Metodat e kerkimit shkencor

1. Metodat e kerkimitshkencor Shendetipublik

2. Hapat e kerkimitShkencor • 1. Formulimiiproblemit • 2. Formulimii hypothesis. • 3.Perpilimi iexperimentitose survey . • 4. Observimet. • 5. Interpretimiitedhenave. • 6. Nxjerrja e konkluzioneve

3. Hapii pare • Formulimiiproblemit: ndonjeherekurlexojmeraporteosehulumtimekemipershtypjen se kerkimishkencorkerkonnjeproçesanalitikterregullt . Njeteknike e thjeshte per t’ufokusuarmbi problem eshteteformulohet ne menyreteqartedhehapurproblemi duke e perfshireketepershkrim ne neformulim

4. HapiiDyte • FORMULIMI I HYPOTHESIS – ne kete hap eshte hypothesis eksperimentale, qellimet e shpresuaranesespekulimet e eksperimentuesitjaneteverteta. Hypotezaeksperimentaleduhetteformulohet ne menyrepreçize, qeeksperimentiikryer do teçoje ne vendimetelidhura me hypotezen. Njehypotezeeksperimetale e formuluar mire eshtekomprehensive, shpjegonfenomenindheparashikonfaktet e panjohuragjithmone ne njemenyretethjeshte. Njeshembulllklasikinjehypotezete mire eksperimentalejaneligjet e Mendelit ; tecilatmundteperdorenpe rte shpjeguarkarakteristikat e trasheguara (singjyra e lules) dhe per teparashikuarçfareformedhekarakteristikash do temarre ne teardhmen.

5. Hapiitrete • Perpilimiieksperimentitose survey - ne kete hap mundtemerrenshumevendime. Çfaretrajtimiosekushteshduhettevendosenmbiobjektinosesubjektin e eksperimentit ne menyreqetetestohethypothesa? Cilatjanevariablet e interesitqe do tethoteçfarevariableshduhettematen? So do tebehet? Sa do tejetepreçizioni? Te gjithaketovendimejanekompleksedhekerkojneeksperience.

6. Hapiitrete (vazh) • njetjetergrupvendimeshperfshijnezgjedhjen e sample , ajopjese e interesit ne popullateqe do teperdoret ne studim. Kerkuesizakonishtperpiqetqetezgjedheshembujtqejane: • Random ( irastesishem) • Reprezentativ • Mjaftueshemtemedha • Ne menyreqetemarrevendime ne bazeteprobabilitetiteshte e nevojshmeqeshembullitejete random oseirastesishem. Shembujt e rastesishemmundesojnedeterminimin e probabilitetitqeshoqeronstudimin.

7. Hapiikatert • Kryerja e Observimeve– kurvendosetproçedura e investigimit, kerkuesitduhetteshikojnenesemundtakryejne ate ne menyrerigoroze. Studimiduhettejete pa gabimeperveçgabimeveterastesishmetematjeve, qe vine sipasoje e kufizimeve ne instrumentat e matjeve. Kujdesduhet per teshmangurbiasin. Biasieshtetendenciaqematja e njevariablitendikohetngafaktoretejashtem. Per shembull; biasimundteshihetnganje instrument qenukeshteimireekuilibruar, njeintervistuesqeinfluenconpergjigjet e teintervistuaritosegjykimiipikevetedhenanganjegjykuestjeter. Pajisjetqeperdorennukduhettendryshohen ne mesteeksperimentitdhegjykatesinukduhettendryshohetgjatevleresimit

8. Hapiipeste • Interpretimiitedhenave- per teinterpretuartedhenat ne duhettevendosimnje “null hypothese” dhe me pas; nesehypothesa null eshte e vertete, vendosimneserezultatet e eksperimentuesitjanenjerezultatirralle. Kjo do tethote ne vendosimnesediferencandermjetrezultateveeksperimentaledhe hypotheses null jane me shume se vetemnjerastesi; nesekeshtuhypothesa null duhetteabandonohet. • Neserezultatet e eksperimentitnukpelqehenkurhypothesa null eshte e vertete ne e abandonojnehypothezen null; neserezultatetpriten ne e pranojmehypothesen null • Ne duhettekujtojme: Se statistikatnukprovojneçdogje.

