Definicje:

3. Kultura masowa narodziła się jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej wraz urbanizacją i industrializmem. Pojęcie to powinno być neutralne, jest jednak nacechowane negatywnie. W znaczeniu ogólnym – pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w bardzo szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury. W znaczeniu szczegółowym – imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilość kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).

4. Definicje: Friedmann - kultura masowa to ogół kulturowych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczności w najszerszym rozumieniu tego słowa. Za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej. Kłoskowska – kultura masowa to zjawisko współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł. Toeplitz – istotą kultura masowej jest to że powiela ona pozornie banalne wręcz identyczne wzory przekazywane za pomocą prasy radia TV, a najczęściej przy użyciu wszystkich na raz i w sposób nie postrzeżony, ale nie mniej skuteczny kształtuje postawy i opinie społeczne

5. krytyka arystokratyczna Zainteresowanie kulturą masową wzrosło w latach 50-tych głównie na gruncie amerykańskim, choć proces narastania zjawiska został dostrzeżony w Polsce już w 20-leciu.Refleksje Bystronia czy Chałasińskiego były jednak raczej hipotezami i przewidywaniami niż naukowymi stwierdzeniami. Dwight Macdonald (Teoria kultury masowej) w 1953 r. przeciwstawił kulturę masową „hurtem rzucaną na rynek” tradycyjnej „wyższej kulturze”. Kultura masowa jest „artykułem Masowego spożycia, jak guma do żucia”. Autor zwraca także uwagę na przyczyny narodzin kultury masowej po 1800 roku, kiedy to demokracja polityczna i powszechna oświata złamały monopol dawnej klasy wyższej na uczestnictwo w kulturze. Postęp techniczny umożliwił tanią produkcję gazet i książek, zaspokajających potrzeby świeżo przebudzonych mas. Kultura masowa powstała „jako pasożytnicza narośl na wyższej kulturze.”

6. W pewnym stopniu jest ona także kontynuacją sztuki ludowej. Z tą różnicą, że jest ona narzucana odgórnie, jest fabrykowana przez techników. Producenci, czyli „władcy kiczu” eksploatują kulturalne potrzeby mas dla zysku. W 1958 roku ukazał się zbiór tekstów dotyczących kultury masowej: „Mass culture” Bernarda Rosenberga i Dawida M. White’a. Teksty te były wyrazem tzw. Arystokratycznej krytyki kultury masowej, traktującej ją jako uproszczoną imitację kultury wyższej i ludowej, poddanej prawom rynku i wymagającej reklamy. Podkreślano wagę biernego uczestnictwa, zamiany dzieła w towar, jakości na ilość oraz wulgaryzacji.

7. krytyka rozumiejąca Według Marshalla MacLuhana kultura masowa jest kulturą środków masowego przekazu. Jego słynne hasło: medium is a message (przekaźnik jest przekazem) przeistacza się czasem w zwrot: medium is a massage (przekaźnik jest masażem), co ma oznaczać, że człowiek, poddany działaniu określonego środka przekazu jest przez niego „masowany”, a więc atakowanym w sposób nie tylko intelektualny, ale wręcz fizyczny, zmysłowy. Co więcej: przekaźniki stają się przedłużeniami możliwości zmysłowych odbiorcy. Dzięki mediom człowiek może znaleźć się w dowolnym miejscu na świecie, nie opuszczając swojego fotela. Prowadzi to do powstania swoistej globalnej wioski. Środki masowego przekazu nie umniejszają, ale przeciwnie – potęgują sferę ludzkich doznań, przedłużając system nerwowy. W latach 70-tych pojęcie kultury masowej zostało częściowo wyparte przez termin „kultura popularna”. W badaniu zjawiska przyjęto postawę hermeneutyczną i rozumiejącą (Morin) oraz neutralną perspektywę badawczą (Kłoskowska).

