GÜVENLİK RAPORU Dr. Zeynep Yöntem, Takım Lideri Yardımcısı

1. TÜRKİYE’DE SEVESO –II DİREKTİFİNİ UYGULAMA KAPASİTESİNİ ARTTIRMAYA DAİR TEKNİK YARDIM PROJESİEuropeaid/130724/D/SER/TR GÜVENLİK RAPORU Dr. Zeynep Yöntem, Takım Lideri Yardımcısı

2. Tesis ve Sahayla ilgili temel bilgiler, Teknolojik hususlar ve teklif edilen yönetimle ilgili bilgiler, Tesisin her bölümü için Risk İndeksleri, Muhtemel kaza olaylarının belirlenmesi, meydana gelme sıklığı ve sonuçlarının hesaplanması, Özellikle önleme ve azaltma tedbirleriyle ilgili tasarım kriterleri Raporun sonuçları (meydana gelme sıklığı ve hasar mesafeleri) çevresindeki araziyle uyumluluk kriterlerini tanımlayan bir Bakanlar Kurulu Kararına göre değerlendirilir. GÜVENLİK RAPORU Güvenlik Raporunun Yapısı

3. Kuruluşun, Çevresinin ve Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı Kuruluşun Güvenlik Yönetim Sistemi Hakkında Bilgi Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi OPERATÖRÜN YÜKÜMLÜLÜKLERİ: GÜVENLİK RAPORU Üst tabakadaki kuruluşların operatörleri aşağıda belirtilen hususları içeren bir Güvenlik Raporu hazırlamalıdır: Son amacı da tehlikelerin fark edilip kontrol altına alındığını vetesisinçevresindeki araziyle uyumlu olduğunu göstermektir.

4. Güvenlik Raporu 1. BÖLÜM Kuruluşun, Çevresinin ve Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı • Kuruluşun Tanıtımı • Kuruluşa ait Haritalar • Kuruluşun Çevresinin Tanıtımı • Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı v. Kuruluşta Bulunan Tehlikeli Maddeler Hakkında Bilgi

5. Güvenlik Raporu 2. BÖLÜM Kuruluşun Güvenlik Yönetim Sistemi Hakkında Bilgi Üst seviyeli kuruluşlar, Güvenlik Raporunda, kuruluşta büyük kaza önleme politikası (BKÖP) oluşturulduğunu ve bu doğrultuda güvenlik yönetim sisteminin (GYS) uygulandığını gösterir. • Büyük kaza önleme politikası (BKÖP) • Güvenlik yönetim sistemi (GYS)

6. Güvenlik Raporu 3. BÖLÜM Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi • Büyük kaza senaryoları • Güvenlik Tedbirleri • Kaynaklar  • Ekler

7. Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi • Kazalara neden olabilecek tehlikeli maddeler dikkate alınarak seçilir ve bu senaryoların hangi önceliklere göre ve nasıl seçildiğine ilişkin gerekçeler açıklanır. (Ör: Geçmişte meydana gelmiş kazalar, ramak kala olayları vb.) • Her bir tesis için, belirlenen tehlikelerin neden olabileceği büyük kaza senaryolarının en az 6 tanesi hakkında ayrıntılı bilgi verilir

8. Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi • İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre belirlediği tehlikeli ekipmanlar için senaryo edilen her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansını 1x10-4/yıl seviyesine veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye indirmek zorundadır. • Seçilen büyük kaza senaryolarının meydana gelme frekanslarının hesaplanmasında operatör müdahalesinin yer aldığı hesaplamalarda, operatörün hata yapma olasılığı, en az 0,1 olarak değerlendirilebilir..

9. Tehlİkelİ olaylar/Büyük kaza senaryoları “Belirli yoğunluktaki insan, mülk ve/veya çevreye fiziksel, kimyasal ya da biyolojik etki eden enerji ya da maddenin salımınatehlikeli olay denir.”

