Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

1. Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? Frans Thissen

2. Krimp • Krimp (verwoesting / verlies / verandering / verplaatsing): • Aantal inwoners • Aantal huishoudens • Vraaguitval op woningmarkt • Achtergronden huidige krimp: • Vergrijzing • Opleidingsmigratie • Belangrijker dan bevolkingsafname: Verandering bevolkingssamenstelling • Meer (oudste) ouderen • Meer alleenstaanden (oud en jong) • Meer ‘anderen’ • Beleid (provincie Zeeland) • Regionale samenwerking • Kiezen van toekomstgericht perspectief • Nastreven kwaliteit en versterken ontmoetingsfunctie Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? 2

3. Leefbaarheid, een lastig begrip • Subjectief; de individuele opinie over het passend zijn van de omgeving • Heeft vaak betrekking op meerdere en een veranderende verzameling kenmerken van de omgeving (attributie) • Vaak alleen gebruikt op niveau van de buurt / dorp waarbij bovendien geen onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende bewoners (levensfase; succesvol / kwetsbaar; referentiekader) • Eenzijdige benadering van de relatie mens - omgeving: bewoners als consument / slachtoffer (geeft aanleiding tot wensenlijstjes) Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

4. Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit • Leefbaarheid: (een leefbaar dorp is waar) “bewoners naar tevredenheid leven en waar terugkerende problemen, zorgen en ergernissen beperkt zijn” • Veronderstelde leefbaarheid: sociale infrastructuur • Ervaren leefbaarheid: passend zijn • Sociale vitaliteit: “de bijdragen van bewoners aan hun omgeving … waar waardevolle zaken tot stand komen dankzij vrijwillig handelen van bewoners” • Verbindende sociale vitaliteit • Vernieuwende sociale vitaliteit Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

5. Sociale veranderingen in dorpen Het ‘Autochtone’ dorp : Bloei van het autochtone dorp tijdens de Wederopbouw: 1950-1970 Nieuwe welvaart bleef in het dorp Het autonome dorp als ‘machtig beeld’ De opkomst van het Woondorp : Verplaatste consumptie (mobiliteit) Schaalvergroting (sociale en economische domein) Schaalverkleining (culturele en politieke domein) Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

6. Verschillen tussen bewoners en dorpen Autonome dorp Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’ Woondorp Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

7. Verschillende beoordeling van de leefbaarheid Autonome dorp Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk “We hebben nog een kleine supermarkt en we hebben nog een bakker … Want als je dat niet meer hebt op een dorp … en dat zouden we misschien meer moeten gaan beseffen met z’n allen” Woondorp Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk “Eigenlijk hebben we heel doelbewust voor dit dorpje gekozen want het is … de Parel van de Zak. En die Zak sprak ons vreselijk aan … Het landschap trok ons ontzettend” Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

8. Leefbaarheid in het autonome dorp: de spiraal omlaag Relatie wordt steeds losser: Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom Gedrag van bewoners regionaliseert Ontwikkeling aantal inwoners Ontwikkeling aantal voorzieningen Bewoners baseren hun oordeel steeds vaker op kwaliteit woonfunctie Aantal inwoners neemt vooral af door kleinere huishoudens Ontwikkeling Leefbaarheid Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? 8

9. Leefbaarheid in het woondorp: de spiraal omhoog Dorpen gaan verschillen in de aanwezigheid van sociaal kapitaal Regiovorming Ontwikkeling gemeenschaps-initiatieven (voorzieningen) Ontwikkeling woonfunctie binnen de streek Krimp heeft pas effect als woonfunctie wordt aangetast Voorzieningen zijn resultaat van leefbaarheid Ontwikkeling Leefbaarheid Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? 9

10. Westhoek: visie ‘autonome dorp’ Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

11. Westhoek: visie ‘woondorp’ Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

12. Verschillen tussen dorpen Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? 12

13. Leefbare en Sociaal Vitale Woondorpen • Goed wonen: ruimtelijke kwaliteit woningen en woonomgeving • Ontmoetingsfunctie: zowel binnen als buiten ruimte voor ontmoeting (third places) • Sociaal kapitaal: bewoners met grote sociale netwerken • Geef bewoners de gelegenheid zich door middel van verhalen te oriënteren op een veranderende identiteit. Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? 13

14. goed, aangenaam en veilig wonen, vrij van overlast in een mooi en natuurlijk landschap met identiteit De kwaliteit van het wonen Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

15. Ontmoetingsfunctie: het belang van een ‘Third Place’ Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

16. Sociaal kapitaal Bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden én die bruggen kunnen en willen bouwen Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal?

17. Veranderende identiteit en het Vertellen van Verhalen Wulvergem Loil Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? 17

18. Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies U kunt deze presentatie downloadenvanaf http://thissen.net/rural/Gelderland/ Bevolkingsverandering: hoe blijven dorpen leefbaar en sociaal vitaal? Frans Thissen