Maciej Krajewski Wielkopolskie Centrum Onkologii Oddział Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej I

1. Kontakt z osobą chorą na nowotwór jako czynnik determinujący życie osobiste i zawodowe pielęgniarek– w oparciu o badania własne i doświadczenia zespołowe. Maciej Krajewski Wielkopolskie Centrum Onkologii Oddział Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej I

2. Badania na terenie WCO • W ciągu ostatnich lat na terenie Wielkopolskie Centrum Onkologii mgr Dorota Gołąb - jeden z trzech psychologów zatrudnionych w szpitalu, a obecnie także kierownik Pracowni Psychologii Klinicznej zapoczątkowała badanie personelu szpitala (lekarze, pielęgniarki, rehabilitanci, psychologowie) pod kątem jego doświadczeń i przeżyć związanych z pracą, a co za tym idzie narażenia na zespół wypalenia zawodowego. Wnioski z badań i obserwacji znajdujemy m.in. w artykule Gołąb pt. „Bezradność wobec cierpienia osoby chorej na nowotwór” opublikowanym w PSYCHOONKOLOGII (nr 1/97), czy w jej pracach prezentowanych na Forum Onkologii i Psychoonkologii m.in.: „Osamotnienie osób pracujących na onkologii”, „Specyfika kontaktu z pacjentami z rozpoznaną choroba nowotworową”.

3. Psychoonkologia 1997 Dorota Gołąb, Jadwiga Łuczak - Wawrzyniak "Bezradność" wobec cierpienia osoby chorej na nowotwór „58% badanych przyznaje, że unika kontaktu z chorym, bo jest on zbyt wielkim obciążeniem…”

4. Badanie personelu pielęgniarskiego WCO • Kontynuując zapoczątkowane przez Dorotę Gołąb badania postanowiłem przyjrzeć się bliżej emocjom grupy zawodowej personelu pielęgniarskiego podczas kontaktu z pacjentem onkologicznym. Wiosną 2008 roku na terenie Wielkopolskiego Centrum Onkologii przeprowadziłem badanie ankietowe personelu pielęgniarskiego. Celem badania było zebranie informacji na temat jakości emocji i przeżyć osób sprawujących opiekę pielęgniarską nad chorymi onkologicznie oraz stwierdzenie ich ewentualnych następstw dla życia osobistego i zawodowego personelu.

5. Badanie personelu pielęgniarskiego WCO • W badaniu udział wzięły 183 pielęgniarki. • Wśród poruszonych w ankiecie kwestii zapytano pielęgniarki m.in.: • - o rodzaj i częstotliwość odczuwania emocji związanych z pracą; • - o stopień lęku o zdrowie własne i swoich najbliższych podczas kontaktu z chorymi; • - o najtrudniejsze i najlepsze momenty w pracy; • - o odczuwanie stopnia wsparcia ze strony współpracowników; • - o postrzeganie siebie w swojej roli zawodowej (poczucie siły, bycia potrzebnym, spełnionym); • - o postrzeganie kondycji psychofizycznej własnej osoby;

6. Analizując udzielone przez pielęgniarki odpowiedzi, stwierdzono m.in. :

8. wzrost natężenia obaw pielęgniarek o zdrowie własne i najbliższych (uzasadnione kontaktem z chorym onkologicznie oraz doświadczeniami własnymi: 28 % z pielęgniarek miało zmiany nowotworowe złośliwe lub łagodne a ponad 50% doświadczyło choroby nowotworowej i śmierci we własnej rodzinie)

9. Sama już chorowałam • Zmiana łagodna - 47 • Nowotwór złośliwy – 6 Członek mojej najbliższej rodziny chorował • Nowotwór łagodny - 40 • Nowotwór złośliwy – 107 W mojej najbliższej rodzinie zmarł ktoś „na raka” • TAK - 112

10. Emocje związane z pracą • pielęgniarki onkologiczne często odczuwają negatywne emocje związane ze specyfiką swojej pracy (m.in. „zmęczenie psychiczne i fizyczne”, „poczucie bezsilności”, „smutek”, „rozdrażnienie”);

