TWORZENIE I EWALUACJA INDYWIDUALNYCH PROGRAMÓW EDUKACYJNYCH I EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNYCH

1. TWORZENIE I EWALUACJA INDYWIDUALNYCH PROGRAMÓW EDUKACYJNYCH I EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNYCH opr. Krzysztof Sibielski

2. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Istota kształcenia specjalnego (niezależnie od rodzaju szkoły) sprowadza się do indywidualnego traktowania w procesie nauczania uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, dla których - konieczne jest specjalistyczne oddziaływanie dydaktyczne, wychowawcze i rewalidacyjne, ukierunkowane na ich wszechstronny rozwój.

3. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Wspomaganie rozwoju - złożony, interdyscyplinarny proces, na który składają się działania stymulujące sfery: fizyczną, poznawczą, emocjonalną i społeczną. W aspekcie pragmatycznym oznacza to wielość i różnorodność podejmowanych działań, których celem jest kształtowanie i rozwijanie umiejętności życiowych, rozumianych jako skuteczne porozumiewanie, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, radzenie z emocjami, samoświadomość.

4. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Indywidualny program nauczania dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego tworzymy biorąc pod uwagę: • modyfikację treści programowych, • specjalną organizację metod i form pracy, • dodatkowe wsparcie nauczycieli, specjalistów, rówieśników.

5. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Indywidualny program edukacyjny opracowuje, zespółnauczycieli i specjalistów pracujących w szkole: • nauczyciel-wychowawca, • nauczyciele uczący dziecko, • specjaliści: psycholog, logopeda, terapeuci, rehabilitant i inni, Konstruując indywidualny program nauczania należy pamiętać o jego dostosowaniu do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz predyspozycji psychofizycznych ucznia. Powinien on mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, ponieważ obu tych funkcji nie można od siebie oddzielać, w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

6. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Informacje o uczniu i jego specjalnych potrzebach pochodzą z: • wywiadu i rozmów z rodzicami, • obserwacji ucznia przez nauczyciela, • orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na istotne informacje dotyczące szkolnego funkcjonowania dziecka, • informacji od lekarzy i specjalistów, odnoszących się do niepełnosprawności dziecka. • wyników testów kompetencji, sprawdzianów, egzaminów

7. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Ważne by pamiętać że ! Edukacja człowieka odbywa się nie tylko w szkole, oraz że obejmuje ona nie tylko rozwój uczniowskiej sfery poznawczej, ale i też sfery emocjonalno - motywacyjnej Diagnoza Podstawowym elementem właściwego planowania i efektywnej pracy z dzieckiem jest jego wnikliwe poznanie Diagnoza jest początkiem zmian, wymaga identyfikowania mocnych i słabych stron każdego dziecka. Definicja pojęcia diagnoza zawiera w sobie wiele wątków i dlatego można wyróżnić diagnozy cząstkowe.

8. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Diagnoza (cd.): • Według C. Kupisiewicza (2005) diagnoza pedagogiczna polega na wykrywaniu luk w wiedzy i umiejętnościach szkolnych, posługiwaniu się przez nauczycieli formami kontroli i oceny postępów uczniów w nauce, łączeniu z badaniami wyników uzyskanych przez dzieci i młodzież po zakończeniu każdego działu programowego. • Natomiast zdaniem B. Niemierki (2002), diagnoza edukacyjna to rozpoznawanie przebiegu, wyników i uwarunkowań uczenia się.

9. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Diagnoza funkcjonalna. Polega na określaniu poziomu funkcjonowania dziecka. DIAGNOZA UMIEJĘTNOŚCI FUNKCJONALNYCH: ROZWÓJ FIZYCZNY • Sfera ruchowa - sprawność ruchów dużych (równowaga, chód, bieg, podskoki), • - sprawność rąk, posługiwanie się rękami. • Orientacja w schemacie ciała. • Wzrok, słuch, dotyk, węch, smak i inne zmysły. ROZWÓJ INTELEKTUALNY • Spostrzeganie, uwaga, pamięć, myślenie. • Pojęcie wielkości, liczby, czasu i miejsca w przestrzeni. EMOCJE • Wyrażanie emocji dostosowane do przyczyny. • Bogactwo gamy wyrażania uczuć. ZACHOWANIA • Zachowanie zrównoważone i niezrównoważone (zbyt silne lub zbyt słabe). • Spowolnienie - zahamowanie, nieśmiałość. • Nadpobudliwość, sposoby rozładowania napięć. • Stereotypie- wielokrotne powtarzanie tego samego ruchu, czynności, dźwięku, słowa, dziwne nawyki. POROZUMIEWANIE SIE • Formy porozumiewania się bez słów (gest, mimika, okrzyk, płacz). • Rozumienie mowy. • Porozumiewanie się słowne (słowami, zdaniami). • Umiejętność czytania i pisania.

10. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Diagnoza funkcjonalna NIEZALEŻNE FUNKCJONOWANIE • W domu.- sprzątanie, pranie, nakrywanie i sprzątanie ze stołu, zmywanie naczyń, przygotowanie posiłków i inne czynności domowe. • Poza domem- poruszanie się poza domem, podróżowanie, orientacja w terenie, korzystanie z placówek zbiorowego żywienia, poczty, sklepu, urzędu. • Operowanie pieniędzmi, planowanie wydatków. SAMOŚWIADOMOŚĆ I SAMOKONTROLA • Realna ocena swoich możliwości, celowa inicjatywa. • Wytrwałość, zdolność do ekspresji, spędzanie wolnego czasu. ODPOWIEDZIALNOŚĆ • Dbałość o rzeczy osobiste, dbałość o własność wspólną (rodziny, grupy), wykonanie • powierzonego zadania. USPOŁECZNIENIE • Nawiązanie kontaktu, współdziałanie z innymi. • Troska o innych, altruizm. • Udział w aktywności grupowej. • Umiejętność zachowania dystansu w stosunku do obcych. Egoizm. ZAINTERESOWANIA I UPODOBANIA PRACA ZAWODOWA • Prosta praca zarobkowa. • Kwalifikowana praca zawodowa.

11. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego • Diagnoza powinna służyć głównie wspieraniu rozwoju ucznia oraz doskonaleniu pracy nauczyciela. • W kształceniu – diagnoza indywidualna ma większe znaczenie niż zbiorowa. • W diagnozowaniu osiągnięć ważniejsze jest rozpoznawanie postępu niż stanu osiągnięć. • Umiejętne diagnozowanie kształcenia i jego uwarunkowań sprzyja kształtowaniu się postawy nauczyciela – refleksyjnego praktyka.

12. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Elementy diagnozy: • Rodzaj niepełnosprawności • Poziom rozwoju percepcji wzrokowej (spostrzeganie, analiza, synteza) • Poziom rozwoju percepcji słuchowej (słuch fonematyczny, słuch fonetyczny, analiza i synteza słuchowa, wrażliwość słuchowa, słuch muzyczny) • Poziom koordynacji: wzrokowo-ruchowej, wzrokowo słuchowej, wzrokowo -słuchowo-ruchowej • Uwaga (trwałość, zdolność koncentracji, stopień rozwoju uwagi dowolnej) • Pamięć (poziom rozwoju pamięci świeżej i trwałej, mechanicznej, logicznej; pamięci słów, zdań, tekstów; pamięci wzrokowej, słuchowej, wzrokowo -słuchowo-ruchowej)

13. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Elementy diagnozy (cd): • Poziom rozwoju mowy: artykulacja, gramatyka, rozumienie • Poziom rozwoju wyobraźni i orientacji przestrzennej • Rozwój myślenia: ujmowanie różnic i podobieństw, umiejętność klasyfikowania, przyporządkowywania, wnioskowania, myślenie przyczynowo-skutkowe, abstrakcyjne, matematyczne, definiowanie pojęć • Poziom rozwoju motorycznego: koordynacja statyczna i ruchów jednoczesnych, precyzja ruchów, stan napięcia mięśniowego • Stan dojrzałości społecznej i emocjonalnej • Stan zdrowia dziecka • Poziom wiedzy i umiejętności edukacyjnych

14. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Co powinien zawierać program? 1. Informacje o uczniu (wiek, klasa, rodzaj i rodzaj niepełnosprawności) 2. Krótka charakterystyka psychologiczno - pedagogiczna ucznia dotycząca: • mocnych stron dziecka, zainteresowań i uzdolnień, jego usposobienia, ulubionych form aktywności, • emocji i funkcjonowania społecznego, np. zachowań w relacjach z dorosłymi i rówieśnikami, umiejętności pracy w grupie, reagowania w sytuacjach trudnych, umiejętności werbalizowania uczuć itp.. • komunikacji, np. jak się komunikuje: werbalnie (jednowyrazowo, wypowiedzi agramatyczne, rozbudowane), pozawerbalnie (wymaga alternatywnych metod - piktogramy, symbole Blissa), z pomocą specjalistycznych metod komunikacji (alfabet Braille'a, język migowy),

15. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Krótka charakterystyka psychologiczno - pedagogiczna ucznia dotycząca (cd): • umiejętności szkolnych, np. jak pisze (mieści się w liniaturze, przepisuje, pisze z pamięci), jak czyta (głoskuje, czyta globalnie, czyta ze zrozumieniem, tempo czytania), jak liczy (czy ma pojęcie liczby, czy wykonuje podstawowe działania, rozwiązuje zadania z treścią) itp. • samodzielności, np. jak się porusza na terenie szkoły i poza, np. na wycieczkach (samodzielnie, wymaga pomocy), przebieranie się na lekcje WF-u itp. • nietypowych zachowań ucznia, np. napady agresji słownej, fizycznej, onanizm, itp., • specyficznych informacji i zaleceń np. noszenia aparatu słuchowego, okularów, butów ortopedycznych, przyjmowania leków, regularnych posiłków

16. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego 3. Cele programu ( główne i szczegółowe) – konkretne umiejętności, w które zamierzamy wyposażyć ucznia; Przy wyborze celów indywidualnego programu, istotne jest zwracanie uwagi na uczenie umiejętności, z których uczeń będzie mógł korzystać codziennie, zaczynając od umiejętności podstawowych: np. komunikowania się i zachowań funkcjonalnych (podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, radzenie sobie z emocjami). Cele terapeutyczne- należy zacząć od tego co jest najistotniejsze dla dziecka, aby ono w ogóle mogło się uczyć; troska o rozwój emocjonalny, klimat akceptacji, zrozumienia potrzeb, budowanie relacji z rówieśnikami, pozytywne wzmacnianie, dostrzeganie nawet niewielkich postępów, wspieranie aktywności i samodzielności, wygaszanie zachowań niepożądanych ucznia, a w kolejnych etapach wspieranie rozwoju umysłowego i społecznego poprzez zajęcia rewalidacyjne, korekcyjne, logopedyczne itd.

17. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Cele programu (cd.) Cele edukacyjne - konkretna wiedza i umiejętności, w które zamierzamy wyposażyć ucznia. Cele te, przewidują przede wszystkim wspieranie rozwoju każdego dziecka w różnych sferach. Będą się one różniły w zależności od możliwości i potrzeb ucznia (zróżnicowanie może wynikać z ograniczeń związanych z niepełnosprawnością). W indywidualnym programie cele poznawcze nie zawsze będą pierwszoplanowe. Ustalenie hierarchii celów ma zasadnicze znaczenie dla pomyślności programu. Należy zacząć od tego, co jest najistotniejsze dla dziecka, aby mogło w ogóle się uczyć, (jeżeli dziecko ma np. fobię szkolną, to zasadniczym elementem programu będzie obniżenie poziomu lęku konieczne działania podjęte w tym zakresie, np. u dzieci z cechami autyzmu - budowanie tożsamości, itp).

18. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego 4. Treści nauczania – (zagadnienia (wiedza), dzięki którym uczeń osiągnie założone przez nauczyciela cele edukacyjne) - istotne i możliwe do przyswojenia przez ucznia. • Kryterium doboru treści nauczania- powinna być korzyść dla rozwoju ucznia. • Program nauczania należy modyfikować w takim zakresie, jak to jest konieczne, biorąc pod uwagę trudności związane z funkcjonowaniem dziecka oraz uwzględniając te treści, które są i mogą być przez ucznia przyswajane (ilość, jakość treści, zróżnicowanie prac domowych).

19. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Treści nauczania (cd.) • Adaptacja podstawy programowej do możliwości ucznia może polegać na: • dostosowaniu w minimalnym zakresie, nie wiążącym się z dostosowaniem wymagań (szczególnie na pierwszym etapie edukacyjnym). Ogranicza się ono do uwag uwzględniających dysfunkcję ucznia, • dostosowaniu w znacznym zakresie, kiedy stopień dysfunkcji ucznia uniemożliwia realizowanie treści programowych i wymaga większych modyfikacji, zarówno w zakresie treści jak i w sposobie ich realizacji, • dostosowaniu całkowitym, tzn. opracowaniu autorskiego programu dostosowanego do możliwości ucznia, zawierającego treści nauczania, metody i formy pracy na poszczególnych przedmiotach lub obszarach edukacyjnych.

20. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego 5. Procedury osiągania celów - metody, formy (bardzo konkretne), środki dydaktyczne, którymi posłuży się nauczyciel, aby uczeń osiągał nawet minimalny sukces; To, czego dziecko może nauczyć się na zajęciach edukacyjnych będzie również zależało od jakości pracy nauczyciela i będzie wymagało zmian w jego stylu pracy, w dotychczasowym sposobie prowadzenia lekcji, w organizacji klasy (np. w ustawieniu ławek), w ocenianiu i stosowaniu różnorodnych pomocy dydaktycznych. Wymagana jest zatem rozumiejąca, refleksyjna i twórcza postawa nauczyciela, która sprzyja powodzeniom ucznia

21. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego 6. Przewidywane osiągnięcia – a właściwie kierunki, w jakich prawdopodobnie uczeń będzie się rozwijał; 7. Wieloaspektowa ocena osiągnięć ucznia obejmująca wiedzę, umiejętności, systematyczność, aktywność i która poza informacją wspiera rozwój i pozytywnie motywuje do nauki, itp. • Ważną mogą stanowić arkusze lub zeszyty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy zachowania i postępy w różnych sferach. • Ocena postępów ucznia dokonywana jest w płaszczyźnie indywidualnej tzn. co uczeń osiągnął w stosunku do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji dokonują również rodzice, których opinie uwzględniane są przy ocenianiu.

22. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego • Rodzaje pomocy i wsparcia: • ze strony rówieśników (współpraca w grupach, w parach, kontakty indywidualne), • ze strony nauczyciela (stawianie wymagań adekwatnie do możliwości ucznia i podobne go ocenianie-uczeń w centrum uwagi nauczyciela, a nie program nauczania), • ze strony rodziców, tzn. uzgadnianie wszystkich działań, stały dwustronny kontakt, • ze strony innych osób odpowiedzialnych, zatrudnianych w przypadku innych potrzeb wynikających z niepełnosprawności dziecka (wyprowadzanie do toalety, cewnikowanie, itp.),

23. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Rodzaje pomocy i wsparcia (cd.): • wsparcie techniczne (komputer, kalkulator, dodatkowe oświetlenie, itp.). • ze strony specjalistów, • wsparcie techniczne (komputer, kalkulator, dodatkowe oświetlenie, itp.). • ze strony specjalistów, Najważniejszym elementem jest intensyfikacja działań rewalidacyjnych. Należy przede wszystkim zadbać o to by zapewnić dziecku szanse na możliwie  najgłębsze usprawnienie wszystkich zaburzonych funkcji. Jest to zadanie długofalowe, wymagające  udziału  specjalistów logopedii, gimnastyki korekcyjnej, terapii pedagogicznej itp.)

24. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego 9. Uwagi o realizacji programu Określić w jakich warunkach będzie realizowany: np. w klasie, czy współuczestniczą w jego realizacji rodzice, czy są wymagane szczególne warunki do realizacji, specjalne pomoce dydaktyczne itp. 10. Ewaluacja programu - sposób, w jaki dowiemy się, czy program jest prawidłowo skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty. Tak więc ewaluacja powinna zawierać: • rejestrację zmian i postępów (dokumentacja tego, co dziecko osiągnęło), • ocenę skuteczności podjętych priorytetowych działań (wygaszanie pewnych zachowań, budowanie pozytywnych wzorców) z uwzględnieniem opinii rodziców, • wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach na okres następny. Ewaluacji dokonują wszystkie strony zaangażowane w tworzenie i realizację programu.

25. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego 11. Rola rodziców przy konstruowaniu i realizacji indywidualnego programu edukacji: • współtwórcy indywidualnych programów, • realizatorzy elementów programu edukacji w warunkach domowych, • pełnoprawni uczestnicy procesu kształcenia rewalidacji. • partnerzy w kształceniu i wychowaniu dzieci, 12. Program podpisuje: nauczyciel, rodzic, (uczeń).

26. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego najlepszym rozwiązaniem dla nauczycieli - praktyków wydaje się komplementarne połączenie ilościowych oraz jakościowych metod badawczych, dostarczających najpełniejszej wiedzy o wychowankach.

27. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego Metody ilościowe Wśród metod znajdują się przykładowo takie, jak: • obserwacja kontrolowana, • pomiar dydaktyczny, • ilościowa analiza dokumentacji szkolnej, • metody kwestionariuszowe, • Narzędzia: • arkusze obserwacyjne, • testy, • kwestionariusze. Stosowanie metod ilościowych umożliwia im: • określenie ogólnych tendencji w przebiegu pewnych zjawisk edukacyjnych, jak na przykład skuteczności procesu kształcenia, • kształtowania się postaw uczniów wobec określonych procesów edukacyjnych itd., • dokonanie ich charakterystyki • wyjaśnienie zachodzących pomiędzy nimi relacji

28. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego • Metody jakościowe, takie jak: • obserwacja swobodna, • wywiad otwarty, • dyskusja grupowa, zmierzają do poznania każdego ucznia całościowo; uwzględniają w poznaniu kontekst społeczno - ekonomiczno -kulturowy; ukazują poszczególnych wychowanków z perspektywy własnej badawczy, co nieuchronnie prowadzi ku subiektywizmowi takiego poznania.

29. Konstruowanie indywidualnego programu edukacyjnego