9. Qellimetkryesoretekerkimit • Ndriconfaktoretetiologjiketesemundjeve • Ofroninformacionembifaktoret e rrezikut • Identifikongrupet e rrezikut • Mundesontrajtimindheparandaliminracional ne bazeteevidencave • Planifikonshperndarjen e sherbimeveshendetsore • Ndihmojne ne berjen e politikaveshendetsore

10. Permbajtja e aktiviteteve • Experiencatemirefilltadhe pseudo-eksperimente • Eksperimentetnatyrale • Studimetvezhguese

11. Eksperimentet e mirefillta • Ne eksperimentmarrinpjesegrupieksperimentaldheaiikontrollit • Grupetjanerandomizuaradhekurnukmundterandomizohensipshkurrefuzojnetemarrinpjese ne ekperiment, mungesa e teknikesetjateherequhet ‘pseudo-eksperiment’

12. Eksperimetetnatyrale • Ngjarjetvezhgohen ne menyrenatyrale pa ushtruarkontrollmbiobjektet ne studim • Psh –rastiishperthimitteimpiantitnuklearteCernobilit. Pasojatshendetsoretepersonaveteekspozuar u krahasuan me popullaten e paekspozuar.

13. Studimetvezhguese • Konsistojne ne vezhgimindheanalizen e semundshmerisedhevdekshmerise ne popullatatashtu sic ndodhin ne realitet • Jane studimepraktikeekonomike, dheetikishttejustifikuara • Konsiderohetsipuna e perditshme e kerkuesve

14. Arsyetimi • Mbledhja e tedhenave • Analiza e tedhenave • Publikimiitedhenave • Implementimiiaktiviteteveparandalueseosetrajtese duke u bazuar ne vleresimindheanalizen e tedhenave

15. ENDEMIC, EPIDEMIC, AND PANDEMIC • Endemic = prezenca e zakonshme e njesemundjejenjenje vend gjeografiktedheneoseshfaqjen e pazakonshmetenjesemundjejetedhene ne ketovende. • Epidemic = shfaqja e se njejtessemundje ne njekomunitet, ne menyreteqarteikalonshpresatnormaledheregjiondheqevjennganjeburiminjohur. • Pandemic = ireferohetepidemise ne mbareboten.

16. Mortality rates (Numriivdekjeve) • Si pjesamёbazike e matjessёstatusittёshёndetitajopёrcakton me njёformёshumёtёthjeshtёfrekuencёn e vdekjeve, e cilallogaritet me numrin e vdekjevenёnjёvitkrahasuar me vitetparaardhёseosepasardhёse. Pyetjaqёdrejtohetёshtё “a ёshtёrritur, ulur, apo ka qёndruarinjёjtё, numriinjerёzveqёkanёvdekurkёtёvit?.” Njёrritje e numrittёvdekjevemundtёshihetsiulje e statusittёshёndetitdheulja e numrittёvdekjeveshihetsirritje e statusittёshёndetit. Kjomёnyrёsi do qёtёjetёkёrkonnjёstandartmesatarose denominator: matja se kushёshtёnёrrezik

17. Morbidity rates (Sёmundshmёria) • Kёkruesitklinikё, laboratorikё, dheepidemiologjistёtmundtёpranojnёmortalitetinsinjёmatjeperfekte e statusittёshёndetit. Sidoqёtёjёtё, kёndvёshtrimiishkencёtarёvesocialёndajbotёsmjeksore e ka ndryshuarkёtёpozicion duke ngriturpyetjen “a ёshtёnёtёvёrtetёshёndetivetёmmungesё e vdekjeve?”. Nёpёrgjigjetёkёsajpyetjeёshtёtreguargjithnjё e mёshumёkujdesdherritje e fokusitmbimorbiditetin. Sipasmёnyrёsmёtёthjeshtёtёtrashёguarngafokusimbimortalitetin, matёsit e morbiditetitakomapёrdorinmetodёn e numёrimitdheshёnimit

