ZAŁOŻENIA DO PROJEKTU USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ I USŁUGACH SOCJALNYCH

1. ZAŁOŻENIA DO PROJEKTU USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ I USŁUGACH SOCJALNYCH MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ DEPARTAMENT POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

2. DLACZEGO POTRZEBNA JEST NOWA USTAWA ? • dotychczasowe rozwiązania spełniły swoje zadania niemniej jednak obecna sytuacja społeczna wymusza wprowadzenie nowych rozwiązań; • pojawiły się nowe wyzwania i nowe oczekiwania wobec systemu pomocy społecznej; • brak jest rozwiązań ukierunkowanych na profilaktykę lub też występują one w ograniczonym zakresie; • brak jest instrumentów służących aktywizacji społecznej osób korzystających z pomocy społecznej; • nieadekwatna do potrzeb jest oferta szeroko pojętych usług społecznych adresowana do różnych kategorii odbiorców; • instytucje pomocy społecznej stały się niewydolne, nadmiernie zbiurokratyzowane z przewagą funkcji administracyjnych nad pracą socjalną;

3. DLACZEGO POTRZEBNA JEST NOWA USTAWA ? (c.d.) • rola pomocy społecznej w całym systemie polityki społecznej jest słaba; • brak jest dostatecznej koordynacji i współdziałania pomiędzy instytucjami; • brak jest świadomości i przekonania, że warunkiem rozwoju lokalnego jest również realizacja celów społecznych, a także brak jest wiedzy i świadomości decydentów o kosztach zaniechań w dziedzinie rozwoju usług społecznych; • mechanizmy kontroli publicznej i społecznej nad działaniami samorządów w sferze pomocy społecznej są słabe, co powoduje zaniechania w działaniu

4. POMOC SPOŁECZNA 2004 - 2011 DIAGNOZA

5. Zasiłek stały Od 2005 r. obserwuje się tendencję rosnącą liczby osób otrzymujących zasiłki stałe. W 2011 r. wzrost tej liczby w porównaniu z liczbą z 2004 r. ukształtował się na poziomie 19%. Przy czym wzrost ten dotyczy liczby osób samotnie gospodarujących, który ukształtował się na poziomie 59%. Liczba osób, które objęte są zasiłkiem stałym, a zamieszkują w rodzinie, w tym okresie spadła o 21%. Stosunek liczby świadczeniobiorców zasiłku stałego w stosunku do ogólnej liczby osób otrzymujących świadczenia z pomocy społecznej wzrósł z poziomu 7% w 2004 r. do 10% w 2011 r.

6. Zasiłek stały w latach 2004-2011

7. Liczba osób pobierająca zasiłki stałe

8. Zasiłek okresowy Liczba osób, którym przyznano decyzją zasiłek okresowy spada. W 2011 r. liczba ta jest niższa o 17% w porównaniu z rokiem 2004. Udział liczby osób pobierających zasiłek okresowy w ogólnej liczbie świadczeniobiorców pomocy społecznej utrzymuje się w latach 2004 2011 na podobnym poziomie – 23%. Przeciętna wysokość zasiłku okresowego od roku 2008 utrzymuje się na podobnym poziomie. Najczęstszym powodem przyznawania zasiłku okresowego jest bezrobocie. W 2011 r. osoby, którym przyznano ten zasiłek stanowiły 81% wszystkich osób pobierających zasiłki okresowe. Przeciętna wysokość zasiłku okresowego w 2011 r. przyznanego z powodu bezrobocia wyniosła 274 zł i wypłacany był średnio przez 5 miesięcy.

9. Zasiłek okresowy w latach 2004-2011

10. Liczba osób pobierająca zasiłki okresowe w zestawieniu ze średnią wysokością świadczenia

11. Zasiłek celowy W 2011 r. z zasiłku celowego skorzystało o blisko 9% mniej osób niż w roku 2004, przy czym wysokość pomocy przypadającą na jedną osobę w ciągu roku wzrosła z 472 do 768 zł. W ramach zasiłków celowych przeciętna wysokość specjalnego zasiłku celowego wyniosła w 2011 r. 478 zł wobec 293 zł w 2004 r., był on przyznawany średnio 2 razy w roku. W latach 2008-2011 udział wydatków na specjalne zasiłki w ogólnej kwocie wydatków na zasiłki celowe wzrósł do 13%, wobec 7% w 2004 r.

12. Zasiłki celowe w latach 2004 - 2011

13. KONTRAKT SOCJALNY Kontrakt socjalny –stanowi dziś kluczowe narzędzie prowadzenia pracy socjalnej, polegające na aktywizacji osób korzystających z pomocy społecznej. Zawierany jest jako pisemna umowa z osobą ubiegającą się o pomoc, która określa uprawnienia i zobowiązania stron umowy. Zawieranie kontraktów ma w założeniu doprowadzić do spadku liczby beneficjentów długotrwale korzystających z pomocy społecznej. W latach 2007-2010 liczba zawieranych kontraktów socjalnych podwoiła się – wzrosła z prawie 66 tys. do ponad 112 tys., zaś w 2011 r. ukształtowała się na poziomie 102 tys. osób.

