Praca doktorska napisana na seminarium z Komunikacji językowej z osobami z uszkodzonym słuchem

2. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Nauk Społecznych Instytut Pedagogiki dr Aleksandra BorowiczAnaliza stresu rodzicielskiego jako podstawa programu pomocy psychopedagogicznej dla rodziców dzieci z niepełnosprawnością słuchową Praca doktorska napisana na seminarium z Komunikacji językowej z osobami z uszkodzonym słuchem pod kierunkiem Prof. nadzw. KUL, dr hab. Kazimiery Krakowiak ----------------------------------------------------------------------------------- Konkurs „OTWARTE DRZWI” PFRON 2011

3. Cel rozprawy Pierwszym i głównym celem rozprawy jest opracowanie podstaw programu pomocy psychopedagogicznej dla rodziców dzieci z uszkodzeniami słuchu, w oparciu o dogłębną analizę stresu, jakiego rodzice ci doświadczają. Problematyka stresu wiąże się z zagadnieniem wsparcia społecznego, dlatego analizy zostały uzupełnione wynikami badań dotyczącymi obszarów wsparcia, których wartość ocenili rodzice dzieci z uszkodzeniami słuchu.

4. Uzasadnienie podjęcia badań • Uzasadnieniem podjęcia badań dotyczących stresu rodzicielskiego oraz potrzeby tworzenia podstaw programów pomocy psychopedagogicznej były następujące fakty: • Dotychczas nie prowadzono wieloaspektowych badań • nad problematyką stresu w rodzinach wychowujących dzieci z uszkodzeniami słuchu. • Bardzo niewiele jest prac dotyczących psychologicznej sytuacji ojców. W większości badań nad rodzinami dzieci z niepełnosprawnością uczestniczą matki. W badaniach dokonana zostanie próba analizy różnic międzypłciowych w zakresie stresu rodzicielskiego oraz wsparcia im udzielanego. • Dokonując analizy stresu rodziców dzieci z uszkodzeniami słuchu, wskazana zostanie jego specyfika z zastosowaniem podziału na podgrupy względem kilku zmiennych oraz obszary, w których rodzice ci otrzymują znaczące dla nich wsparcie.

5. Problemy badawcze W badaniach poszukiwane były odpowiedzi na pytania badawcze, sformułowane jako problemy badawcze: Jaka jest specyfika stresu i obszarów wsparcia rodziców dzieci z uszkodzeniami słuchu? Jakie istnieją powiązania między stresem a obszarami wsparcia rodziców dzieci niesłyszących? Jakie są różnice w przeżywaniu stresu przez rodziców dzieci niesłyszących ze względu na: płeć rodziców, stopień uszkodzenia słuchu dziecka, sposób protezowania oraz wiek dziecka? Czy na podstawie rezultatów badań empirycznych możliwe jest opracowanie programu pomocy psychopedagogicznej dla rodziców dzieci z uszkodzeniami słuchu?

6. Metody i narzędzia badawcze • W pracy wykorzystano strategię ilościową i jakościową. • Wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego i studium indywidualnych przypadków. • Zastosowano następujące narzędzia badawcze: • Skalę Stresu Rodzicielskiego • (Parenting Stress Index – R. R. Abidin) - w tłumaczeniu E. Domagały-Zyśk i adaptacji A. Borowicz; • - Skalę Obszarów Wsparcia Rodziców Dziecka z Uszkodzonym Słuchem(SOW)- w opracowaniu A. Borowicz; • - Kartę informacyjną o dziecku i jego rodzinie - w opracowaniu A. Borowicz.

7. Wyniki uzyskane przez rodziców w Obszarze Dziecka we wszystkich podskalach są wyższe niż w Obszarze Rodzica. Oznacza to, że w opinii rodzica silniej stresogenne są czynniki związane z dzieckiem. • Najniższe wyniki świadczące o niskim poziomie stresu ujawniono w podskalach: • RO - Ograniczenia ról. • SP - Współmałżonek. • Świadczy to o przeciętnym poziomie otrzymywanego wsparcia. Średni profil stresu dla całej grupy badawczej (N=85).

8. Średnie wartości wsparcia ocenionego przez osoby badane (N=76).

9. Wyniki badań Analiza korelacji wyników uzyskanych przez rodziców w Obszarze Rodzica wykazuje najsilniejszy związek ze wsparciem uzyskanym od nauczycieli i wychowawców. Oznacza to, że rodzice, którzy uzyskali i uzyskują wsparcie od nauczycieli i wychowawców charakteryzują się znacząco niższym poziomem przeżywanego stresu.

