SEKSUALNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. AKTUALNE ZADANIA I WYZWANIA

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 SEKSUALNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH.AKTUALNE ZADANIA I WYZWANIA Bassam Aouil Instytut Psychologii UKW bassam@ukw.edu.pl

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Wymiar niepełnosprawności w Polsce • Według różnych badań, liczba osób niepełnosprawnych w Polsce to około 6 milionów, czyli około 15% ludności ogółem. Praktycznie co ósmy Polak jest osobą niepełnosprawną. • Efektem braku tolerancji i wiedzy o osobach niepełnosprawnych jest ich izolacja i wyobcowanie, a także wycofanie się z życia społecznego. • Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest zaniżona samoocena, brak samoakceptacji i motywacji do działania, a przez to brak możliwości realizacji wytyczonych celów życiowych i ról społecznych przez niepełnosprawnych.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Niepełnosprawność – dwa modele Niepełnosprawność rozpatruje się zwykle przy uwzględnieniu dwóch odmiennych podejść teoretycznych: • W medycznym modelu ujmowania niepełnosprawności podkreśla się rolę fizycznego uszkodzenia organizmu w wyniku chorób lub wypadków, które jest przyczyną trudności w funkcjonowaniu na wielu płaszczyznach życia. • W modelu społecznym, zwraca się uwagę na trudności w wypełnianiu podstawowych ról społecznych, charakterystycznych dla osób w określonym wieku. Według tego modelu niepełnosprawność jest traktowana jako upośledzenie, które wynika z utraty cenionych zdolności i umiejętności, utrudniając człowiekowi aktywne uczestnictwo w życiu społecznym w stopniu, który byłby dla niego dostępny, gdyby nie posiadał ograniczeń sprawności.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Społeczeństwo wobec osób niepełnosprawnych i ich potrzeb Można wyróżnić dwa zasadnicze typy reakcji otoczenia wobec osoby niepełnosprawnej: • Troska - przyjęcie postawy odpowiedzialności za osobę niepełnosprawną, polegającą również na deklarowaniu gotowości do niesienia bezinteresownej pomocy i współczucia. • Odrzucenie – emocjonalne dystansowanie się w celu uniknięcia przykrych emocji, jak np.: wstyd, izolacja, lęk, obrzydzenie itp. • Można obserwować również zmienną reakcję: początkowo członkowie rodziny i znajomi okazują wiele troski oraz zainteresowania, lecz z czasem dochodzi do konfliktów i odrzucenia. W polskim społeczeństwie przeważają reakcje odrzucenia.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Łańcuch wzajemnej zależności

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Zdrowie seksualne • Zdrowie to integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości (WHO). • Jeśli którykolwiek z tych elementów nie funkcjonuje prawidłowo, cierpią na tym także pozostałe. Brak zdrowia seksualnego może prowadzić do różnorodnych zaburzeń na wielu płaszczyznach życia: • zaburzenia zdrowia psychicznego (psychosomatyczne, depresyjne, nerwicowe, itp.), • poczucie niskiej wartości, • konflikty i napięcia w relacjach partnerskich, • drażliwość w kontaktach międzyludzkich.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Zaburzenia seksualne a niepełnosprawność • Czynniki organiczne, psychogenne i społeczno-kulturowe, a w wielu przypadkach złożone ich zespoły stanowią podstawę zaburzeń seksualnych osób niepełnosprawnych. Do najczęściej spotykanych zalicza się: 1.Osobowość (cechy histeryczne, lękowe, zahamowanie, niska samoocena itp.), 2.Negatywne i lękowe postawy (niskie poczucie własnej wartości, postawa wobec siebie, własnej seksualności i seksu), 3.Doświadczenia seksualne (negatywne lub brak), 4.Charakter aktualnego związku (oczekiwania partnera i jego seksualne cechy), 5.Postawa wobec leczenia (negatywne doświadczenia z czasów rehabilitacji), 6.Postawy społeczne (odrzucenie, rygoryzm religijny lub wychowawczy).