14. Kontrakt socjalny w latach 2005 - 2011

15. Usługi opiekuńcze Liczba osób, którym udzielana jest pomoc w formie usług opiekuńczych stale rosła w latach 2004 – 2008. Od 2009 r. obserwuje się spadek tej liczby, który pogłębił się w roku 2011. W 2011r. liczba tych osób wyniosła 87.212. Średnio każda osoba skorzystała z 373 godzin usług, o 11% mniej niż w 2004 r. Odpłatność gminy za jedną godzinę usługi wyniosła w 2011 r. 12 zł, w porównaniu z 8 zł w 2004 r.

16. Usługi opiekuńcze w latach 2004 - 2011

17. Liczba osób, które otrzymały pomoc w formie usług

18. Instytucjonalne formy wsparcia Ośrodki wsparcia

21. Domy Pomocy Społecznej Niższa liczba domów pomocy społecznej po wejściu w życie ustawy o pomocy społecznej i przepisów o standaryzacji domów pomocy społecznej od 2005 r. utrzymuje się na podobnym poziomie. Liczba miejsc oraz liczba mieszkańców w ponadgminnych domach pomocy społecznej w 2010 roku uległa zmniejszeniu o 3,5 tys., to jest o 4%.

22. Rozwój ponadgminnych domów pomocy społecznej

26. Integracja społeczna Działania, które sprzyjają procesom aktywizacji to rozwijanie sieci centrów integracji społecznej i klubów integracji społecznej. Zasięgiem swojej działalności obejmują środowisko lokalne oraz współpracują z innymi jednostkami organizacyjnymi takimi jak: ośrodki pomocy społecznej, powiatowe urzędy pracy, organizacje pozarządowe działające na polu pomocy społecznej. Stosują metody reintegracji społecznej i zawodowej dla osób będących w wieku produkcyjnym, bezrobotnych, posiadających niewystarczające dochody, będących klientami pomocy społecznej. Uczestnicy zajęć w centrach i klubach przez okres kilku miesięcy wykonują takie rodzaje prac, na które jest zapotrzebowanie na lokalnym rynku pracy. Stosowane aktywne formy pomocy w centrach i klubach integracji społecznej dają możliwość uzupełnienia lub zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych. 70% uczestników zajęć po ich zakończeniu, podejmuje zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Szacuje się, że łącznie w centrach i klubach integracji społecznej rocznie korzysta z usług reintegracji społecznej i zawodowej około 10 tysięcy osób, zdolnych podjąć zatrudnienie i niemających uprawnień do świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego.

27. Centra Integracji Społecznej

28. Kluby Integracji Społecznej

29. Prace społecznie użyteczne

30. KADRA POMOCY SPOŁECZNEJ Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej

32. Pracownicy socjalni w podziale na zajmowane stanowiska

33. Stanowisko pracownika socjalnego

34. Pracownik socjalny w rejonie opiekuńczym

35. Pracownicy socjalni w ośrodkach pomocy społecznej

37. Co trzeba zmienić? 1. udoskonalić, upowszechnić i ułatwić rozwój środowiskowych form instytucjonalnych realizujących działania profilaktyczne wspierające pracę pracownika socjalnego; 2. zmodyfikować strukturę organizacyjną pomocy społecznej; 3. określić model gminnego systemu pomocy i wsparcia społecznego rozdzielając wyraźnie funkcje administracyjne od pracy socjalnej z osobami potrzebującymi wsparcia; 4. określić zasady, formy i sposób funkcjonowania sektora prywatnego świadczącego usługi pomocy i wsparcia społecznego; 5. wprowadzić do systemu pomocy i wsparcia społecznego nowe pojęcia warunkujące korzystanie ze świadczeń (minimalny dochód socjalny, minimalny dochód dla osoby starej lub niepełnosprawnej, kryterium klęski żywiołu i zdarzenia losowego);

38. Co trzeba zmienić? (c.d.) 6. określić instrumenty i narzędzia systemu pomocy społecznej; 7 poszerzyć i zróżnicować katalog świadczeń pomocy społecznej w zależności od grupy odbiorców świadczeń, a także usprawnić i uprościć mechanizmy przyznawania świadczeń pieniężnych; 8 dokonać standaryzacji usług świadczonych przez pomoc społeczną; 9 zwiększyć aktywność klientów pomocy społecznej i zmobilizować ich do szybkiej poprawy sytuacji życiowej poprzez wprowadzenie motywacyjnych form świadczeń; 10 udoskonalić dotychczasowe rozwiązania w zakresie instytucjonalnych form pomocy.