9. Celem tej kultury jest zarówno zaspokojenie, jak i stymulacja potrzeb odbiorcy. Kultura masowa jak sama nazwa wskazuje skierowana jest do masowego odbiorcy, którego łączy podobieństwo zainteresowań i potrzeb. Symboliczne treści przekazywane licznej, rozproszonej publiczności są zwielokrotnione (odbitki, kopie, urządzenia umożliwiające recepcję tego samego dźwięku, obrazu jednocześnie w różnych miejscach). Kultura masowa staje się towarem wytwarzanym przez wyspecjalizowane instytucje i rozprowadzanym przez wyspecjalizowany system dystrybucji (kryterium organizacji). Warunkiem rozwoju kultury masowej jest zurbanizowanie społeczeństwa (dominacja ośrodków miejskich). Uprzemysłowienie jest warunkiem ilościowego wzrostu społeczeństwa. Jest więc podstawą kultury masowej. Narzędzia przekazywania kultury masowej: plakat, reprodukcje, nagrania muzyczne, architektura, szkoła elementarna, kościół (zrytualizowane formy liturgii).

10. Podstawą kultury masowej jest komunikacja masowa. Publiczność dokonuje selekcji spośród prezentowanych sobie treści. Kultura masowa nie jest kulturą mas. Nie wszystkie treści skierowane do mas kanałami masowego komunikowania docierają do ich świadomości i stają się przedmiotem doświadczenia. Homogenizacja – dosłownie ujednolicenie, zabieg gruntownego pomieszania elementów różnego poziomu i przekazania ich w postaci jednolitej masy, której każda porcja jest jednakowo strawna i pożywna. Nie uznawanie hierarchicznej gradacji: wyższe – niższe. Zasada dedystancji (usuwanie wszelkiego dystansu). Zestawienie wytworów o niejednakowej wartości formalnej, stawianie na równi dzieł o różnym poziomie artystycznym. „Tolerancja niszczy sztukę”. Czynniki sprzyjające recepcji kultury masowej: bierne poddanie się napływającym z zewnątrz podnietom, ucieczka od wysiłku intelektualnego, podatność na powierzchowne, ale jaskrawe efekty, zamiłowanie do muzyki o szybkim rytmie, do wartkiej akcji przedstawianej w obrazach. Publiczność kultury masowej cechuje się rozproszeniem przestrzennym; jest to publiczność pośrednia, która kształtuje się w wyniku oddziaływań mass mediów, a nie fizycznego zbliżenia (jak publiczność bezpośrednia).

11. Posumowanie: • Koncepcja najniższego wspólnego mianownika: • anonimowość twórców, • bawienie się niskimi gustami odbiorców, • zaniżanie poziomu, • produkcja kiczu, • oparcie na rozrywce, • obraz, a nie słowo; Kultura masowa poprzez wymieszanie elementów wyższych i niższych jest pozbawiona jedności stylu i wszelkich hierarchii wartości.

13. Społeczeństwo masowe Typ współczesnego społeczeństwa biernych odbiorców kultury masowej. Powstaje jako skutek oddziaływania negatywnych procesów związanych z industrializacją i urbanizacją. Następuje dezintegracja tradycyjnych struktur społecznych wraz z ich wartościami, normami i kontrolą społeczną, upadek religii, zmiana stylu pracy na zmechanizowaną i monotonną. Społeczeństwo masowe jest zatomizowane. Narodziny społeczeństwa masowego. W drugiej połowie wieku dziewiętnastego zmieniły się warunki życia codziennego (szczególnie w miastach). Wiele miast zostało skanalizowanych, ulice oświetlano latarniami. Zaczęto organizować komunikację miejską, władze usiłowały pilnować higieny, wywożono śmieci. Życie społeczeństw w większości państw Europy i Ameryki Północnej uległo poprawie. Dało się zauważyć ogromną mobilność ludności, co jest zauważalne w postaci ruchów migracyjnych, jak i w związku z procesem urbanizacji.