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Przyczyny problemów w funkcjonowaniu seksualnym powstałe w wyniku chorób i niepełnosprawności • Zaburzenia hormonalne - androgeny wpływają na ogólną aktywność seksualną, • Zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca) często wiążąca się z rozwojem zaburzeń seksualnych, • Choroby układu krążenia - są ważnym czynnikiem psychologicznym zaburzeń seksualnych, • Urazy lub zaburzenia rdzenia kręgowego - mogą być przyczyną impotencji, zaburzeń wytrysku, obniżenia libido, bolesnych wytrysków, orgazmów anestetycznych, dyspareunii, • Zaburzenia i choroby psychiczne - często powodują zaburzenia seksualne.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Najczęściej spotykane zaburzenia • Awersja seksualna • Obniżenie siły potrzeby seksualnej • Zaburzenie lubrykacji lub erekcji • Dyspareunia • Zaburzenia Libido • Przedwczesny wytrysk • Zaburzenie orgazmu • Pochwica • Deformacja anatomiczna narządów płciowych

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Przykład 1 Wiek: 24, płeć: K Od roku moje życie wywróciło się do góry nogami. Miałam stwierdzoną dwupoziomową dyskopatię i była konieczna operacja w wyniku czego pękł mi worek oponowy. Konsekwencją jest uszkodzenie nerwów, zaburzenia w zakresie czucia, oraz najbardziej dolegliwe i przykre nie trzymanie moczu i stolca. Po rocznej rehabilitacji chodzę sama, wolno, ale o własnych siłach. Wróciłam do domu po 4- miesięcznym pobycie w szpitalach. Początki miałam bardzo ciężkie. Nie byłam tą samą osobą, wszystkie rzeczy były dla mnie obce. Tak się składa, że przez chorobę rozpadło mi się także życie prywatne co odbiło się na poczuciu mojej wartości. Na myśl o tym, że mogłabym z kimś być, odczuwam strach przed odtrąceniem i nie zaakceptowaniem mojego ciała.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Przykład 2 - Dawid Posiadam orzeczenie o stopniu niepełnosprawności - jestem chory psychiczne, ale mam też wady fizyczne.. to powoduje, że nie czuję się szczęśliwy… Nie akceptuję tego jak wyglądam, niby wiem, co zrobić, ale nie mam pieniędzy na zrobienie tego, bo operacja kosztuje jakieś 14000.. a mnie płacą 550 zł renty razem z dodatkiemAle wracając do seksu:Nie akceptuję siebie, swojego wyglądu, swoich wad a kontakt z drugim człowiekiem ograniczam, oczywiście również jeśli chodzi o seks - nie miewam zbliżeń..Czuję się cały czas napięty.. podobnie, jakbyście założyli nocnik na głowę i tak musieli chodzić - czy wtedy chciało by się wam uprawiać seks, czy byli byście akceptowani?Potrzebę seksualną zaspokajam poprzez masturbację..