12. Poziom samooceny i satysfakcji • pielęgniarki deklarują obniżone poczucie satysfakcji (35,5% deklaruje, że kończąc dyżur „rzadko” odczuwa satysfakcję, 6%„nigdy”); • z drugiej strony 53 % pielęgniarek deklaruje wysoki stopień samooceny i wysoki poziom satysfakcji;

14. Najtrudniejsze momenty w pracy • do najtrudniejszych momentów w pracy pielęgniarki zaliczają m.in. chwile: kiedy pacjent płacze, kiedy dopytuje o swój stan i rokowanie, kiedy cierpi fizycznie, kiedy umiera; • pielęgniarki pytane o najtrudniejsze momenty w pracy, wykazują duży stopień wrażliwości na potencjalną, dodatkową „krzywdę pacjenta” zaistniałą podczas terapii, kiedy pacjent „zgłasza niezadowolenie, pretensje”, bo jest „niewłaściwie traktowany”;

17. Trudności w dzieleniu się emocjami • pielęgniarki w większości mają silną tendencję do zatrzymywania swoich trudnych emocji i doświadczeń w sobie, „dla siebie”, nie dzielenie się nimi ani z rodziną, ani z przyjaciółmi (m.in. z powodu poczucia obowiązku chronienia swoich najbliższych przed przenoszeniem atmosfery, specyfiki pracy w onkologii; także w poczuciu, że milczenia o pracy poza pracą wymaga zawodowy profesjonalizm). Dzielenie się trudnymi emocjami z pracy następuje zwykle w pracy pomiędzy koleżankami – pielęgniarkami;

20. Poczucie wsparcia w miejscu pracy • wysoki poziom odczuwania wsparcia we własnej grupie zawodowej pielęgniarek oraz znacznie obniżone odczuwanie wsparcia ze strony pozostałego personelu szpitala;

22. Myśli o zmianie zawodu • nigdy - 112 • rzadko - 51 • często - 15 • brak odpowiedzi - 4 • inne: „za późno” - 1

23. Myśli o przejściu na lżejszy oddział • nigdy - 93 • rzadko - 50 • często - 29 • brak odp. - 11

24. Myśli o przejściu do szpitala o innej specyfice • nigdy - 114 • rzadko - 50 • często - 11 • brak odpowiedzi - 8

25. Pogorszenie kondycji psychofizycznej • występowanie zjawisk świadczących o pogorszeniu kondycji psychofizycznej u części osób spośród personelu pielęgniarskiego sprawujących obciążającą emocjonalnie opiekę nad chorymi na nowotwór (problemy „ze spaniem”, stosowanie środków nasennych i psychotropowych, picie alkoholu po pracy, myśli samobójcze).

26. Miewam kłopoty „ze spaniem” po pracy • Nie - 78 • Rzadko - 53 • Często - 49 • Brak - 3

27. Używam środki uspokajające • Rzadko - 36 • Często - 12 • Nigdy - 132 • Brak - 3

28. Używam środków nasennych • Rzadko - 35 • Często - 12 • Nigdy - 134 • Brak odp. - 2

29. Piję alkohol w samotności • Rzadko - 26 • Często - 2 • Nigdy - 152 • Brak odp. - 3

30. Piję alkohol po dyżurze • Rzadko - 32 • Często - 7 • Nigdy - 139 • Brak odp. - 3

31. Miałam myśli samobójcze w okresie pracy zawodowej • Tak - 9 • Nie - 24 • Nigdy - 147 • Brak odp. - 3

32. wnioski • Wstępna analiza wyników badania personelu pielęgniarskiego WCO wskazuje na znaczący (zarówno dodatni jak i ujemny) wpływ specyfiki pracy i kontaktu z chorym onkologicznie na życie zawodowe i osobiste pielęgniarek. • Wpływu tego nie sposób zbagatelizować. Warto z pewnością przyjrzeć się jemu szczegółowiej, zwłaszcza w sferze obniżenia satysfakcji zawodowej, jak i kondycji psychofizycznej części personelu, tak by dociec jego prawdziwych przyczyn i na podstawie wysnutych wniosków podjąć działania naprawczo-kompensacyjne oraz zaplanować i wdrożyć skuteczną profilaktykę zespołu wypalenia zawodowego.

34. udzielając wsparcia, sami go potrzebujemy