OLUMLU DİSİPLİN YÖNTEMLERİ

2. OLUMLU DİSİPLİN YÖNTEMLERİ • Nedenini düşünmek • Göz ardı – teşvik • Seçenek sunmak • Davranışın sonucunu açıklayarak zararını göstermek: • Davranışının sonucunu kendinin yaşaması • Farklı çözüm yolları düşündürmek • Davranışın sonucunu yaşatmak

3. Nedenini düşünmek • Davranışın altında yatan nedeni anlayabilirseniz olumsuz davranışı değiştirmek için ne yapabileceğimizi çok daha kolay bulabilirsiniz. Bunun için sizin gözlemleriniz önemlidir. Bu gözlemlerinizde bazı soruların yanıtını bulmaya çalışmanız davranışın nedenini bulmada size yardımcı olabilir.

4. Çocuğum bu olumsuz davranış ne zaman yapıyor? • Çocuğumun bu olumsuz davranışı yaparak ne elde ediyor? Veya bu davranışla bana bir şey mi söylemek istiyor? Örn; Ayşe Hanım işten gelip televizyonu açtığı zaman, Ali sızlanmaya başlıyor. Ayşe Hanım bu davranıştan çok rahatsız. Ama bu sızlanma davranışı sonucunda Ayşe Hanım Ali’yle daha çok oynayıp onu yatıştırmaya çalışıyor. Bu örnekte sızlanmak Ali için dikkati üstüne toplamak gibi fayda sağlıyor. Ali bu davranışı ile “benimle daha çok ilgilenip daha çok oynayın.” Demeye çalışıyor olabilir.

5. Göz ardı – teşvik: • Olumsuz, istenmeyen davranışlara dikkatinizi vermeyip ilgilenmezseniz yani olumsuz davranışı görmezden gelirseniz istenmeyen davranışlar azalabilir. • Görmezden geleceğiniz davranışın niteliği de önemlidir. Davranış çocuk için tehlikeliyse veya çocuğun davranışı çevresine zarar veriyorsa görmezden gelinmez.

6. Seçenek sunmak: • Kabul edilemez bir davranışın yerine, kabul edilebilir bir ya da birkaç davranışı önermektir. Sadece yapma demek yerine yapmasına izin verdiğiniz davranışlar arasından seçim yapabilmesi için yol göstermektir. 6 yaşa doğru seçeneklere birlikte karar vermenin adımları atılabilir.

7. Örn; 5 yaşındaki Esra evcilik oynarken giyinmek için sürekli annesinin dolaplarını karıştırıyor; şallarını, kemerlerini, bluzlarını alıyor. Annesi de kararlı bir ses tonuyla; artık benim dolabımı karıştırmanı istemiyorum, hem dolabım dağılıyor, hem de giysilerim buruşuyor. Seninle oynarken kullanabileceğin bazı giysileri ayıralım sadece onları kullan; diyor.

8. Ses tonu sakin ama kesin olmalı. Aksi takdirde inatlaşma söz konuşu olabilir. • Çocuğun normal zamanlarda da ne giyeceği, ne zaman banyo yapacağı, hangi oyunu oynayacağı gibi basit konularda da seçenek sunmak onun doğru seçim yapabilmesini ve doğru kararlar alabilmesini öğrenmesini sağlar.

9. Davranışın sonucunu açıklayarak zararını göstermek: • Çocuğun istenmeyen davranışı tekrarlamaması için o davranışın yanlış olduğunu bilmesi gerekir. Bu nedenle anne-babanın çocukla konuşup davranışının neden yanlış olduğunu anlatması önemlidir. Böylece çocuk yaptığı davranışın nelere yol açtığını fark eder. Sebep-sonuç ilişkisi kurmayı öğrenir. Yavaş yavaş kendi davranışının başkaları için ne zararı olduğunu öğrenmeye başlar. Başkasını rahatsız etiğini veya acı verdiğini gördüğünde yanlış yaptığını fark eder. Bu da davranışını düzeltmesini kolaylaştırır.

10. Davranışının sonucunu kendinin yaşaması: • Bazen de anne babasının uyarılarını, yönlendirmelerini dikkate almayan, kurallara uymayan çocuğun olaylardan ders almasını, davranışlarının sonucunda olabilecekleri yaşaması istenir. Örn; soğuk bir günde eldiven takmamanın sonucu ellerin üşümesi. Sanki anne baba değil de hayat çocuğa ders verir gibidir. Çocuk için bir tehlike olmadığında çocuğunuz davranışının sonucunu yaşayabilir.

11. Farklı çözüm yolları düşündürmek • Çocuğa farklı bir çözüm yolu bulması için destek olabilir, onu düşünmeye yönlendirebilirsiniz. Çocuğunuz iyi bir çözüm yolu bulduğunuzda onu takdir etmeniz önemlidir. Örn; sen arkadaşına öfkelendir ve ona vurdun. Bu durumda başka ne yapabilirdin?