14. Warunki życia polepszały się wyraźnie. Wynalazki techniczne sprawiły, że życie codzienne stało się dużo łatwiejsze. Stopniowo, pod naciskami ruchów robotniczych, a także wymogów gospodarki, skracano czas pracy. To skracanie czasu pracy, a także wypełniania obowiązków domowych, łatwiejsza i szybsza komunikacja, relatywna poprawa zarobków, alfabetyzacja – to wszystko zmieniło styl życia klas niższych. Kształtowała się kultura masowa. W coraz wyższych nakładach ukazywały się gazety, w tym tak zwane ”gazety brukowe”. W XIX wieku otworzyła się przed społeczeństwami droga do masowego udziału w życiu politycznym i kulturalnym. Zniknęły więzy feudalne i bariery stanowe, które do tej pory krępowały Europejczyków. Właśnie wtedy miał miejsce boom migracyjny. Na jego skutek powstały aglomeracje, zasiedlane przez setki tysięcy mieszkańców. Wyrwani ze swych lokalnych ojczyzn, mieszali się w wielkich miastach tworząc anonimową masę ludzką.

15. Cechy charakterystyczne społeczeństwa masowego to: amorficzność, rozkład więzi międzyludzkich, zanik wyższych wartości, brak zakorzenienia w tradycji, materializm, konformizm, upodobnianie się jednostek do siebie, zanik indywidualności, bierność, podatność na manipulację przy użyciu propagandy i reklamy, uniformizacja kultury, rutynizacja i alienacja pracy, rozrastanie się biurokracji.

17. Rewolucja przemysłowa i demograficzna Początków kultury masowej doszukiwano się już w Średniowieczu, jednak historyczne warunki jej powstania łączą się najmocniej z początkiem XIX w. oraz: • rewolucją przemysłową • rewolucją demograficzną • zurbanizowaniem społeczeństwa • ____________________________ • W II połowie XVIII w. rozwój kultury doprowadził do szybkiego nagromadzenia wynalazków i udoskonaleń technicznych – zaczęła się rewolucja przemysłowa. • Największe wynalazki tamtych czasów to • automatyczny ręczny warsztat przędzalniany (1767) • maszyna parowa (1763)

18. Rewolucja przemysłowa i demograficzna Wynalazki XIX w. to: • parowóz (1803) • pierwsze statki powietrzne (1804) • silnik elektryczny (1821) • fotografia (1827) • maszyna do szycia (1829) • rower (1839) • sterowiec (1852) • silnik spalinowy (1859) • dynamit (1865) • guma do żucia (1872) • telefon (1876) • mikrofon (1878) • żarówka (1879) • papierosy (1880) • żelazko elektryczne (1882) • karabin (1883) • kinematograf (1894) • aspiryna (1897) • _______________________

19. Szybkim zmianom technicznym towarzyszyła dosłowna erupcja ludności na niespotykaną dotąd skalę. http://www.zgapa.pl/zgapedia/Ludność_świata.html

20. Mechanizacja i komunikacja Rozwój industrializmu miał konsekwencje polityczno-społeczne, ale i kulturalne. Bezpowrotnie niszczył kulturę ludową, zaś nowe warunki bytu (tłok, brak higieny, praca po kilkanaście godzin na dobę, głód) nie sprzyjały rozwojowi nowej kultury. Wzoru nowej kultury dostarczyła produkcja mechaniczna - masowa, wyspecjalizowana, standaryzowana wytwórczość, rozprowadzana szybko po wielkich przestrzeniach przez nowe środki komunikacji. Po mechanizacji warsztatów przędzalnianych, przyszła kolej na mechanizację prasy drukarskiej i związany z tym masowy druk prasy i książek. Kolej zaś zapewniała szybką cyrkulację.

