Patiëntpresentatie Rob Rouhl 1 september 2004

1. Patiëntpresentatie Rob Rouhl 1 september 2004

2. Patiënt • 50 jaar oud • VG • Clusterhoofdpijn • Angina pectoris • Depressieve stoornis • Medicatie • Seroxat • Oxazepam • Zopiclon

3. Patiënt • Opnieuw veel last clusterhoofdpijn • Merkt weer ‘in cluster te komen’ • Iedere dag tot 4 aanvallen • Oogsymptomen • O2 geen baat • Sumatriptan-injecties door cardioloog afgeraden • Verapamil gaf geen vermindering van aanvallen

4. Patiënt • Neurologisch onderzoek • Helder bewustzijn • Hersenzenuwen: intact • Extremiteiten: normale kracht, sensibiliteit, coördinatie en reflexen

5. Differentiaaldiagnose • Clusterhoofdpijn • Paroxysmale hemicrania • Hemicrania continua • SUNCT

6. Therapie • Lithium gestart • Na overleg behandelend psychiater • Seroxat werd gestopt • Beter met clusterhoofdpijn, slechter met depressie • Aan einde cluster stop lithium, herstart Seroxat

7. Clusterhoofdpijn • Syndroom van Raeder • Histamine cephalalgia • Sphenopalatiene neuralgie

8. Epidemiologie • 3,7 M : 1 V • Vertraging voor diagnose 3 jaar* • Episodisch karakter • Misselijkheid/braken • Foto- of fonofobie • Nachtelijke aanvallen • Wisselende zijde van aanval • 2000 patiënten in Nederland  1,25 per 10.000 inwoners * Van Vliet JA, Eekers PJE, Haan J, Ferrari MD. Features involved in the diagnostic delay of cluster headache. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2003;74:1123-1125

9. Etiologie • Sporadisch voorkomend • Mogelijk toch genetisch in bepaalde families • Roken • Alcoholgebruik

10. IHS-criteria • Tenminste 5 aanvallen • Ernstige tot zeer ernstige unilaterale orbitale, supraorbitale en/of temporale pijn; duur 15-180 minuten • 1 of meer van de volgende kenmerken: • Ipsilateraal conjunctivale vaatinjectie/tranen • Ipsilateraal verstopte neusdoorgang/neusvloed • Ipsilateraal ooglidoedeem • Ipsilateraal zweten voorhoofd/gelaatshelft • Ipsilateraal miosis en/of ptosis • Gevoel van rusteloosheid of agitatie • Frequentie van de aanvallen varieert van 1 per 2 dagen tot 8 per dag • Geen andere verklaring / onderliggende ziekte

11. IHS-criteria • Episodisch • Duidelijke clusterperiodes: pijnvrije periode van meer dan 1 maand (duur cluster 7-265 dagen) • Chronisch • Remissie korter dan 1 maand of clusters langer dan 1 jaar

12. Pathofysiologie • Extracerebrale vasodilatatie / dysfunctie van trigemino-vasculaire systeem • Lesie van carotis interna, pars cavernosa • Hypothalamus • Verandering van circadiane ritmes • Verandering autonome functieregulatie

13. Pathofysiologie • PET-onderzoek • Grijze stof hypothalamus (ipsilateraal) • VP-kernen thalamus (contralateraal) • Cortex van gyrus ciguli • Insulacortex (bilateraal) • Morfometrie • Hogere densiteit van witte stof hypothalamus

14. Clusterhoofdpijn en slaap • Slaap • Non-REM • Locus coeruleus (noradrenaline) • Dorsale raphe (serotonine) • REM • Laterodorsale tegmentale kernen (acetylcholine) • Pedunculo-pontiene kernen (acetylcholine) Cohen AS, Kaube H. Rare nocturnal headaches. Curr Opin Neurol 2004;17:295-299

15. Clusterhoofdpijn en slaap • Clusterhoofdpijn • Begin vaak tijdens start REM-slaap • Serotonerge neuronen niet actief • Hypothalamusafwijkingen: • Suprachiasmatische nuclei  epifyse  productie melatonine is verminderd Cohen AS, Kaube H. Rare nocturnal headaches. Curr Opin Neurol 2004;17:295-299

16. Behandeling • Aanvalsbehandeling • Zuurstof (100%, 6 l/min met masker, 15 min) • Sumatriptan (injecties, 6 mg) • Sumatriptan (intranasaal, 20 mg) • Zolmitriptan (oraal, 5-10 mg) • Ergotamine • Indomethacine

17. Behandeling • Prophylaxe; niet-medicamenteus • Beperken alcoholgebruik • Beperken van buigen hoofd/druk op nek

18. Behandeling • Prophylaxe; medicamenteus • Verapamil • Oraal, 120-960 mg per dag • Prednison • 40-60 mg, slechts kortdurend • Lithium • 300-900 mg, mn bij chronische clusterhoofdpijn

19. Behandeling • Prophylaxe • Methysergide • 3-6 mg per dag, alleen bij episodische clusterhoofdpijn • Ergotamine • Methylergonovine, 4 maal daags 0,2 mg • Valproaat • 500-2000 mg per dag • Pizotifeen • Tot 1,5 mg per dag

20. Behandeling • Chirurgisch • Ablatie ganglion sphenopalatinum • Cave anaesthesia dolorosa

21. Praktische behandeling • Episodische clusterhoofdpijn • Verapamil • Lithium • Methysergide • Pizotifeen • Ergotamine • Prednison

22. Praktische behandeling • Chronische clusterhoofdpijn • Verapamil • Lithium • Pizotifeen • Methysergide

23. Literatuur • www.uptodate.com • www.i-h-s.org • JAM Kuster: Hoofdpijnen van korte duur; in “Multipele sclerose en pijnsyndromen” (Biemond cursus 2004) • Richtlijnen diagnostiek en behandeling chronisch recidiverende hoofdpijn zonder neurologische afwijkingen. Nederlandse Vereniging voor Neurologie. • Rowland et al (ed): Merritt’s Textbook of Neurology. 9th edition. • Cohen AS, Kaube H. Rare nocturnal headaches. Curr Opin Neurol 2004;17:295-299 • Van Vliet JA, Eekers PJE, Haan J, Ferrari MD. Features involved in the diagnostic delay of cluster headache. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2003;74:1123-1125 • Bahra A, Gawel MJ, Hardebo JE, Millson D, Breen SA, Goadsby PJ. Oral zolmitriptan is effective in the acute treatment of cluster headache. Neurology 2000;54:1832-1839 • Van Vliet JA, Bahra A, Martin V, Ramadan N, Aurora SK, Mathew NT, Ferrari MD, Goadsby PJ. Intranasal sumatriptan in cluster headache: randomized placebo-controlled double-blind study. Neurology 2003;60:630-633