10. Büyük kaza senaryoları /: ÜÇ ANA GRUP Yangın  Patlama  Dağılım/ Salım → Toksik 

11. Büyük kaza senaryoları : üç büyük grup • Yangın • Ateş (sıvı, katı) • Flash yangını (ani yangın) • Boilover • Torch yangını • Patlama • UVCE(Serbest buhar patlaması) • BLEVE(Kaynayan sıvı-genleşen buhar patlaması) • Konteyner patlaması • Toksik dağılım • Parçalanma, delinme • Boru kırılması • Sıvı katmanın/örtünün buharlaşması • Duman • Kirlenme • Madde sızıntısı/kaçağı • Bir kirleticinin su, hava veya toprağa salımı

12. Birikinti (havuz) yangını Bir yanıcı madde birikintisinin (havuzunun) yanması neticesinde oluşan yangın Tank yangını, hazne yangını, havuz yangını Eriyebilir katılar yangını Torch yangını Tutuşabilir bir gaz spreyinin alev alması Sebepler : alevlenir gazın kazayla sızıntısı, ara ürünlerin dikkatsizce boşaltılması (parlama) Sonuçlar : Eğer torch, basınçlı alevlenir bir sıvı tankıyla temas ederse BLEVE riski oluşur. Boil-over Köpürme olayı: atmosferik tanklarda yanmakta olan bazı hidrokarbonların sıvı su zeminini buharlaştırması Ateş topu oluşumu→ Termal etkiler Yanan hidrokarbonların fırlayarak saçılması → Yangının yayılması Dİğer tİp Yangınlar

13. Değİşİk patlama cİnslerİ Gazvebuhar patlaması(ATEX) Kimyasal kaynaklı Toz patlaması (ATEX) TermalRunaway Tank patlaması Fiziksel kaynaklı BLEVE

14. Toksİk gazların dağılımı • Toksik bir ürününsalmı(ör. NH3, Cl2,…) • Yangın dumanları • Kontrol edilemeyen kimyasal reaksiyonlar • Dağılım özellikle şunlara bağımlıdır : • - salınımşartları(P, T, sınırlama…) • - meteorolojikşartlar • - orografikşartlar(topografi,…) • Dağılım modellerinin kullanımı • Bazı ürünlerin ölümcül vegeri dönüşümsüz etkileri için tanımlanmış eşik bilgilerininkullanımı (toksisiteyleilgilili değerler)

15. Risk Analizi Unsurları a)Herhangibir risk analizsürecindekitemelunsurlaraşağıdakigibidir: • Tehliketespiti; • Kazasenaryosuseçimi; • Senaryolarınolasılıkdeğerlendirmesi • Senaryolarınsonuçdeğerlendirmesi • Risk derecelendirme; • Güvenliksistemlerininmevcudiyetivegüvenilirliği b)Tehliketespitininzorunluparçaları, analizinveilgilisınırlamalarınkapsamı, kullanılantespityöntemlerineilişkingösterimlerdir. Tehlikelerintespitini, mevcutveyaöngörülengüvenliktedbirlerininuygunolupolmadığınıbelirtilmelidir. c) Risk değerlendirmesininderinliğive tipi, benimsenen risk kontroltedbirlerininyeterliliğinekararvermevegerekçelendirmegüçlüğüvesüreçvefaaliyetlerinkarmaşıklığı, olasıhasarınölçüsü, tesisinsunduğubüyükkazatehlikelerininyapısınaorantılıolacaktır.

16. RİSK ANALİZİ – TEHLİKE ve RİSK RİSK MATRİSİ Sık sık Muhtemel İHTİMAL Muhtemel olmayan Çok az Küçük Anlamlı Büyük Felaket CİDDİYET Bölge 1 Düşük Risk– Bir eylem gerekli değil Bölge 2 Eylem gerekebilir, Maliyet-Fayda hususları temelinde Bölge 3 Yüksek risk– Düzeltici eylemler zorunludur

17. Ne olabilir? Nasıl olabilir? Etkiler nelerdir? Hangi olasılıkta? RİSK ANALİZİ RİSK Bir olayınolasılığının ve o olayın sonuçlarının kombinasyonudur.

