kwalitatieve verplichtingen, enz. • Geen gebondenheid aan geveinsde rechten van derden (1321 BW). Quid zakenrechtelijke simulatie (naamlening). • Geen gebondenheid aan lopende executiemaatregelen (beslagen …) • Uitbreiding actief krachtens schijnleer ? Zie infra • Uitbreiding actief met huwgemeenschap (96 FaillW) • Actief onaangetast door latere beschikkingen gefailleerde (gesanctioneerd door de nietigheid van art. 16 FaillW)

7. Welkerechtenoefent de curator uit ? • Uitbreiding actief door aanvechting bedrieglijke of abnormale handelingen: gaat steeds om rechtshandeling gefailleerde. • Zwarte lijst van art. 17 FaillW, i.h.b. 17,3° - vestiging nieuwe zekerheden voor bestaande schulden. Zélfs verplichte vestiging (hypothecaire volmacht e.d.). Uitz: WFZ, wisselpand. Nieuw recht: pand geen zakelijke overeenkomst meer • Vereenvoudigde pauliana van art. 18 FaillW (uitz. in WFZ) • Art. 19 FaillW • Actio pauliana; bij faillissement ook zonder anterioriteit aangevochten handeling t.o.v. schuld; verhaalsbenadeling; bedrog gefailleerde; medeplichtigheid of kosteloze verkrijging wederpartij.

8. Welkerechtenoefent de curator uit ? • Uitbreiding actief door aanvechting bedrieglijke of abnormale rechtshandelingen – gevolgen • Niet-tegenwerpelijkheid aangevochten rechtshandeling; verhaal mogelijk met voorrang op schuldeisers wederpartij • Titel verkrijger niet-tegenwerpelijk > verkrijger evenmin beschikkingsbevoegd > derde verkrijgt van onbevoegde, behoudens regels van derdenbescherming • Indien teruggave in natura onmogelijk: schadevergoeding ex 1382; bij begiftigde te goeder trouw enkel ongegronde verrijking

9. Welkerechtenoefent de curator uit ? • Uitbreiding actief met toekomstige goederen • Uitbreiding actief met “boedelvorderingen” tot vergoeding van het collectief nadeel dat schuldeisers lijden door fout van derde • Vb. schijn gewekt van aanwezig actief of afwezig passief (Cass 24 oktober 2002, 29 oktober 2004). Hoe ruim ? • Soms specifieke wetsbepaling (oprichtersaansprakelijkheid bv.) • Bij VOF en CVOA: curator bundelt ook de rechten van de schuldeisers jegens vennoten (Cass. 6 dec. 2012) • NB. Mogelijke aansprakelijkheidsvordering van de boedel jegens curator zelf.

10. Schuldeisers met zakelijk (zekerheids)rechtalgemeen Rechten van schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht Is er een zakelijk recht ontstaan voor de samenloop ? - goed bestaand voor samenloop - specialiteitsbeginsel en nuances - numerus clausus, i.h.b. w.b. fiducaire eigendom Is het niet tenietgegaan voor samenloop ? Natrekking, vermenging of zaaksvorming (Na samenloop niet relevant) Zoja, roept schuldeiser zakelijke subrogatie in ?

11. Schuldeisers met zakelijk (zekerheids)rechtalgemeen Conflictentussenzakelijkerechtenoplossen Eerste stap: anterioriteit bepalen Bijzondere positie van voorbehouden zekerheden ! (wordt bevestigd in wetsontwerp als “supervoorrang”) Tweede stap: derdenbescherming (2279 BW, 1690 BW, …) Bijzondere regels: overspringen in rang voor: • Voorrecht kosten behoud van 20,4° HypW (jongste eerst) • Inherente voorrangsrechten bij schuldvorderingen (infra)

12. Schuldeisers-eigenaars Volwaardige eigendom v. zekerheidsrechten 0° Niet: eigendomsvoorbehoud (infra), is accessoir 1° Goederen in detentie: huur & leasing, consignatie, loonfabricage 2° Eigendom teruggekregen door retroactieve ontbinding Ontbinding al dan niet “ingegaan” voor samenloop 3° Quid goederen vervreemd maar nog in ‘bezit’ gefailleerde • Onroerende vervreemding niet overgeschreven ? • Roerende zaak niet geleverd ? • Cessie niet meegedeeld ?