10. Wyniki badań • Badania ujawniły także, iż wsparcie od przyjaciół w znaczący sposób obniża stres w sferze izolacji i ograniczenia ról rodzicielskich. • Ponadto z wynikiem stresu mierzonego podskalą IS – Izolacja ujemnie koreluje wartość wsparcia uzyskanego od: • - swoich rodziców; • znajomych; • sąsiadów. • Oznacza to, że wsparcie tych osób jest w ocenie samych rodziców znaczące i w istotny sposób wpływa na obniżenie poziomu stresu. • Wiedza na temat tych korelacji powinna zostać wykorzystana w uruchamianiu sieci wsparcia dla rodziców dzieci z uszkodzeniami słuchu.

11. Wyniki uzyskane przez matki i ojców dzieci z uszkodzeniami słuchu różnią się w podskali PSI dotyczącej poziomu stresu związanego z przywiązaniemi ze zdolnościami adaptacyjnymi dziecka, gdzie ojcowie uzyskują wyższe wyniki. Wyniki te oznaczają, że matki lepiej radzą sobie z rozwijaniem relacji z własnym dzieckiem. Ojcowie natomiast trudniej radzą sobie z cechami charakterystycznymi dziecka, które utrudniają zadania rodzicielskie. W zakresie wsparcia ojcowie wyżej oceniają wsparcie uzyskane od współmałżonka. Średnie profile stresu matek i ojców dzieci z uszkodzeniami słuchu.

12. Rozpatrując różnice w przeżywaniu stresu rodziców ze względu na sposób protezowania dzieci można stwierdzić, że średni wynik stresu rodziców dzieci mających implant ślimakowy jest niższy w wielu obszarach, szczególnie tych związanych z charakterystyką dziecka (zdolności adaptacyjne, wzmocnienia pozytywne, stawianie wymagań, nastrój, gotowość do akceptacji) względem wyniku rodziców dzieci z aparatem słuchowym. Ma to wpływ na całkowity poziom stresu (Total Stress), który jest niższy w grupie rodziców dzieci z implantem niż w grupie rodziców, których dzieci używają klasycznych aparatów słuchowych. Średnie profile stresu rodziców, których dzieci wyposażone są w aparat słuchowy i implant ślimakowy (N=79).

13. Program Program pomocy psychopedagogicznej dla rodziców dzieci z niepełnosprawnością słuchową powinien uwzględniać całą złożoność relacji rodzic – dziecko, a także komponenty charakterystyki dziecka i charakterystyki rodzica. Próby tworzenia uniwersalnych programów, będących odpowiedzią na potrzeby wszystkich rodziców dzieci niesłyszących i słabo słyszących, mogłyby świadczyć o dużym uproszczeniem w spojrzeniu badacza na tę rzeczywistość.

14. Podstawy programu Moduły podstaw programu pomocy psychopedagogicznej dla rodziców dzieci z uszkodzeniami słuchu:  Jak radzić sobie z nadmierną aktywnością dziecka? (Rozpraszanie/Nadaktywność) Jak pomóc dziecku w adaptacji? (Zdolności adaptacyjne dziecka) Jak budować silną więź z dzieckiem? (Wzmocnienie pozytywne w pełnieniu roli rodzica) Jak radzić sobie z wymaganiami stawianymi przez dziecko? (Stawianie wymagań przez dziecko) Jak radzić sobie z nastrojem dziecka? (Nastrój) Czy możliwa jest akceptacja niepełnosprawności dziecka? (Gotowość do akceptacji) Jakie kompetencje powinni posiadać rodzice dzieci z uszkodzeniami słuchu? (Kompetencje) Jak szukać wsparcia wśród najbliższych? (Izolacja) Wartość bliskości emocjonalnej w relacji z dzieckiem (Przywiązanie) Jak życie w ciągłym stresie wpływa na nasze zdrowie? (Zdrowie) Jak radzić sobie z poczuciem zdominowania przez potrzeby dziecka? (Ograniczenia związane z pełnieniem roli rodzica) Uczucia bezsilności i bezradności w wychowaniu i opiece nad dzieckiem z uszkodzonym słuchem. (Depresja) Jak dzielić odpowiedzialność i obowiązki ze współmałżonkiem? (Współmałżonek).

15. Podsumowanie Dokładne poznanie sytuacji konkretnych rodziców może pomóc w określeniu czynników, które są na tyle obciążające, że oni sami nie potrafią im sprostać. Nierzadko konieczna jest także pomoc w dokładnym poznaniu i zdefiniowaniu własnych potrzeb i uczuć rodziców. Specjaliści pracujący z rodzicami dziecka z uszkodzeniem słuchu powinni stale mieć na uwadze, iż oceniając poziom stresu nie mogą sugerować się tym, co sami uważają za silne obciążenie, lecz tym, co takie jest w ocenie samych rodziców.