12. Çocuğunuzun bulduğu çözüm yolunu eleştirmeyin, küçümsemeyin. Çocuklarınızı ellerinden geldiğince farklı fikirler üretmeleri için cesaretlendirin. Seçtiği yolun uygun olmadığını düşünüyorsanız çocuğunuzun dikkatini bulduğu çözüm yolunun sonuçlarına çekerek niye uygun olmadığını anlamasını sağlayın.

13. Davranışın sonucunu yaşatmak • Çocuğunuz istenmeyen davranışı devam ettiriyorsa. Örn; çocuğunuz sakız çiğnemeyi çok seviyor. Ancak ağzı yorulduğunda sakızı çıkartıp çöpe atmaktansa koltuğun üzerine bırakıyor. Sakızın koltuğa yapıştığını ve çıkarmak için ne kadar zorlandığınızı anlatıyorsunuz, yani ona davranışının sonucunu açıklıyorsunuz. Bir daha böyle bir şey yapmaması için uyarıyorsunuz. Sakız çiğneyecekse, çiğnedikten sonra çöpe atması gerektiğini söyleyerek ona seçenek sunuyorsunuz. Ancak bu durum birkaç kere daha tekrarlanıyor. Siz kararlı ve tutarlı bir şekilde bu farklı yöntemleri uygulamaya çalışıyorsunuz ama maalesef bir sonuç alamıyorsunuz. O zaman o gün sakız istediğinde ona sakız vermeyerek ve neden vermediğinizi açıklayarak davranışın sonucunu yaşatabilirsiniz.

14. Cezanın vermek istediği fikir şudur: sen beni üzdün ben de seni üzüyorum. Sonucunu yaşatmanın vermek istediği fikir şudur: ben tüm olumlu yöntemleri denedim, ama sen yine de olumsuz davranışını değiştirmedin. Bu davranışını engelleyebilmek için sana davranışının sonucunu yaşatmaktan başka çarem yok.

15. Cezada çocuğu en çok üzebilecek davranışlar yapılır. Sonucunu yaşatmakta ise çocuk olumsuz davranışa neden olan şeyden mahrum edilir. Örn; evde top oynayıp cam kıran çocuğa anne hiç olumlu disiplin yöntemini uygulamadan çocuğa oynamayı çok sevdiği sokağa çıkma yasağı koyarsa bu ceza olur.

16. OLUMLU DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME YOLLARI

17. Önleyici açıklamalar yapmak: • Olumlu çocuk yetiştirme yöntemlerinden biridir.

18. Anne baba olarak çocuğun hangi davranışları yapmasını istemediğini belirleyip bunu çocuğa açıkça anlatmak gerekir. • Bunu yapabilmek için çocuğunuzun hangi davranışını kabul edip, hangilerini etmeyeceğinizi bilmeniz önemlidir.

19. Anne- babanın önleyici açıklamaları sayesinde pek çok istenmeyen davranış daha ortaya çıkmadan önlenmiş olabilir. • Ayrıca çocuğu gereksiz yere azarlanmaktan korur.

20. Önleyici açıklamalar yaparken beklentinizi açık ve net bir şekilde ifade etmeniz gerekir.

21. Alışverişe giderken ``Alışveriş yaparken uslu dur!´´ derseniz çocuğunuzdan tam olarak ne beklediğinizi söylemiş olmuyorsunuz. • Önemli olan çocukta hangi davranışları görmek istediğinizi belirtmenizdir.

22. Markette bağırarak konuşmanı istemiyorum. • Lütfen sessizce konuş. • Markette benim yanımda yürü. • Pazarda elimi tut. • Bu örneklerde çocuktan yapması beklenen davranışlar açıkça söyleniyor.

23. Elif bisikletin hala dışarıda duruyor yerine • Elif bisikletini içeri getir.

24. Arkadaşınla güzel güzel oyna yerine • Arkadaşınla oynarken ona vurma, onu itme. • Kızdığında vurmak yerine ona neden kızdığını söyleyebilirsin. • Arkadaşınla oyuncağını paylaşarak oynamanı istiyorum, oyun oynarken sıranızı beklemeyi unutmayın.

25. Önleyici açıklamayı yaparken kullanılan ses tonu, kararlılık ve davranışı istememenizin nedenini açıklamak çocuk üzerinde etkili olabilmek açısından çok önemlidir.

26. Ortam hazırlamak: • Çocuğun istenilen davranışı yapması için annenin gerekli ortamı hazırlaması çok önemlidir.

27. Örn; Diş fırçalama alışkanlığını kazandırırken ıslanmaması için kolların sıvanması, Boyu musluğa yetişmiyorsa ayağının altına bir tabure konması, Çocuğa özel havlunun yetişebileceği yerde olması gibi anne tarafından yapılan hazırlıklar çocuğa istenilen davranışta bulunabileceği ortamı hazırlar.

28. Çocuğunuz oyuncaklarını toplamakta zorlanıyorsa, kutuları, çekmecelerin önüne resimli etiketler hazırlayıp içine hangi oyuncağın konulacağını çizerek ona uygun bir ortam hazırlayabilirsiniz.

29. Ortam hazırlamak istenilen davranışın gerçekleşmesini kolaylaştırır. • Ayrıca ortam hazırlamak hoşumuza gitmeyen bir davranış gerçekleşmeden önce önlem almamızı sağlar.

