راهنمای عملی پژوهش در عمل تالیف:دکتر اقبال قاسمی پویا

2. راهنمای عملی پژوهش در عملتالیف:دکتر اقبال قاسمی پویا

3. مدرس : رضا تیمورزاده • کارشناس ارشد تحقیقات آموزشی • مدرس دانشگاه ها ، مراکز تربیت معلم و آموزشکده های فنی بجنورد

4. تعریف پژوهش • انواع پژوهش • دلایل و ضرورت های پژوهندگی معلم

5. جايگاه تحقيق درآموزشو پرورش 1-مرسوم نبودن طرح مساله در ميان معلمان 2-بي خبري و ناآگاهي دست اندركاران نظام آموزشي به ويژه معلمين از روش هاي تحقيق 3- كمبود نهادهاي تحقيقاتي 4- كمبود سرمايه گذاري 5-مديريت نادرست علمي و تلف كردن استعدادها 6-نامعين بودن اولويت هاي تحقيق در كشور

6. 7-فقدان نظام واحد و منسجم تحقيقاتي 8-محدود بودن منابع 9- عدم بكارگيري نتايج تحقيقات در بخش هاي توليدي و اجرائي 10- محدود و پايين بودن سطح كيفي تحقيقات پژوهشگران 11-نارسايي هاي متعدد در سيستم هاي اطلاع رساني علمي 12- عدم اعتقاد به تحقيق و نهادينه نمودن آن

7. محدوديت هاي داده هاي پژوهشدانشگاهيقاسمي پويا 1382 داده هاي پژوهشهاي تربيتي دانشگاهي اغلب كمي ومبتني بر پرسشنامه است. اين داده ها نه تنها در اكثر موارد قابل درك و تحليل توسط معلمان نيست، بلكه براي پاسخگويي به مسائل مطرح شده در كلاس درس از كفايت لازم برخوردار نيستند.

8. - در كشور ما اساتيد و پژوهشگران دانشگاهي بر استفاده از آمار و پژوهش هاي كمي چنان اهميت و ارزش داده اند كه پژوهش هاي كيفي و غير آماري را يا پژوهش تلقي نمي كنند يا آن را از دانشجويان فوق ليسانس و دكتريقبول نمي كنند. - هدف از پژوهش در علوم فيزيكي، توصيف روابطمربوط بين پديده ها است. در پژوهش تربيتي نمي توان مثل پژوهش فيزيكي به توصيف صرف اكتفا كرد،علاوه بر توصيف بايد بتوان در موضوع هاي تحقيق، يعنيدانش آموزان، نيز تغيير به وجود آورد.

9. پس بايد از روشي استفاده كرد كه در عمل سبب تغيير در دانش آموزان و جريان آموزش و يادگيري شود. به ديگر سخن، هدف از پژوهش در تعليم و تربيت فقط كسب دانش محض نيست بلكه كسب دانشي است كه در عمل به كار آيد و در بهسازي محيط آموزشي مفيد افتد.

10. لزوم آشنايي معلمان با اقدام پژوهي طرفداران ‘‘اقدام پژوهي‘‘ از جمله پژوهش در عمل آموزشي بر اين باور تأكيد دارند كه به دلايل گوناگون پژوهش بايد از انحصار نخبگان درآيد و به صورت پژوهش مشاركتي جزو وظايف همه دست اندركاران به ويژه خودمعلمان قرار گيرد.

11. برخي از اين دلايل به شرح ذيل مي باشد: 1-يافته ها و نتايج پژوهش را در نهايت معلم به كارخواهد برد. 2-معلم بيش از ديگران در معرض پرسش قرار مي گيرد. 3-معلم ضمن پژوهش، رشد كرده و بالنده مي گردد ، چاره ياب مي شود. 4-پژوهش رنگ و بوي محلي به خود مي گيرد. 5-نتايج بدست آمده از پژوهشهاي معلمان كاملاً جنبه ي كاربردی پیدا مي كند.

12. 6-اصلاح كاستي ها بوسيله معلم و در نتيجه سريعتر انجامی گیرد. 7-معلم اگر خود پژوهنده نباشد ممكن است نسبت به نتايج تحقيقات ديگران واكنشنشان دهد. 8-با درگير شدن معلم در عمل پژوهش، موضوع جدايي ميان نظريه تئوري و عمل از ميان مي رود. 9-معلمان مناسب ترين افراد در تشخيص مسائل و نيازهاي دانش آموزان هستند.

