WSTĘP DO NAUKI O KOMUNIKOWANIU

1. WSTĘP DO NAUKI O KOMUNIKOWANIU mgr Olga Kurek e-mail: okurek@wsiz.rzeszow.pl konsultacje: środa, 10:00-12:00, p. 302

2. TEMATYKA ZAJĘĆ • Semiotyczne aspekty komunikowania. Pojęcie znaku, klasyfikacja znaku, funkcje znaku. • Pojęcie komunikowania. Klasyfikacja procesów komunikowania, poziomy komunikowania, kanały porozumiewania. • Kompetencje komunikacyjne. • Komunikacja werbalna i niewerbalna. • Płeć a komunikowanie. • Manipulacja w komunikacji masowej. • Kanadyjska szkoła komunikologiczna. • Determinizm technologiczny.

3. KRYTERIA ZALICZENIA ĆWICZEŃ • Obecność – 20p. • Aktywność – 30p. (6x5p.) • Kolokwium zaliczeniowe – 50p. 91 p. -100 p. – bdb (5,0) 81 p. – 90 p. - +db (4,5) 71 p. - 80 p. – db (4,0) 61 p. – 70 p. - +dst (3,5) 51 p. – 60 p. – dst (3,0) 0 p. – 50 p. – ndst (2,0)

4. DISTANCE LEARNING • 3 odrębne posty na AKADEMICKIM FORUM DYSKUSYJNYM, z odpowiedziami na 3 wybrane pytania, zagadnienia, ćwiczeniaz testów na kursie DL-a. • Udział w 2 godzinach CZATU AKADEMICKIEGO

5. 1. SEMIOTYCZNE ASPEKTY KOMUNIKOWANIA

6. Semiotyka -ogólna teoria znaków Semantyka - związki między znakami, a rzeczywistością, tym, do czego odnoszą się znaki Syntaktyka -relacje zachodzące między samymi znakami Pragmatyka - relacje zachodzące między znakiem a jego użytkownikami (nadawcami i odbiorcami)

7. Pojęcie znaku • Znak - każdy, dowolny, postrzegany zmysłowo bodziec fizyczny (dźwięk, barwa, dotyk, zapach), obiekt materialny (obraz, przedmiot, osoba), zjawisko lub zdarzenie itp., które w świadomości używającego go człowieka odnosi się do czegoś innego niż ono samo. • Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.

9. Rodzaje znaków - ikoniczne • Ikonicznezwane też naturalnymi - które przypominają to, co oznaczają,należą do nich np. piktogramy, petrogramy, mapy, rysunki informacyjne, rzeźby, itp. • Znaki ikoniczne nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dźwiękową, np. słowa dźwiękonaśladowcze.

10. Znaki ikoniczne – przykłady

11. Rodzaje znaków - arbitralne • Arbitralne zwane też konwencjonalnymi- które w niczym nie przypominają tego, co oznaczają. • Aby wiedzieć co one znaczątrzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im znaczenie. • Np. znaki drogowe, symbole liczb, symbole religijne, alfabet, itp.

12. Znaki arbitralne - przykłady

13. Ze względu na kanał informacyjny przekazu od nadawcy do odbiorcy, znaki dzielą się na: • znaki wzrokowe - nuty, znaki drogowe, symbole religijne, hieroglify, alfabet, itd. • znaki słuchowe – hymn państwowy, hejnał z Wieży Mariackiej, itd. • znaki dotykowe - pocałunek, uścisk dłoni, itd. • znaki powonieniowe - różne zapachy • znaki smakowe - smaki potraw, win, itd.

14. Przykłady znaków o różnym kanale przekazu

15. ZNACZENIE • Znaczenieto pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi zmysłami z jakimś symbolem. • Znak, zdanie, gest, czy dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie odnoszą się do czegoś, co jest nam znane.

16. Ćwiczenie: Proszę narysować roślinę.

17. OZNAKA • Oznaka = symptom to znak naturalny, w którym między znaczącym i znaczonym zachodzi związek przyczynowo-skutkowy. • Inaczej: przedmiot, który jest symbolem, znakiem czegoś. • Pozwala wnioskować o wystąpieniu tego, co jest znaczone (np. dym jako oznaka ognia, gorączka jako oznaka choroby, zaokrąglony brzuch kobiety jako oznaka ciąży).