18. RİSK ANALİZİ KAZARA OLAN OLAYIN TANIMI MEYDANA GELME OLASILIĞININ HESAPLANMASI (HATA AĞACI ANALİZİ) SONUÇ ANALİZİ KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERİ İLE KARŞILAŞTIRMA (RİSK DEĞERLENDİRME) KORUNMA VE/VEYA AZALTICI ÖNLEMLERİN TANIMLANMASI

19. Ne olabilir? Nasıl olabilir? RİSK ANALİZİ – OLAYIN TANIMLANMASI RİSK Bir olayınolasılığının ve o olayın sonuçlarının kombinasyonudur. • DENEYİM • VERİTABANLARI • SİSTEMATİK TEKNİKLER • FMEA • HAZOP

20. RİSK ANALİZİ – OLAY TANIMI • Güvenilir kazaların tanımlanması: • Süreç bozuklukları genellikle HAZOP değerlendirmesiyle belirtilir; • Tesisin ayrılabilir bölümleri için “Bütünlük Kaybı” durumlarının tanımlanmasıgerekir. • Güvenilirlik hedef frekansa dayalıdır: örn. İtalyan yasaları, 1.000.000 yılda 1’den daha az görülme sıklığı olan olayların analiz edilmesini gerektirir.

21. RİSK ANALİZİNİN FARKLI ARAÇLARI Çok az karmaşık kurulumlar ya da geniş çalışma örgüsü Ön Tehlike Analizi (PHA) Termohidrolik sistemler HAZOP Bir hatanın ya da belli bir olayın sebebi Hata ağacı analizi Bir hata sonrasında meydana gelen olaylar Olay ağacı analizi Olayların neden ve sonuçlarının bileşimi Papyon Analizi

22. . İncelenen sistemin tanımı Sistemeaittehlikeverisklerintanımlanması Kalitatifve/veyakantitatifanaliz Değerlendirme Güvenlik RaporuOluşturulmasına ilişkin Akış Şeması

24. RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ İki temel risk analizi yaklaşımı mevcuttur.

25. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA), • İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA), • Olursa Ne Olur? (What İf..?), • Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis-PRA Using Checklists), • Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA), • Risk Değerlendirme Karar Matrisleri( Risk Assessment Decision Matrix) • Tehlike ve İşletilebilme Çalışması (Hazard and Operability Studies - HAZOP), • Tehlike Derecelendirme İndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index), • Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor),

26. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Hata Ağacı Analizi (FaultTree Analysis -FTA), • Hata Modu ve Etki Analizi (FailureModeandEffects Analysis-FMEA) • Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (FailureModeandCriticallyEffects Analysis- FMECA), • Güvenlik Denetimi (SafetyAudit), • Olay Ağacı Analizi (EventTree Analysis - ETA), • Neden - Sonuç Analizi (CauseandConsequence Analysis), • Neden - Etki Analizi (CauseandEffect Analysis),

27. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis), • Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method), • Karar Şeması (Decision Tree), • Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA), • Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis), • Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment), • Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure Assessment), • Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment) • Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical Control Points - HACCP)

28. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), • Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM) • Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) • İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) • İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), • İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), • İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

29. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), • Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM) • Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) • İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) • İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), • İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), • İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

30. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), • Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM) • Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) • İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) • İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), • İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), • İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

31. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive Reliability and Error Analysis Method - Cream), • Hiyerarşik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis), • Sapma Analizi (Deviation Analysis), • Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (Management Oversight and Risk Tree - MORT), • Enerji Analizi (Energy Analysis), • Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram), • Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis - LOPA)

32. Risk Değerlendirme Metodolojileri • Bow-Tie Metodolojisi, • Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis), • Senaryo Analizi (Scenario Analysis), • Markov Analizi (Markov Analysis), • Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis), • Bayesian Analizi (Bayesian Analysis), • F-N Eğrileri (F-N curves).

33. Seveso Bildirim Sistemi incelenmesi • Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yürüttüğü www.bekra.cevre.gov.tr adresinde yer alan “BEKRA Bildirim Sistemi” aracılığı ile ÇŞB’ye bildirim yapmakla yükümlüdür. İşletmecilerin, kuruluşlarında bulunan ve bir kaza sırasında ortaya çıkabilecek olan tehlikeli maddelerin, tehlike sınıfı ve miktarları hakkında Yetkili Otoriteleri bilgilendirmeleri gerekmektedir. Kuruluşlar yaptıkları bildirim neticesinde üst seviyeli kuruluş, alt seviyeli kuruluş ya da kapsam dışı olarak sınıflandırılırlar. • Bu sınıflandırmada tehlikeli olarak ortaya çıkan madde ve karışımlar (bundan sonra madde denilecektir) öncelikli ve dominant baskın maddeler olarak dikkate alınır . Bu maddelerin bulunduğu üniteler dikkate alınacaktır Ki bu ünitelerin intrinsik özellikleri bulunan miktarları ekzotermik reaksiyon,patlama, yanma ve enerji salımına neden olabilir.