21. Rytm pracy – człowiek jako element całości – alienacja. Z drugiej strony narzucony przez maszynę rytm pracy, jej monotonia, fragmentaryczność wykonywanych zadań robotnika sprawiały, że człowiek nie miał już kontroli nad własną pracą, a jej efekt końcowy rozpływał się w procesie podziału pracy. Człowiek sprowadził się do roli elementu jakiejś większej całości, podporządkowanej jakiejś obcej sile. Stan podporządkowania a jednocześnie sprzeciwu wobec tej sile nazwano alienacją. Zawiera się w niej charakterystyczne dla recepcji kultury masowej: • bierne poddanie się napływającym z zewnątrz podnietom • ucieczki od wysiłku intelektualnego • podatność na powierzchowne, ale jaskrawe efekty • zamiłowanie do muzyki o wyraźnym szybkim rytmie oraz wartkiej, dynamicznej akcji

22. Specjalizacja Dominująca w epoce industrializacji jest specjalizacja, która wytworzyła duże dysproporcje pomiędzy twórcami a odbiorcami kultury. Coraz większe masy uzależniały swoją recepcję kulturalną od wyspecjalizowanych ośrodków przekazywania kultury symbolicznej, a tu na pierwszym miejscu należy wymienić oświatę elementarną. Pomimo licznych przeszkód ze strony władzy i klas wyższych, upatrujących w oświacie zagrożenie zaczęły powstawać licznie szkółki wiejskie, przyparafialne, niedzielne, z początku bardziej moralizujące niż nauczające. Rozwój oświaty doprowadził wkrótce do tego, że wielkie masy ludności osiągnęły elementarny lub nieco wyższych poziom ogólnego wykształcenia dającego przygotowanie do kulturalnej recepcji. Masy te stanowią najliczniejszego odbiorcę dla masowej kulturalnej produkcji.

23. Przemiana stosunków społecznych Na uwagę zasługują również przeobrażenia więzi społecznej. Wielkie, zurbanizowane społeczeństwa przemysłowe wykształciły nowy typ więzi społecznej, różny od dotychczasowego. Zaczęto je nazywać społeczeństwami mas. Nie było to już społeczeństwo oparte na związkach rodzinno-rodowych, sąsiedzkich i przyjacielskich. Stosunki międzyludzkie nie tworzyły się już na podstawie sympatii i poczucia swojskości, ale na zasadzie kalkulacjii wyrachowania, charakterystycznych dla organizacji przemysłowo-handlowej. Liczy się interes materialny, dążenie do zysku, ściśle konwencjonalna więź, sformalizowania i zdepersonalizowana. Wszystkie stosunki ludzie oparte są na mechanizmie pieniądza, który staje się powszechnym i wszechmożnym środkiem oddziaływania. Komercjalizacji ulega także kultura. Środki masowego komunikowania stają się specyficznymi organami więzi wielkiego i zindywidualizowanego społeczeństwa (Tonnies).

24. Koncepcja społeczeństwa solidarności mechanicznej Koncepcja społeczeństwa solidarności mechanicznej to koncepcja Cooleya, który jako podstawowy czynnik stosunków społecznych widział wzajemne komunikowanie się ludzi. Komunikowanie realizuje mechanizm porozumienia obejmujący różnorodne symbole i środki. Narzędziem komunikowania może być wyraz twarzy, gest, słowo, telegraf, wszystkie środki techniczne służące do przekazywania symbolicznych treści. Więź nowoczesnego społeczeństwa nie może polegać na kontaktach osobistych, ale na formalnej organizacji i na działaniu masowych środków komunikowania ustanawiających związki o charakterze pośrednim i rzeczowym, obejmującym liczne zbiorowości ludzkie rozmieszczone na wielkich przestrzeniach. Cooley przewidywał, że wraz z rozwojem masowych środków informacji i komunikowania rozszerzać się będzie tani i wygodny uniformizm.

25. xxx • Kultura masowa to produkt cywilizacji przemysłowej w sensie technicznym i społecznym. • Na jej genezę składają się: • zurbanizowanie społeczeństwa • rozwój techniki (masowa produkcja) • ukształtowanie się typu „masowego odbiorcy”, którego kwalifikacje są w pewnym zakresie standaryzowane (by drukować milionowy dziennik potrzeba milionów ludzi umiejących czytać) • zapewnienie szerokim masom czasu wolnego od pracy, który można poświęcić na korzystanie z dóbr kultury symbolicznej.