18. 2. KOMUNIKOWANIE (POJĘCIE KLASYFIKACJA POZIOMY, KANAŁY)

19. Jaka jest etymologia wyrazu „komunikowanie”?

20. KOMUNIKOWANIE - etymologia • Pojęcie komunikowanie pochodzi od łac. czasownika communico, communicare, co oznacza uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się i rzeczownika communio, oznaczającego wspólność, poczucie łączności. • Do XVI wieku pojęcie to oznaczało uczestnictwo, dzielenie się. • W XVI wieku nadano termu terminowi drugie znaczenie – transmisja, przekaz, co wiązało się z rozwojem usług pocztowych, środków transportu i dróg.

21. KOMUNIKOWANIE - definicja • KOMUNIKOWANIE- przekazywanie treści między uczestnikami procesu nadawcąiodbiorcą. • Odbywa się za pomocą znaków. • Między nadawcą a odbiorcą musi istnieć wspólnota kompetencji komunikacyjnej, czyli powinni oni posiadać umiejętność kodowaniaidekodowaniaprzekazów w sposób zrozumiały i podobnie interpretowany przez drugą stronę. • Muszą posługiwać się tym samym kodem, gdyż w przeciwnym wypadku nie dojdzie do przekazania treści.

22. Model komunikacji interpersonalnej dwustronnej

23. Elementy procesu komunikowania

24. UCZESTNICY • odgrywają rolę nadawców i odbiorców • w procesach sformalizowanych role te są jednoznacznie określone i niewymienialne • każdy uczestnik jest produktem swojego indywidualnego doświadczenia, uczuć , idei i nastrojów, z tego powodu komunikat wysyłany i odbierany nie może mieć takiego samego znaczenia • jednostka ma zawsze określony stosunek do pozostałych członków procesu co wpływa na percepcję myśli i uczuć komunikowanych

25. Jakie błędy popełniają uczestnicy procesu komunikowania interpersonalnego, które wpływają na jego jakość?

26. CZĘSTE BŁĘDY UCZSTENIKÓW PROCESU KOMUNIKOWANIA • filtrowanie – słuchamy wybiórczo; • porównywanie – oceniamy czy porównujemy siebie z rozmówcą; • skojarzenia – treść wypowiedzi rozmówcy wywołuje skojarzenie, w które się zagłębiamy; • domyślanie się – usiłujemy zgadnąć, co rozmówca ma „naprawdę” na myśli; • osądzanie – w trakcie rozmowy osądzamy i reagujemy schematycznie; • utożsamienie się – cokolwiek mówi rozmówca, odnosimy do własnego życia i osądzamy w kontekście własnych doświadczeń; • gaszenie – wygłaszamy sarkastyczne uwagi, które zniechęcają rozmówcę do kontynuowania rozmowy; • przekonanie o swojej racji – podnosimy głos, atakujemy, by obronić własne stanowisko; • zmiana toru – obracamy wypowiedź rozmówcy w żart lub zmieniamy temat.

27. Ćwiczenie: Przyjrzyj się slajdowi przez 10 sekund.

29. KONTEKST Kontekst- warunki, w jakich odbywa się proces komunikowania. Można mówić o następujących aspektach kontekstu: • fizyczny - wyznaczany jest przez otoczenie, zewnętrzną atmosferę; • historyczny - dotyczy takiej sytuacji, w której uczestniczy odwołują się do zaistniałych w przeszłości epizodów; • psychologiczny - odnosi się do sposobu, w jaki uczestnicy procesu postrzegają się nawzajem; • kulturowy - jest systemem wiedzy , która jest udziałem relatywnie szerokiej grupy ludzi, łączy w sobie wierzenia, wartości, symbole i zachowania uznawane przez tą zbiorowość.

30. KOMUNIKAT • komunikat to inaczej przekaz; • jest kompleksową strukturą, na którą składają się znaczenia; • w każdym komunikacie występują symbole (są to słowa, dźwięki, działania, dzięki którym znaczenie jest oznajmiane innym jednostką); • kodowanie i dekodowanie.

31. KANAŁ KOMUNIKACYJNY • droga przekazu za pomocą której przekaz pokonuje dystans pomiędzy nadawca i odbiorcą; • powietrze; • miedziany przewód; • sieć komputerowa; • kabel telefoniczny; • fale radiowe; • kartka papieru; • płyta CD; • pendrive; • itp.