34. Güvenlik Raporu Akış Şeması

35. TANITIM Açılış Toplantısı Saha İncelemesi Belge/Veri Toplama Bölgesel veriler Tesis verileri

36. Gerekli Bölgesel Veriler

37. Gerekli Bölgesel Bilgiler

38. Gerekli Tesis Verileri

39. Gerekli Tesis Verileri

40. Gerekli Tesis Verileri

41. 1. ÖN ANALİZ KAZA OLAYLARININ TESPİT EDİLMESİ

42. Ön analiz • GüvenlikRaporununoluşturulmasıöncelikle, kuruluştabulunanvebirkazasırasındaortayaçıkabilecekolantehlikelimaddelerinbulunduğu, olasıbüyükkazaekipmanlarınınbelirlenip, bunlarındeğerlendirilmesinikapsar. • Büyükkazaekipmanlarıntümüdeğerlendirilecektirancakhesaplamalaragöre en tehlikeliolanlarönceliklendirilecekveGüvenlikRaporunabuekipmanlardaolabileceksenaryolareklenecektir.

43. Hızlı Derecelendirme Metodu • Derecelendirme metodu tüm kantitatif tehlike analizine alternatif değildir. Bu konuda bazı indeksler bulunmaktadır. • Dow İndeks (FEI): Yangın ve patlama derecelendirme sistemi göreceli olarak bağımsız unit prosesler için potansiyel patlama ve yangınlarla ilgili değerlendirme yapar. • Mondİndeks : bağımsız birim prosesler için potansiyel salım ve yayılımlarla ilgili değerlendirme yapar. • İtalyan hukuksal düzenlemeleri yangın, patlama, yayılım ve salımların tümünü dikkate alan hızlı derecelendirme metodu geliştirerek kullanımını zorunlu hale getirmişlerdir.

44. ÖN TEHLİKE ANALİZİ • AVANTAJLARI • En önemli risklerin hızlıca tanımlanması • HAZOP gibi ayrıntılı yöntemlere başvurmak için ön aşama • DEZAVANTAJLARI • Bir “tehlike durumunu” tanımlamak zordur. • Hataları birleştirmek imkansızdır. • Bir kazanın oluşma koşullarını tam olarak belirlemek için çok fazla sayıda düğüm vardır.

45. GEÇMİŞ ANALİZİ İlgili tesiste veya benzer tesislerde meydana gelen kazaların, nedenlerinin, sonuçlarının ve bunların işlev bozukluklarının, insan hatalarının, teknik arızaların ve bakım hatalarının güvenlik üzerindeki etkileri ile birlikte araştırılması suretiyle engellenmesi amacıyla alınan önlemlerin belirlenmesi için mevcut tesislerde veya mevcut teknolojilerin kullanıldığı yeni tesislerde geçmiş analizlerinin yapılması gerekmektedir. Bu bilgiler ilgili tesiste yürütülen sınaî faaliyetlerde edinilen deneyimlerden, ulusal ve uluslararası veritabanlarından ve konuyla ilgili kaynaklardan temin edilebilmektedir. • Teknolojik kazalar Bilgi sistemi https://emars.jrc.ec.europa.eu

46. 2. KAZA OLAYLARININ TESPİT EDİLMESİ HAZOP ve LOC

47. Olay Tespiti Kaza Olaylarının Tespit Edilmesi İzole Edilebilir Bölümler HAZOP Tasarım limitlerinin dışındakisüreç parameterlerindeki sapmalardan(bozukluklar) kaynaklanan kaza olayları Bütünlük kaybı (tanımlanamayan nedenlere bağlı olarak tesis boruları ya da ekipmanlarındaki arızalardan dolayı tehlikeli madde salımı)

49. HAZOP HAZOP – Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi Çok disiplinli bir ekip tarafından bir işlemin güvenlik be işletilebilirlik konularının sistematik olaraktüm işlem hatlarına uygulanan kılavuz sözcüklere dayalı analizi ve tehlike ve potansiyel işletilebilirlik sorunlarını tespit etmek için parametrelerin analizi.

50. - ÖRNEK LPG yol tankı boşaltımı Yol tankı 47 m3 85% maksimum yükleme Gaz Sıvı Manuelvana Hortum (esnek boru) Sıvı LPG Tankı