30. Kural koymak ve sınır belirlemek: • Her evin bir düzeni ve düzen anlayışı vardır. • Bu düzende ailenin değer, düşünce ve davranışlarına uygun yapılması istenen ve istenmeyen davranışlar belirlenmiştir. • Bunlar ailedeki her bireyin olduğu gibi çocuğunda uyması beklenilen bazı kuralları belirler.

31. Çocuk ailesinden belirli kurallar olduğunu ve bu kurallara uyması gerektiğini öğrenemediğinde okulda, arkadaşlarıyla ve diğer kişilerle olan ilişkilerinde de kurallara uymayacaktır.

32. Kurallar uyma sosyal ilişkiler için önemli olduğundan, kuralsızlık çocuğun farklı ortamlara uyumunu da zorlaştıracaktır.

33. Çocuk yetiştirirken önemli noktalardan biri de çocuklara sınırları ve kuralları öğretmektir. • Belirli saatlerde yemek yeme, oyuncaklarını ve odasını toplama, akşam yatış saati gibi.

34. Kurallar çocukların sağlıklı ve güvenli bir biçimde büyümelerini ve gelişmelerini sağlamaktadır. • Kurallar sayesinde çocuklar kendilerine ya da başkalarına zarar vermekten korkmadan çevrelerindeki dünyayı keşfederler. • Bu, onların güvenlerinin gelişmesi için önemlidir.

35. Sınırlar olmadan çocuklar için etrafındaki dünya çok korkutucu olabilir. • Kurallar çocukların davranışlarını düzenlemelerine, kontrol etmelerine yardımcı olur. • Kuralsız bir dünya düşünülemez.

36. Kural koyarken nelere dikkat etmeli: • Kurallar kısa, açık ve net olmalı. • Akşamları 19:00’da birlikte yemek yiyoruz.

37. Özellikle 3-6 yaşındaki çocuklar için kural yönergeleri tek tek, kısa ve net bir şekilde olmalı. • İlk kuralı yerine getiren çocuk takdir edilip bir sonraki kural söylenebilir.

38. Kurallardan herkes haberdar olmalı. • Dolayısıyla kural koyarken çocuklarında fikrini alın. • Katkıda bulundukları kurallara daha kolay uyacaklardır.

39. Kurallar yol gösterici olmalı. • Evde top oynamak yok yerine Evde top oynamak yok ama bahçede oynayabilirsin.

40. Kurallar mantıklı ve uygulanabilir olmalı. • Başkalarının yanında ağlama. • Büyükleri yanında konuşma gibi • Kurallara uyulması mümkün değildir, çocukların gelişimine katkıda bulunmaz.

41. Kuralların uygulanmasında ailenin dikkat etmesi gerekenler: • Kurallar tutarlı bir şekilde uygulanmalı. • Kurallar anne babanın içinde bulunduğu duruma ve ruh haline göre değişmemeli. • Birlikte konuşarak ve karar vererek, özel durumlarda kurallar esnetilebilir.

42. Kurallar çocuğun yaşına uygun olmalı. • Örneğin, 3 yaşındaki bir çocuktan odasını düzenli tutması beklenemez.

43. Çocuğa kuralların nedenleri anlatılmalı. • Çocuğun kuralın neden konulduğunu ve uymazsa neler olabileceğini bilmesi gerekir. • Akşamları yatmadan önce mutlaka dişlerini fırçalaman lazım çünkü dişlerini düzenli fırçalamadığında dişlerinde çürük oluşabilir.

44. Çok fazla kural ile çocuğu sıkmamak gerekir. • Sizin için önemli olan kuralların belirlenmesi gerekir. • Bunlarında sayısı fazla olmamalı. • Örneğin, yatma saati ve televizyon izleme saatlerini oturtmak sizin için öncelikliyse bu kuralları oturtmaya başlayın.

45. Kurallarla ilişkili beklentileri açık bir şekilde dile getirilmesi önemlidir. • Terbiyeli bir çocuk ol yerine Birisinden bir şey isterken lütfen demeyi ve sonunda teşekkür etmeyi hatırla.

46. Anne baba da evdeki kurallara uyarak çocuğa örnek olmalı. • Evdeki ışıkların kapatılması, yemek seçilmemesi, küfür edilmemesi konularında kurallar varsa anne baba da bu kurallara uymalı.

47. Bazen çocukla güç savaşına girmemek için, sınır koyarken çocuğun hoşuna gidecek başka alternatifler sunulabilir.

48. Tutarlı olmak: • Aynı davranışa hep aynı tepkiyi vermektir.

49. Çocukla ilişkimizde tutarlı olmak çok önemlidir. • Tutarlı davrandığımızda çocuğun aynı davranışını kimi zaman hoş görüp kimi zaman ceza vermeyiz.

50. Anne baba da söylediklerinde ve davranışlarında tutarlı olmalı. • Anne baba tutarlı değilse çocuklar –ne yapmamız lazım, annemizin dediğini mi babamızın dediğini mi-diye şaşırabilirler