18. Matja e funksionit • Matjae funksionitngrepyetjen: “derikujumundtёndiqninjёdetyrёtёdhёnё?” dhenёpёrgjithёsiquhetshkalla e aktivitetevetёjetёssёpёrditshme” (ADL). Pёrshembull; Katz nё 1970 pёrcaktoiindeksin e aktivitetevetёjetёssёpёrditshme, pёrtёvlerёsuarnivelin e funksionimittektёmoshuarit. Kjo u zhvilluapёrterapistёtdhe/osepersonat e kujdesitpёrtёkompletuardhekёrkuarshkallёn me tёcilёn do tёvlerёsoheshinindividёt duke pёrfshirёdimensionetёtillasihigjena, veshja, ushqyerjadhejashtёqitja. Aktivitete e jetёssёpёrditshmekanёqёnёpёrpiluarpёrt’uplotёsuarngaindividёtdhepёrfshinёpyetjetёtillasi: “a kenindonjёvёshtirёsikurlaheni, kurprisnithonjtё, vraponipёrtёkapurautobuzin, kurngjisniosezbrisnishkallёt ?”. Matja e funksionimitmundtёadministrohetngavetёindividiosemundtёjetёpjesё e njёvlerёsimisubjektivkomplekstёstatusittёshёndetit.

19. Statusisubjektivishёndetit • Gjatёvitevetёfunditmatja e statusittёshёndetit ka pёrkrahurgjithnjёnёrritjematjetsubjektivetёstatusittёshёndetit, tёcilatkanёtёpёrbashkёt; tёgjithapyesinindividin se si e klasifikonshёndetin e tij. Disangakёtoklasifikohensimatjesubjektivetёshёndetit, ndёrsatёtjeratreferohensishkalla e cilёsisёsёjetёsoseshkalla e shёndetit e lidhur me cilёsinё e jetёs. Si do qёtёjetёliteraturanёhapёsirёn e statusitsubjektivtёshёndetitdhecilёsisёsёjetёs ka qёnё e mbingarkuarngadypyetjekryesore: “Ç’farёёshtёcilёsia e jetёs?”, dhe “simundtёmatetajo?”

20. Ç’farёёshtёcilёsia e jetёs? • Hulumtimetmbi “cilёsinё e jetёs” tregojnёnjёrritjetёgjёrёsisёsёpёrdorimittёpёrcaktime me rreth 40 pёrcaktimetёndryshme. Derimё sot asnjёkonsensusёshtёarriturrrethkёsajnjёpёrgjigjejeqёtёjetё e pranueshmedhemundtёpёrdoretngatёgjithё. Pёrshembull; cilёsia e jetёsёshtёpёrcaktuarsi: “vlera e dhёnёpёrjetёgjatёsinё e modifikuarngadёmtimet, statusinfunksional, perceptimindhemundёsitёsociale, qёinfluencohenngasёmundja, dёmtimi, trajtimiosepolitikat e shёndetit.”, ose“ gjendjepersonalepozitiveose negative e atributeveqёkarakterizojnёjetёn e njёpersoni”, dhenga OBSH si “njёkonceptigjёrёqёndikohetnёmёnyrёkompleksengashёndetifizikipersonit, gjendjapsikologjike, niveliipanvarёsisё, lidhjetsocialedhelidhja e tyre me karakteristikat e heshturatёambientit.” Disahulumtuesitrajtojnёkonceptet e cilёsisёsёjetёssindёrvepruesedhedisatёtjerёargumentojnё se atojanёtёndara.

21. Incidenca • Incidencaeshtenumriirastevetesemundjesgjatenjeperiudhekohoretepercaktuar ne njepopullateteshendosheqerrezikon per t’usemurur • Treguesi me iperdorshemi incidences eshte ‘incidencakumulative’ e cilashprehetsinumriirastevetereja per cdo 1000 subjekte. • I = Rastetereja Popullata ne rrezik

22. Prevalenca • Eshtenumriiindividevetesemure ne popullategjatenjeperiudhekohoretepercaktuar. • Prevalencashpreh ‘ngarkesen’ ndersaincidencashpreh ‘dinamiken’ e problemit • Prevalencaraportohetsinumriipergjithshemirastevetesemundjes per cdo 1000 subjektetepopullates. • Prevalenca =Incidenca x kohezjatja e semundjes