13. پژوهشدر عمل Action Research

14. مفهوم پژوهش در عمل: پژوهش درعمل نوعی از تحقیق است که توسط خود افراد درگیر در یک مساله و برای حل یا کاهش آن انجام می گیرد.عمل محور اساسی در این نوع تحقیق است یعنی افراد یا شخص عمل خود را در حین کار و فعالیت مورد پژوهش قرار می دهند. موضوع های تحقیق همه ملموس و عینی و مربوط به فعالیت های روزمره است.ایجاد تغییردر وضعیت موجود هدف عمده در این تحقیق است.

15. ویژگیهای پژوهش در عمل : ( تفاوت های پژوهش در عمل باروش های تحقیق دانشگاهی): 1- پژوهش توسط دست اندرکاران 2- تاکید بر عمل 3- مشارکتی است 4-خودارزیاب است 5- مبتنی بر ارزشهاست6-غیر رسمی است7-روش تحقیق ساده(دوری یامارپیچی) 8-تعمیم پذیری یافته ها مد نظرنیست 9-نگاه از درون 10-پژوهش شخصی است

17. آمادگی های لازم پیش از انجام پژوهش • شرایط وملاحظات کار با دیگران • توسعه مهارتهای فردی • ملاحظات عملی • روابط انسانی و مراعات اخلاق

18. شرایط وملاحظات کار با دیگران: نخست باید پذیرفت تغییر واصلاح گام به گام است. پژوهش درعمل با ضمیرمن آغاز می شودولی با دیگران وبرای دیگران صورت می گیرد.پس رابطه بادیگران اهمیت دارد.

19. گروههای کاری ومرتبط با شما: • مشارکت کنندگانی که با آنان کارمیکنید (کارکنان محل خدمت،اولیای دانش آموزان،...) • دوستان نقاد(نقادی ویژگی این پژوهش است). • استادان یا راهنمایان • پژوهشگران همکار شما • گروه ارزیاب

20. »توسعه مهارت های فردی«برای داشتن روابط خوب باید مهارت های زیر را دارا باشیم : • مهارت گوش دادن • مهارت در مدیریت • مهارت در همکاری و مشارکت • تقویت اراده و اعتماد به نفس • توجه به گوناگونی اندیشه هاورفتارها • سبک بیان

21. ملاحظات عملی : • عدم دخالت در امورشخصی افراد • شناسایی گروه های ذینفع • شناسایی افراد متنفذ • ایجاد تصویر روشن از موقعیتها

22. روابط انسانی ومراعات اخلاق: • ضرورت مذاکره بامسئولان • رازداری (حفظ اسرارمربوط به اطلاعات واشخاص) • حفظ حق همکاری نکردن دیگران • آگاه سازی دیگران • حفظ حقوق مربوط به تعلقات فکری • حفظ اعتماد

23. پذیرفتن محدودیت ها و آشنایی با فنون اساسی پژوهش • تشویق اندیشه های نو • داشتن فرصت و نداشتن دل مشغولی • اعتماد متقابل در افراد درگیر در پژوهش • آگاهی مشارکت کننده از مبانی و اصول کارگروهی • شوق اصلاح و تغییر • وجود فضای آزاد منشانه برای طرح پیشنهادها و تغییرات احتمالی

25. مراحل نه گانه پژوهش درعمل:

26. 1-مشخص كردن موضوع و عنوان پژوهش 2-توصيف وضعيت موجود و تشخيص مسئله3-گردآوري اطلاعاتشواهد1 4-تجزيه و تحليل و تفسير داده ها5-انتخاب راه جديد موقتي مرحله تشخيص مرحله تغییر 6-اجراي طرح جديد و نظارت بر آن 7-گردآوري اطلاعاتشواهد2 8-ارزشيابي تأثير اقدامجديدو تعيين اعتبار آن 9-تجديدنظر و دادن گزارشنهايي يا اطلاع رساني مرحله ارزيابي و عرضه

27. 1- مشخص کردن موضوع وعنوان پژوهش: ویژگیهای موضوع پژوهش : - موردعلاقه باشد-پژوهش پذیر باشد-دارای اهمیت باشد-در حد توان پژوهشگر باشد-منابع اطلاعاتی کافی در اختیار باشد

28. زمينه ها معلمان آگاه وعلاقه مند مي تواننددرمورد مسايلي كه دركلاس درس يا مدرسه با آن مواجه هستند به پژوهش بپردازندازجمله : 1-چگونگي تدريس يك مفهوم علمي باموضوع درسي 2-توليدو به كارگيري وسايل كمك آموزشي براي حل مسايل ويژه دركلاس درس

29. -3 مسايل يادگيري دانش آموزان درمواردخاص 4- مسايل رفتاري دانش آموزان درمواردخاص 5- شيوه هاي اداره كلاس 6- شيوه هاي نوين مديريت آموزشگاه 7-شيوه هاي امتحان وارزيابي 8-سايرمواردمربوط به حوزه تعليم و تربيت