32. W jakich sytuacjach lepiej używać pisemnych kanałów komunikowania, a w jakich ustnych?

33. USTNEGO KANAŁU KOMUNIKACJI UŻYWA SIĘ GDY: • Potrzebna jest natychmiastowa odpowiedź; • Wiadomość jest relatywnie prosta i łatwa do zrozumienia; • Nie potrzebny jest zapis rozmowy; • Można się spotkać z drugą osobą w sposób szybki i bezproblemowy ; • Potrzebny jest udział w rozmowie innych osób, aby podjąć decyzje lub rozwiązać konflikt; • Istnieje potrzeba obserwacji zachowania, tonu głosu i gestykulacji drugiej osoby; • Wiadomość posiada istotny czynnik emocjonalny.

34. KANAŁU PISEMNEGO UŻYWA SIĘ GDY: • Nie ma potrzeby uzyskania natychmiastowej odpowiedzi; • Wiadomość jest detaliczna, skomplikowana, lub wymaga zaplanowania; • Potrzebny jest udokumentowany zapis rozmowy; • Publiczność do której kierowana jest wiadomość, jest duża i podzielona geograficznie; • Chcemy uniknąć przekształcenia faktów, wynikających z przekazywania faktów ustnie od osoby do osoby; • Bezpośredni kontakt z drugą stroną jest niekonieczny lub niewygodny; • Wiadomość nie posiada żadnego czynnika emocjonalnego.

35. SZUMY • źródła zakłóceń (utrudnienia percepcyjne, wybiórczość uwagi, brak umiejętności decentracji [przyjęcie perspektywy rozmówcy], różnice kulturowe, stereotypy, samopoczucie, itp.); • mogą one mieć charakter wewnętrzny(uczucia i predyspozycje psychiczne uczestników procesu komunikowania) • zewnętrzny (wiążą się z otoczeniem zewnętrznym procesu, np. temperatura otoczenia, hałas) • semantyczny (jest konsekwencja zamierzonego lub niezamierzonego złego użycia przez nadawcę znaczenia, które blokuje jego precyzyjne odkodowanie przez odbiorcę).

36. Ćwiczenie : Głuchy telefon

37. SPRZĘŻENIE ZWROTNE = FEEDBACK • reakcja odbiorcy na komunikat po jego odkodowaniu; • powoduje, że proces komunikowania ma charakter transakcyjny; • w komunikowaniu bezpośrednim występuje sprzężenie natychmiastowe, natomiast w pośrednim opóźnione.

38. 3. KOMPETENCJE KOMUNIKACYJNE

39. POJĘCIE KOMPETENCJI • Wprowadzone w 1965 roku przez Noam’aChomsky’ego. • Definicja: uwewnętrzniona znajomość języka, pozwalająca na tworzenie i rozumienie nowych zdań, a wśród nich także takich, które odpowiadają nowej, nieznanej sytuacji, i na odróżnienie zdań gramatycznie akceptowalnych od niegramatycznych. • Opozycja dla performancji, czyli tworzenia rzeczywistych wypowiedzi.

40. 3. RODZAJE KOMPETENCJI • Komunikacyjna – znajomość mechanizmu semiozy, czyli procesu tworzenia, odbierania i przekazywania znaków, znajomość reguł użytkowania znaków i języka, umiejętność ich rozpoznania i stosowania. • Językowa – znajomość danego języka, zdolność rozpoznawania wypowiedzi i umiejętność ich tworzenia. • Kulturowa – znajomość symbolicznego znaczenia i aksjologicznego ujęcia rzeczywistości oraz zdolność świadomego zachowania się wobec nich, zgodnie ze znaczeniem. Kompetencja kulturowa to również: znajomość stylów, gatunków, rodzajów artystycznych w architekturze, malarstwie, muzyce, literaturze.

41. Stanisław Grabias dodaje do tego: • Biologiczne sprawności percepcyjne, w tym słuch fizyczny, muzyczny, mobilny mózg, wydolna pamięć, sprawny układ nerwowy, kostny • Sprawności realizacyjne w tym : • sprawność systemowa – umiejętność budowania zdań gramatycznie poprawnych; • sprawność komunikacyjna – umiejętność posługiwania się językiem w przeróżnych sytuacjach życia społecznego.