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Przykład 3 Seks niepełnosprawnych pozostaje w naszym kraju tematem tabu! Postronni widzą w nim coś niemal niezdrowego, pracownicy pomocy społecznej dopuszczają istnienie takiego "zjawiska", bo nie wypada inaczej... Uważa się że życie seksualne osób niepełnosprawnych wydaje się "nieestetyczne" i mniej istotne niż życie seksualne osób sprawnych. Okazuje się, że społeczność "sprawnych inaczej" boryka się w życiu seksualnym z dokładnie tymi samymi problemami, co każda inna. A moja teza na ten temat jest banalna – „niepełnosprawni mogą normalnie kochać i się kochać '' także fizycznie''... Jestem osobą niepełnosprawną i nie widzę nic złego ani dziwnego w tym, że osoby niepełnosprawne uprawiają seks. Seks osób niepełnosprawnych może być tak samo piękny jak pełnosprawnych. PS. Proszę nie stosować sformułowania "pełnosprawni inaczej" ponieważ jest to obraźliwe.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Przykład 4 Jestem z mężczyzną na wózku (nienawidzę słów typu niepełnosprawny a tym bardziej kaleka) mieszkamy razem od 1,5 roku i planujemy ślub. Jestem sprawną i podobno atrakcyjną kobietą (nie mnie oceniać). Opinia znajomych: na początku wszyscy prowadzili politykę przeciwko temu związkowi mówiąc, że zmarnuję sobie życie, będę prywatną służącą, poświęcam się w imię Bóg wie czego itp. Dopiero niedawno dali sobie spokój, bo widzą jacy jesteśmy szczęśliwi. Mój mężczyzna każdego dnia mi imponuje. Jest moim prawdziwym przyjacielem a po za tym jest niesamowicie przystojnym facetem. A seks? nie owijajmy w bawełnę, bo na ogół wszyscy się domyślają, że nie jest tak jak zwykle. Posiadam własny zestawik gadżetów i obojgu daje nam to olbrzymią satysfakcję i nie było sekundy, żebym pomyślała o innym mężczyźnie u mojego boku, a tym bardziej o tym, by inny facet mnie dotykał... ja po prostu kocham.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Ostatni przykład… Sam jestem inwalidą na wózku, ale już wołałbym być sam niż mięć dziewczynę kalekę na wózku. Takie jest moje zdanie i chyba będę sam. A to że dziewczyny tak się litują nad kalekami i się dla nich poświęcają jest rzadkością, i bardzo dobrze no, bo czy sprawia wam przyjemność jak zdrowa dziewczyna pełna energii wykańcza się przy was? Ja jako osoba na wózku inwalidzkim nie dopuściłbym do tego żeby taka dziewczynę unieszczęśliwiać. Nie jestem egoistą wolę być sam. A te ściemy o tym, że facet sparaliżowany od pasa w dół jest dobry w łóżku to ściema. Same lizanie cipki dziewczynie nie wystarcza. Dziewczyny facetów sparaliżowanych mają zawsze jakiegoś zdrowego byczka na boku a z kaleką zostają z litości. Moje zdanie jest takie, że nie ma nic gorszego jak litość.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Zadania i wyzwania rehabilitacji seksualnej osób niepełnosprawnych • Rehabilitacja seksualna osób niepełnosprawnych jest jednym z nowoczesnych kierunków współczesnej rehabilitacji. • Tworzenie skutecznych mechanizmów i programów wspierających realizację potrzeb seksualnych osób niepełnosprawnych wymaga nie tylko znajomości czynników utrudniających samorealizację w sferze seksualnej ale również odpowiedniego podejścia w tym: wczesnej, indywidualnej, kompleksowej i rozwojowej diagnozy w zakresie zdrowia i funkcjonowania seksualnego.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Rehabilitacja seksualna - w jakim celu? • Eliminowanie lub minimalizowanie zaburzeń seksualnych. • Poprawa jakości aktywności seksualnej. • Poprawa relacji komunikacyjnych i partnerskich. • Wzbogacenie wiedzy i świadomości seksualnej (eliminowanie mitów i stereotypów rządzących życiem seksualnym). • Wypracowanie adekwatnego modelu funkcjonowania w zakresie zachowań seksualnych. • Poprawa jakości życia osoby niepełnosprawnej.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Rehabilitacja seksualna w obszarze psychoseksuologii klinicznej W celu osiągnięcia optymalnego poziomu zdrowia, w tym zdrowia seksualnego osób niepełnosprawnych, obok adekwatnej i kompleksowej rehabilitacji medycznej niezbędna jest pomoc psychologiczna dla minimalizowania lub wyeliminowania problemów i zaburzeń seksualnych osób niepełnosprawnych. Obszary działań psychologicznych: • Obniżenie nastroju, depresja i apatia, • Niska samoakceptacja, niska samoocena i lęk przed oceną, • Niskie poczucie atrakcyjności, • Nieadekwatny obraz Ja psychicznego i fizycznego, • Bariery w nawiązywaniu kontaktów i założeniu związków.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Kierunki pomocy psychoseksualnej Wsparcie psychospołeczne: • wsparcie instrumentalne – udzielanie bezpośredniej pomocy w w celu ograniczenia stresu i filtrowania negatywnych emocji, • wsparcie informacyjne - udzielanie informacji, rad lub informacji zwrotnych o postępowaniu. Informacje mogą pomóc ludziom w łatwiejszym rozpoznawaniu własnych problemów i poradzeniu sobie z nimi, • wsparcie emocjonalne w celu podwyższenia poziomu samooceny i samoakceptacji oraz integracji.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Kierunki pomocy psychoseksualnej Poradnictwo i psychoterapia: • rekonstruowanie struktury potrzeb w wyniku niepełnosprawności, • zmiana lub modyfikacja przekonań, w tym również partnera/ki dotyczących seksualności, • zmiana lub modyfikacja zachowania, w tym zmiany nawyków i obyczajów zachowań seksualnych.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Seks niepełnosprawnych • Seksualność ludzka jest fenomenem ogromnie zróżnicowanym. Ujawnia się w wielu poziomach funkcjonowania: fizyczno-chemicznym, biologicznym, psychologicznym, społecznym i duchowym. Podlega rozwojowi, z wiekiem zmienia formy i funkcje. W dużym stopniu jest zależna od potrzeb własnych i relacji z partnerem lub partnerką. • Każdy ma swoje potrzeby.... normalne. może ruchowo czy intelektualnie są upośledzeni, ale to nie wyklucza sprawności seksualnej... • „W seksie nie ma pełnosprawności, są tylko zaburzenia seksualne”

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008 Sexuality and disability. Current tasks and challenges. Bassam Aouil bassam@ukw.edu.pl The Department of Clinical Psychology Kazimierz Wielki University - Bydgoszcz

SEKSUALNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. AKTUALNE ZADANIA I WYZWANIA