39. Jakie zmiany wprowadzono na przestrzeni kilku lat w celu poprawy systemu ? • wprowadzono aktywizujący charakter zasiłku okresowego i celowego; • wprowadzono nowe narzędzie – Ocenę Zasobów Pomocy Społecznej; • zwiększono mobilizację dla osób bezrobotnych - odmowa przyznania świadczeń, jeśli osoba zrezygnuje ze stażu, szkolenia lub przerwie uczestnictwo ; • przywrócono zapisy ustawowe, które wskazują, że tylko pracownik socjalny OPS lub PCPR może zawierać kontrakt socjalny; • przywrócono swobodę OPS w zakresie stosowania bądź nie, procedury określonej w art. 50 ust. 2 pkt. 2 w zakresie zawierania kontraktów; • wprowadzono dodatkowy minimalny standard zatrudnienia: 1 pracownik- 50 rodzin i osób; • doprecyzowano wskaźnik minimalnego poziomu zatrudnienia: nie mniej niż 3 pracowników socjalnych i zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy; • wprowadzono możliwość tworzenia zespołów realizujących zadania w zakresie pracy socjalnej i integracji społecznej.

40. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

41. Zmiana sposobu funkcjonowania systemu pomocy społecznej • dokonanie zmiany struktury organizacyjnej obecnego systemu, polegającej przede wszystkim na oddzieleniu (wyselekcjonowaniu) zadań o charakterze „czysto” administracyjnym (wypłata świadczeń pieniężnych - zasiłków) od funkcji stricte pomocowych dla obywateli (wsparcia społecznego); • dokonanie podziału problematyki pomocy społecznej na dwa segmenty zagadnień różniących się instrumentarium, sposobem funkcjonowania oraz finansowania działalności instytucji wykonujących przypisane zadania, tj. obszar wsparcia i pomocy społecznej oraz obszar usług socjalnych.

42. Udoskonalenie, upowszechnienie i ułatwienie rozwoju środowiskowych form instytucjonalnych realizujących działania profilaktyczne • świadczenie pracy socjalnej jako podstawowego instrumentu pracy z klientem; • wzbogacenie instytucjonalnych form środowiskowych kierowanych do różnych kategorii osób (praca indywidualna, grupowa, grupy samopomocowe, realizacja lokalnych projektów aktywności społecznej); • określenie roli pracownika socjalnego w środowiskowej pracy socjalnej jako animatora, mediatora i lokalnego polityka społecznego.

43. Modyfikacja struktury organizacyjnej pomocy społecznej • Obszar wsparcia i pomocy społecznej: - Kasy Zasiłków Społecznych, - Agencje Pracy Socjalnej • Obszar usług socjalnych: - publiczne podmioty usług socjalnych, - niepubliczne podmioty usług socjalnych – Agencje Usług Socjalnych

44. Określenie modelu gminnego systemu pomocy społecznej Schemat Systemu Pomocy i Wsparcia Społecznego w Gminie GMINA KASA ZASIŁKÓW SPOŁECZNYCH OŚRODEK POMOCY I WSPARCIA SPOŁECZNEGO AGENCJA PRACY SOCJALNEJ PUBLICZNE PODMIOTY USŁUG SOCJALNYCH AGENCJE PRACY SOCJALNEJ ZLECENIE PODMIOTOM NIEPUBLICZNYM: AGENCJE USŁUG SOCJALNYCH

45. Sektor prywatny w systemie pomocy społecznej Wprowadzenie rynkowych podmiotów niepublicznych jako rozszerzenie formuł organizacyjnych pomocy społecznej: • Agencje Pracy Socjalnej; • Agencje Usług Socjalnych.

46. Zmiany w zakresie funkcjonowania domów pomocy społecznej: 1 Wprowadzenie rozwiązań zrównujących uprawnienia osób mieszkających w domach pomocy społecznej i placówkach ochrony zdrowia, konsumując zasadę sprawiedliwości społecznej wynikającej z ubezpieczenia zdrowotnego; 2 Wprowadzenie nowego typu domu pomocy społecznej dla osób ze zmodyfikowaną świadomością wynikających z uzależnienia od środków psychoaktywnych – poziom regionalny; 3 Zmiana sposobu dofinansowania pobytu w dps przez gminy poprzez wprowadzenie świadczenia (zasiłku) na częściowe pokrycie utrzymania w dps (zamiana dotychczasowego sposobu partycypacji gminy), które ułatwiłoby osobie swobodny dostęp do miejsca w zarówno publicznym jak i prywatnym domu pomocy społecznej; 4 Wyrównanie deficytów finansowych dla dps, w których przebywają mieszkańcy na starych zasadach (ewentualnie etapowo: w pierwszej kolejności dla domów pomocy społecznej dla dzieci)