42. Kompetencja kulturowa – przykłady • posiadanie życzeń jest w Japonii nie do przyjęcia; z wyjątkiem kręgu rodziny i najbliższych przyjaciół niegrzeczne jest w języku japońskim zadać takie pytania, jak: „Co ma pan/i ochotę zjeść?”, „Co pan/i lubi?”; uprzejmy japoński gospodarz nie proponuje też gościowi nieustannie różnych smakołyków; jego obowiązkiem jest przewidzieć z góry, co może mu sprawić przyjemność; • gest dwóch palców – w Polsce pokój, a w Anglii obraza; • w Europie znak ok., w Brazylii ten znak oznacza, że coś nie pasuje; • w krajach o kulturze ceremonialnej (Japonia) obowiązuje dystans w kontaktach, a w krajach arabskich bliskość w komunikacji.

43. Z kompetencją kulturową wiąże się… • … kompetencja religijna; bez niej trudno uczestniczyć w nabożeństwach i obrzędach religijnych. • … kompetencja medialna; czyli znajomość mediów, umiejętność określania czyją własnością jest dana stacja telewizyjna, radiowa, dziennik, czasopismo, portal internetowy i czyje interesy prezentuje, znajomość podziału mediów na publiczne i prywatne, wiedza na temat źródła przychodów mediów, orientacji politycznej i ideologicznej danego medium, zawartości każdego medium masowego wydawanego cyklicznie; kompetentny odbiorca rozpoznaje zawartość gazety, czasopisma, radia, tv, zna ramówkę, rozkład gazety, zna redaktorów, publicystów, itp. • … kompetencja artystyczna; wiąże się z percepcją estetyczną, którą umożliwia postawa nazywana „dyspozycją estetyczną”, czyli wrażliwość na piękno, koncentracja na wartościach artystycznych, syntaktycznych.

44. UNIWERSALNOŚĆ KOMUNIKOWANIA, CZYLI ZASADY KOOPERACJI PARTNERÓW KOMUNIKOWANIA • Według Paula Grice’a aby uniezależnić się od uwarunkowań kulturowych, czyli pozostać uniwersalnym w procesie komunikowania, należy stosować się do poniższych zasad.: • Maksyma jakości – mów prawdę, tzn. tylko to, co uważasz za prawdę. • Maksyma ilości – mów tyle, ile trzeba. • Maksyma odniesienia – mów na temat. • Maksyma sposobu – mów zrozumiale.

45. UNIWERSALNOŚĆ KOMUNIKOWANIA, CZYLI ZASADY KOOPERACJI PARTNERÓW KOMUNIKOWANIA • Geoffrey Leech dodał: maksyma grzeczności – poprawne zachowanie wobec partnera (1983). • Ireneusz Bobrowski dodał: maksyma zaufania – zaufaj nadawcy, że jego wypowiedź jest sensowna, nawet jeśli się z nią nie zgadzasz (2004).

46. Ćwiczenie: Budowanie wigwamu.

47. 4. KLASYFIKACJA PROCESÓW KOMUNIKOWANIA

48. FUNKCJE KOMUNIKOWANIA wg. Denisa McQuaila • informacyjna - zbieranie, przechowywanie, przetwarzanie, upowszechnianie informacji: danych, wiadomości, obrazów, faksów • socjalizacyjna - dostarczanie wiedzy, która pozwala ludziom skutecznie działać jako członkom społeczeństwa • motywacyjna - dostarczanie bodźców do realizacji bliskich i dalekich celów społeczeństwa, stymulowanie osobistych wzorów i aspiracji • debaty i dyskusji - udostępnienie i wymiana informacji o faktach potrzebnych do zawarcia porozumienia lub wyjaśnienia różnicy zdań na temat spraw publicznych. • edukacyjna - transmisja wiedzy służąca rozwojowi intelektualnemu, kształtowanie osobowości

49. FUNKCJE KOMUNIKOWANIA wg. Denisa McQuaila – cd. • kulturowa - upowszechnianie wytworów kultury i sztuki • rozrywkowa - upowszechnianie znaków, symboli, dźwięków, obrazów, teatru, tańca, komedii, literatury, sztuki, muzyki • integracyjna - umożliwianie dostępu wszystkim ludziom, grupom i narodom do przekazów, które muszą znać by zrozumieć się nawzajem i rozumieć swoje warunki życia, poglądy i aspiracje. • kontrolna – treści komunikowania społecznego zawierają informacje o sferze powinności obowiązkach ludzi, grup, organizacji i społeczeństw względem siebie. Określają zarazem podmiot, normy i zakres kontroli społecznej.emotywna – możliwość wyrażania emocji i uczuć a tym samym zaspokajanie istotnych psychospołecznych potrzeb ludzkich.

50. Ułóż poziomy komunikowania zaczynając od najniższego poziomu (najmniej uczestników komunikowania)