26. Rytm pracy – człowiek jako element całości – alienacja. Kłoskowska wyróżnia progi umasowienia: Pierwszy próg umasowienia - zwycięstwo filmu jako sztuki i jako masowego środka oddziaływania, szczytowy punkt rozwoju prasy, początki światowej radiofonii (okres po I wojnie światowej). Drugi próg umasowienia - upowszechnienie się telewizji (od 2 połowy XX wieku). Telewizja staje się katalizatorem unifikacji aparatu masowego komunikowania. Inne narzędzia przekazywania kultury masowej: plakat, reprodukcje, nagrania muzyczne, architektura, szkoła elementarna, kościół (zrytualizowane formy liturgii). Trzecim progiem umasowienia można nazwać pojawienie się komputerów osobistych, telefonii komórkowej i Internetu.

28. Na kształtowanie się ram standaryzacji treści wytworów kultury masowej mają wpływ pewne motywy tematyczne. • Producenci i twórcy kultury masowej apelują najchętniej do zainteresowań uniwersalnych. • W rezultacie standaryzacja problematyki masowej kultury dokonuje się w płaszczyźnie kilku podstawowych wątków: • humorystycznego • dramatycznego • seksualno – romansowego • sentymentalnego • personalnego

29. Temat dramatu i gwałtu ma swój rodowód w tradycji hinduskiej, greckiej i starogermańskiej. Motyw wszelkiego rodzaju zbrodni, bójek, aktów okrucieństwa, gwałtów, zadawania cierpienia jest stale obecny w kulturze masowej i niezmiennie przyciąga rzesze odbiorców. Potrzeba wrażeń, przezywania jest wg Ossowskiego najpowszechniejszym motywem skłaniającym dla recepcji dzieł sztuki. Równie przyciągający jest motyw podróżniczo-przygodowy, a współcześnie kierunek zwany science fiction. Pozwalają one na przeniesienie motywu gwałtu z relacji międzyludzkich na walkę z siłami przyrody lub nieznaną siłą, obcą cywilizacją lub też zmaganie się człowieka z samym sobą.

30. Motyw stosunku pomiędzy mężczyzną a kobietą stanowi drugą najpopularniejszą tematykę masowej kultury. Motyw ten ma swoje korzenie w twórczości antycznej. W twórczości akcentowana jest głównie fizjologiczna strona stosunków między płciami. Ten rodzaj przekazu wykorzystywany jest przede wszystkim w reklamie. Inny typ tej twórczości to twórczość sentymentalna. Tu miłość przedstawiana jest głównie ze stanowiska emocjonalnych dążeń kobiety. Zwierzenia, problemy sercowe, zawody miłosne, pożądanie i uniesienia, zdrady i powroty.

31. Motyw personalny stanowi jakby przeciwwagę brutalnych i okrutnych wątków, jest on jednak jeszcze wciąż ubogi w treści, często przybiera formę brutalnej ingerencji w prywatne życie ludzkie. Wątki kultury masowej podporządkowane zasadzie zainteresowania ludzkimi sprawami odgrywają jednak istotną rolę w dziedzinie przekazywania modeli, ustalania wspólnych wartości moralnych, wzmagania integracji społecznej. Można przypuszczać, ze ta właściwość kultury masowej będzie nabierać wagi, w miarę odchodzenia sztuki wyższego poziomu od zrozumiałych i prostych treści fabularnych.

32. Antonina Kłosowska, Kultura masowa, PWN Warszawa 1980 http://www.ithink.pl/artykuly/aktualnosci/nowinki-technologiczne/spoleczenstwo-masowe-xix-wieku/ http://pl.shvoong.com/books/208468-kultura-masowa/ http://pl.shvoong.com/humanities/theory-criticism/1831229-kultura-masowa-definicje/ http://archiwum.wiz.pl/1996/96083500.asp Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku Różycka Ewa (red.) ŻAK Wydawnictwo Akademickie