47. Zmiany w zakresie funkcjonowania domów pomocy społecznej (cd): 5 Zmodyfikowanie sposobu odpłatności członków rodziny za pobyt w domu pomocy społecznej: I wariant: w przypadku gdy członkowie rodziny uchylają się z zawarcia umowy o odpłatności za dps, bądź też nie zgadzają się na ujawnienie swoich dochodów, to planuje się wprowadzenie trybu administracyjnego ustalania odpłatności; II wariant: gmina dochodzi swoich roszczeń (zastępcze zawarcie umowy przez sąd), od członków rodziny zobowiązanych do odpłatności w przypadku uchylania się od zawarcia umowy o opłatności; 6 Umożliwienie domom pomocy społecznej pozyskiwania środków finansowych z zewnątrz (wyodrębniony rachunek dochodów własnych); 7 Odpłatność za pobyt mieszkańca w dps rozumiana jako partycypacja mieszkańca, rodziny i gminy stanowi „dochód” domu pomocy społecznej i nie może być przeznaczona na inne cele niż utrzymanie dps; 8 Wprowadzenie pięcioletniej kadencyjności dyrektorów dps (powołanie, konkurs, możliwość kierowania w kolejnej kadencji po wygraniu konkursu).

48. Zmiana definicji dochodu • minimalny dochód socjalny jako niezbędnego do oceny braku wartości i zdolności samodzielności ekonomicznej. Składnikami tego minimalnego dochodu socjalnego winien być koszyk obciążeń ekonomicznych osoby lub rodziny – przeciętne, miesięczne koszty utrzymania (wyżywienie, wydatki na odzież, czynsz za lokal, opłaty energetyczne, opłaty edukacyjne, przejazdy komunikacyjne itp.). Wartość minimalnego dochodu socjalnego powinna być określona na poziomie minimum egzystencji i powinna podlegać weryfikacji rocznej w zależności od wskaźnika inflacji. To pojęcie ma charakter pomocniczy w stosunku do stosowanych instrumentów finansowego wsparcia, czyli przyznawanych zasiłków społecznych; • minimalny dochód dla osoby starszej lub niepełnosprawnej jako niezbędnego do oceny utraty sprawności zdrowotnej. Składnikami minimalnego dochodu dla osoby starszej i niepełnosprawnej winien być koszyk obciążeń ekonomicznych osoby starszej lub niepełnosprawnej – przeciętne, miesięczne koszty utrzymania (wyżywienie, wydatki na odzież, czynsz za lokal, opłaty energetyczne, opłaty edukacyjne, przejazdy komunikacyjne, wydatki związane z leczeniem i pielęgnacją itp.). Wartość minimalnego dochodu dla osoby starszej i niepełnosprawnej powinna podlegać weryfikacji rocznej w zależności od wskaźnika inflacji; • kryterium klęski żywiołu lub zdarzenia losowego stosowane w wyjątkowych sytuacjach wobec grup osób, zamieszkujących obszar geograficzny dotknięty klęską żywiołową lub zdarzeniem losowym (huragan, powódź, pożar, katastrofa budowlana). W takim przypadku przy przyznawaniu świadczeń nie będzie brany pod uwagę dochód osoby lub rodziny dotkniętej klęską żywiołową lub zdarzeniem losowym.

49. Instrumenty systemu pomocy społecznej • zasiłki społeczne - instrumenty finansowej pomocy i wsparcia społecznego; • dodatki do zasiłków społecznych; • bon socjalny – bezgotówkowy rodzaj pomocy dla osób uzależnionych (np. od alkoholu, narkotyków itp.) do zrealizowania na zakup określonych przedmiotów użytku osobistego, artykułów spożywczych, przyborów szkolnych itp. lub poniesienia opłat miesięcznych. Forma bezgotówkowej pomocy finansowej przyznawana również przez pierwsze trzy miesiące w przypadku zgłoszenia określonej utraty wartości i zdolności społecznej; • bon opiekuńczy dla osoby starszej lub niepełnosprawnej na zakup usług środowiskowych lub w instytucji całodobowego wsparcia; • praca socjalna – działania pracownika socjalnego pełniącego rolę opiekuna (asystenta) rodziny lub osoby wymagającej wsparcia.

50. Instrumenty systemu pomocy społecznej (c.d.) • usługi środowiskowe w tym: • grupy samopomocowe, • dzienne formy aktywizujące, • dzienne formy opiekuńcze, • pomoc sąsiedzka, • usługi instytucjonalne, w tym między innymi: • domy pomocy społecznej z miejscami stałego i czasowego pobytu, • domy dla samotnych matek i kobiet w ciąży, • schroniska dla bezdomnych, • ośrodki interwencji kryzysowej, • hostele • mieszkania chronione.