30. 2- توصیف وضعیت موجود و تشخیص مساله: • از کجاو چگونه به مشکل خودپی میبریم؟ • احساس مابه عنوان یک معلم • اسناد ومدارک آموزشی • اظهارات والدین • واکنش های شاگردان • واکنش های مدیر و همکاران • واکنش های اداره • پژوهش های دیگران • اسنادو مدارک علمی

31. 3-گردآوري اطلاعات( شواهد1): شواهد داده هايي هستند كه بدان وسيله مي توانيم درباره تغييرات چيزي يا رخدادي داوري كنيم. پس براي اثبات يا رد چيزي بايد شواهد قابل قبول به دست آوريم. داده ها، كه اطلاعات پراكنده و خام هستند زماني به شواهد تبديل مي شوند كه بتوان به كمك آن از عهده اثبات يا رد چيزي يا به طور كلي تبيین آن برآمد.

32. حين سبك و سنگين كردن داده هاي جمع آوري شده، لازم است همواره از خود بپرسيد: آيا اين اطلاعاتمي تواند براي پژوهش من مفيد باشد؟ چرا؟

33. هميشه در نظر داشته باشيد شما به عنوان پژوهنده عمل خود، در پي اثبات يا ردّ رابطه ميان دو متغيير نيستيد. يا نمي خواهيد براي ديگران ثابت كنيد كه مثلاً Xعلت Y است بلكه به دنبال اين هستيد تا به كمك داده ها و اطلاعات، وضع موجود را توصيف كنيد و براي بهبود آن اطلاعاتي به دست آوريد.

34. منابع کسب اطلاعات : • کارکنان مدرسه اعم از مدیر،همکاران و... • والدین • دانش آموزان • افراد متخصص • کتابها ومجلات • پژوهش های علوم تربیتی • بازدیداز کلاسها • اطلاعات حاصل ازمصاحبه،پرسش نامه و مشاهده • اینترنت و منابع الکترونیکی

35. روشهای کسب اطلاعات:)ابزارهاوفنون گردآوری اطلاعات) • مصاحبه • مشاهده • پرسش نامه • اسناد و مدارک • یادداشتهای روزانه • عکس،نوارهای صوتی وتصویری

36. اهمیت مطالعات اولیه و پیشینه تحقیق: • ازچند و چون کارها آگاه میشویم • آزموده ها را دو باره نمی آزماییم • با نقد و تحلیل اطلاعات قبلی وضعیت موجود را بهتر مشخص می کنیم توصیه هایی برای مطالعه پیشینه تحقیق: -طبقه بندی کردن اطلاعات -نقد اطلاعات -نگهداری اطلاعات تا پایان کار -رعایت مسائل اخلاقی در جمع اوری اطلاعات

37. 4-تجزيه و تحليل و تفسير داده ها: منظور از تفسير، تبيين يا تشريح معاني است كه در دل داده ها نهفته است. تفسير سبب مي شود كه فهم جامع و روشن از معاني و مفاهيم پيدا كنيم.

38. در پژوهش عمل گرا، ضمن استفاده ازداده هاي كمي، بيشتر از داده هاي كيفي و الگوهاي آن استفاده مي شود. داده هاي كيفي واقعيت ها را به مدد واژه و نه ارقام و اعداد توصيف • مي كنند. • چند نمونه از الگوهاي تفسير داده هاقاسمي پويا1382 به نقل از استرلينگر

39. جدولزير نمونه اي از نمودار خلاصه داده ها روش پرسشي استرلينگر(روش شش پرسش): توضيحات -1 -2 چرا؟ علت و هدفها كدامند؟ اعمال و رويدادها چگونه روي مي دهند؟ -1 -2 چگونه؟ تصميمها چگونه اتخاذ مي شوند؟ افراد چگونه با هم رابطه برقرار مي كنند؟ چهكسي درگير اين مسئله است؟ -1 -2 چه كسي؟ چهكسي نفوذ بيشتري دارد؟

40. مسائل عمده فعاليت ها چه هستند؟ -1 -2 علايق و نگراني ها چه هستند؟ چه چيزي؟ چه چيزي داراي ارزش است؟ چه مواقعي اين اتفاقها رخ مي دهند؟ -1 -2 چه موقع؟ چه موقع مي توان آن را مشاهده كرد؟ كجا زندگي مي كنند؟ -1 -2 كجا؟ كجا درس مي خوانند؟ كجا با هم رابطه دارند؟