13. Zakelijkezekerheden • Inleiding: afzonderlijke rangregeling per onderpand v. rang in algemene boedel. Elk zakelijk recht (niet: algemeen voorrecht) verschaft “afzonderingsrecht” • Vereisten voor ontstaan of tegenwerpelijkheid zakelijk zekerheidsrecht: • Onroerend goed: voorbehouden rechten met publiciteit; gevestigde met publiciteit; stille rechten • Roerende zaken: retentierecht vervreemder, buitenbezitstelling; registerpand; stille zekerheden door voorbehoud; andere stille • Schuldvorderingen: door voorbehoud; pandrechten; rechtstreekse vorderingen e.a.; schuldvergelijking na samenloop; conventionele schuldvergelijking

14. Zakelijkezekerheden Uitwerking “afzonderingsrecht”: Voorwerp afzonderlijke regeling • Beperkt tot bezwaard goed en bezwaarde deel (dekking) • Inbegrepen vruchten goed (bv. interest opgebracht) Géén bijdrage in kosten algemene boedel • Wel kosten van de bijzondere boedel, inb. kosten behoud • Die wel de omvang dekking (plafond) niet aantasten Enkel voor de door dat recht verzekerde schuldvordering (accessoriteit) > vraag of dit conventioneel kan bepaald worden dan wel wettelijk beperkt is

15. Zakelijkezekerheden Omvang van de verzekerdeschuldvordering • Voorrechtroerendeverkoper en eigendomsvoorbehoud: wettelijkbeperkt; geenhorizontaleuitbreiding • Zekerheden op roerendezakengegrond op bezit: conventioneeluitbreidbaar. Ookvoorretentierecht (= pandrecht). Indiennietsovereengekomen: enkeldebitum cum re iunctum • Zekerheden op roerendezaakzonderbuitenbezitstelling: meestalwettelijkomschreven • Kostenbehoudroerendezaak: behoud, nietrendement • Pand op schuldvorderingen:conventioneelbepaalbaar • R.V. onderaannemer v. voorrechtonderaannemer • Schuldvergelijking Nietverzekerdsaldoschuldvordering: gewoon in de boedel

16. Zakelijkezekerheden Verschaft zakelijke zekerheid executierecht na faillissement (separatistenpositie) ? • Algemene regel: separatist, maar opschorting (26 III en 100 II FW) • Bijzondere regels eerste hypotheek onroerend goed (100 FaillW) • Revindicatierecht verkoper onder eigendomsvoorbehoud, behoudens lossingsrecht curator • Behoud retentierecht pandhouder en retentor • Executierecht verhuurder • Executierecht zekerheden financiële active (WFZ) • Behoud sommige rechtstreekse vorderingen (LVO, rechten fiscus en RSZ), bij andere enkele indien kennisgeving voor samenloop gebeurde (onderaannemer, hoofdverhuurder) • Behoud recht uitoefenen schuldvergelijking

17. Boedelschulden Schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden) “Buiten de boedel”: geen aangifteplicht; voorrang op schulden in de boedel; behoud individueel executierecht Vereisten: • aangegaan of opgelopen • omwille van de bewaring, het beheer, de tegeldemaking of de vereffening van de boedel • wettelijk opgesomd: boedelredding, uitwinning, begrafeniskosten • Andere: temporeel vereiste + functioneel vereiste • Temporeel: betrekking hebben op periode na samenloop (bij belastingen: peildatum) • Functioneel: aangegaan OF opgelopen wegens nalaten • Kosten eerdere procedure: art. 37 WCO.

18. Lopendeovereenkomsten Lot van “lopende overeenkomsten” Beëindigd zijn: • Beëindigd door faillissementsvonnis; • Geldig beëindigd door de wederpartij (ontbinding, ontbindende voorwaarde, wettelijke opzegmogelijkheid 32 LVO); • Beëindigd bij wederzijds akkoord. Curator: art. 46 geeft enkel een "recht" om niet na te komen, in beginsel géén verbrekingsrecht

19. Lopendeovereenkomsten Recht van de Curator: • Geen plicht tot nakoming, in die zin een "recht" om niet na te komen • Mogelijkheid tot voortzetting, dan boedelschuld ! • In beginsel géén verbrekingsrecht. Rechten wederpartij bij niet gestanddoening: • Behoud zakelijke rechten, intellectuele rechten • Behoud forum- en arbitragebedingen • Behoud wilsrechten (ontbinding, netting uitvoeren, opschortingsrecht, keuzerecht…). Ook retentierecht huurder. • Geen recht verbintenis tot geven of doen af te dwingen. Schadevergoeding is slechts schuldvordering in de boedel Uitzonderlijk verbrekingsrecht. Maar: boedelschuld (?)

20. Schuldvorderingen in de boedel Schuldvorderingen in de boedel • Algemeen: aangifteplicht, geenexecutierecht • Komen naschuldvorderingen op de boedel (boedelschulden) • Rang: algemenevoorrechten, chirografaire, achtergestelde, saldo • Achtergesteldzijn: • conventioneleachterstelling • interest na datum faillietverklaring • dwangsommen • enkelebijzonderewetsbepalingen (bv. uitgesteld loon) • nieuwenettoschuldennafaillissement die geenboedelschuldenzijn • Bevoegdheid curator nasluiting: Cass. 13 oktober 2011