41. الگوی روش و تجزيه و تحليل مسائل: كاهش فرصت ها مخالفت و تعارض باجوانان درگيري باجوانان سوابق زندان }نتايج و عواقب{ بزهكاري هاي نوجوانان { پيش زمينه ها و علايم } موفقيت هاي تحصيلي پائين فقدان فعاليتهاي تفريحي ويژه جوانان حضور ضعيف در مدرسه فقدان علاقه در دانش آموز برنامه هاي درسي نامناسب و نامربوط

42. از اين الگو در ريشه يابي و كشف عوامل مؤثر در يك مشكل استفاده مي شود در اين الگو تلاش مي شود مفاهيم زير مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد: * مشكل اصلي* ريشه هاي اصلي مشكل* ديگر عوامل مهم مربوط به آن ريشه ها و پيش زمينه ها* نتايج و عواقب منفي عمده* ديگر نتايج مهم

43. توصيه ها: -1 سعي كنيد در تفسير داده ها، با كمك همكاران شركت كننده در پژوهش مطالب ضد و نقيض را از هم جدا كنيد. 2- هر چه تفسير بر مبناي داده هاي منطقي و موثق صورت بپذيرد،راه حل هاي منطقي تري مي توان پيشنهاد كرد. - 3 در تبیين داده ها بايد به آثار متقابل عوامل توجّه شود. 4- نبايد هميشه به دنبال ”بهترين” يا ”درست ترين” توضيح باشيم. بلكه بهتر است كه به دنبال توضيحي باشيم كه معقول و منطقي به نظر مي رسد و افراد ذي صلاح و دي نفوذ بيشتري را تأييد مي كنند. - 5تفسيرهاي افراد بيگانه اغلب كامل ودقيق نيستند. و…

44. الگويي ديگر در پژوهش عملي پژوهش در عمل الگوينگاه كنيد فكركنيد عمل كنيد” ايراني و بختياري1382به نقل از استرينگر

45. اين روش براي اولين بار در بخش هاي حرفه ايكشورهاي: آمريكايي، اروپايي، آفريقايي، آسيايي و استراليايي و سپس در ساير بخشها و حوزه ها مانند روستاها، شهرها، بيمارستان ها و غيره مورد استفاده قرار گرفت. بهره گيري از اين روش علاوه بر اينكه در محيط هاي آموزشي، خانوادگي، اجتماعي و گروهي مؤثر است در ساير زمينه ها چون عرصه هاي سياسي و فرهنگي نيز ممكن و مفيد مي باشد.

46. استرنيگر 1996 روش مورد نظر خود را به شرح زير ارايه مي دهد: نگاه كنيد: اطلاعات مربوطه را جمع آوري كنيدجمع آوري داده ها و اطلاعات، {مساله چيست؟}ترسيم كنيد: وضعيت موجود را شرح دهيد تعريف و توصيف {بيان مساله{ فكر كنيد: كشف و تجزيه و تحليل كنيد: اينجا چيزي دارد روي مي دهد فرضيه سازيتفسير كنيد: شرح دهيد: چرا و چگونه چيزها اين جورند؟ نظريه پردازيعمل كنيد: برنامه ريزي كنيد گزارش، اجرا كنيد، ارزيابي كنيد.

47. ” استرينگر” بر اين باور است هر چند روش نگاه كنيد فكركنيد عمل كنيد به عنوان روش خطي معرفي مي شود اما اين الگو در واقع پيچشي از اعمال و مراحلي است كه تحت عنوان پيچش كنش و واكنش {تحقيق عملي} ناميده مي شود.

48. مشاركت كنندگان تحقيق عملي در هر مرحله، جزئيات فعاليت ها و اقدامات خود را از طريق فرآيند مستمر مشاهده، تفكر و عمل مورد بررسي و كندوكاو قرار مي دهند. بعد از تكميل هر مرحله آنها را بررسي مي كنند دوباره نگاه كنيد و در مورد آنهافكر مي كنند دوباره فكر كنيدو آنها را اصلاح كنيددوباره عمل كنيد.ص 9190

49. مدلهاي ديگر اقدام پژوهي: در اين قسمت روش ها و الگوهاي مختلف ديگري ارائه مي گردد كه افراد به تناسب نوع تحقيق و برداشت علمي خود آنها را به كارمي برده اند.

50. نكته قابل توجه در اين روشها و الگوها اين است كه اين الگوها را نبايد غيرقابل تغيير و اصلاح در نظر گرفت بلكه ما نيز مي توانيم با استفاده از اين الگوها در صورت لزوم الگوي مناسب ديگري براي كار و تحقيق خودمان تدوين كنيم.