Polityka regionalna Unii Europejskiej

1. Polityka regionalna Unii Europejskiej Dr Aneta Jarosz-Angowska

2. Podstawy polityki regionalnej • Podstawowy cel UE – wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej w rozszerzonej UE w celu wsparcia harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty • Art. 158 TWE – w celu wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej Wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich • Art. 159 TWE – stawia wymóg wspierania tych działań za pośrednictwem funduszy strukturalnych, Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz innych istniejących instrumentów finansowych

3. Polityka regionalna – polityka spójności • Spójność gospodarcza – mierzona za pomocą PKB na mieszkańca, uwzględniając parytet siły nabywczej. Wzrost spójności gospodarczej – zmniejszenie zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego między regionami bogatymi i biednymi • Spójność społeczna – mierzona za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia lub stopą partycypacji (jaka część ludności w wieku zawodowym znajduje zatrudnienie). Wzrost spójności społecznej – zmniejszenie zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego między regionami • Spójność terytorialna (przestrzenna) – czas przejazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, kolejową i drogową. Wzrost spójności terytorialnej – eliminowanie barier dostępu do regionów peryferyjnych

4. Rozszerzenie UE 2004- pogorszenie spójności wewnątrz Wspólnoty • Dwukrotne pogłębienie się przestrzennych dysproporcji rozwoju oraz dwukrotny wzrost liczby ludności zamieszkałej w regionach opóźnionych (z 73 do 141 mln) • W wyniku rozszerzenia PKB Unii wzrosło o 5%, liczba ludności o 20% • Przeciętny PKB na mieszkańca w UE-25 obniżył się o 12,5% w stosunku do UE-15 • Różnica w poziomie PKB na mieszkańca między regionami najbardziej i najmniej rozwiniętymi wzrosła o ponad 10% • Pogorszyła się sytuacja w dziedzinie zatrudnienia – osiągnięcie analogicznej stopy zatrudnienia do poziomu UE-15 wymaga stworzenia ponad 3 mln nowych miejsc pracy • Strategia Lizbońska – wymusza reorientację polityki spójności z dotychczasowej redystrybucji zasobów z obszarów bogatych do regionów biednych, na rzecz zwiększenia działań na poprawę konkurencyjności regionów

5. Podział Funduszy Strukturalnych w latach 2007-2013 pomiędzy kraje

6. Struktura budżetu UE w 2008 r.

7. Pojęcie i znaczenie NUTS • NUTS 1 - regiony - grupujące województwa (6), • NUTS 2 - województwa (16), (makroregiony) • NUTS 3 - podregiony - zgrupowanie kilku powiatów (45), • NUTS 4 - powiaty i miasta na prawach powiatu (379), • NUTS 5 - gminy (2489)

8. Obszary kwalifikujące się do pomocy ze środków UE w latach 2007-2013

9. Priorytety wparcia polityki regionalnej 2007-2013 • Konwergencja (obszary o PKB per capita poniżej 75% średniej UE, obszary przejściowe, obszary kwalifikujące się do wsparcia z Funduszu Spójności, obszary peryferyjne) – 251.162 mln EUR, ponad 81% środków • Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (obejmuje zasięgiem wszystkie regiony poza celem konwergencji) – 49.127 mln EUR, około 16% środków • Europejska Współpraca Terytorialna – 7.750 mln EUR, około 2,5% środków

10. Cel 1. Konwergencja – obszary wsparcia 2007-2013 • Badanie i rozwój technologiczny (BRT), innowacje i przedsiębiorczość; • Społeczeństwo informacyjne, poprawa dostępności i rozwój usług umożliwiających adaptację i skuteczne wykorzystywanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych • Środowisko, inwestycje związane z gospodarką odpadami, gospodarką wodną, ochroną powietrza, zapobieganie katastrofom i żywiołom • Turystyka, w tym ochrona i promocja dziedzictwa kulturalnego • Transport, rozwój sieci transeuropejskich, rozwój transportu miejskiego • Energia, w tym rozwój odnawialnych źródeł energii oraz transeuropejskich sieci poprawiających bezpieczeństwo dostaw energii • Inwestycje w edukację, przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności i jakości życia w regionie • Zdrowie, w tym inwestycje mające na celu rozwój i poprawę opieki zdrowotnej z myślą o poprawie jakości życia w regionach

11. Cel 2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – obszary wsparcia 2007-2013 • Budowanie innowacyjności oraz gospodarki opartej na wiedzy – działania z zakresu zwiększania zdolności regionalnych w zakresie BRT i innowacji, promowanie transferu technologii, stymulowanie innowacji w MSP, promowanie sieci współpracy przedsiębiorstw i placówek akademickich, tworzenie nowych instrumentów finansowych dla wspierania rozwoju innowacyjności podmiotów gospodarczych • Budowanie podstaw do rozwoju zrównoważonego poprzez ochronę środowiska i zapobieganie ryzyku – działania z zakresu inwestycji na rzecz rekultywacji skażonych terenów, stymulowanie efektywności energetycznej, produkcji energii odnawialnej oraz promowania czystego publicznego transportu miejskiego • Poprawa dostępności komunikacyjnej, usług transportowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych, których celem jest zniesienie izolacji regionów od sieci transportowych i cyfrowych, poprawa atrakcyjności regionów

12. Cel 3. Europejska współpraca terytorialna – obszary wsparcia 2007-2013 • Rozwój transgranicznych działań społeczno-gospodarczych – wspieranie przedsiębiorczości, wspieranie ochrony i wspólnego zarządzani środowiskiem, poprawa dostępu do usług i sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych • Rozwój współpracy międzynarodowej – zapobieganie ryzykom środowiskowym, tworzenie sieci naukowo-technicznych, współpraca ośrodków akademickich, transfer technologii pomiędzy ośrodkami BRT, opracowywanie wspólnych mechanizmów finansowych z myślą o wspieraniu BRT w MSP • Wzmacnianie skuteczności polityki regionalnej – promowanie współpracy w ramach sieci i wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych, działań w zakresie prowadzenia badań, obserwacji i analizy tendencji rozwojowych

13. Perspektywy finansowe Wspólnot Europejskich

14. Priorytety wparcia polityki regionalnej 2000-2006 • Promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych (kryterium kwalifikowalności – max. 75% średniego PKB UE) oraz słabiej zaludnionych. • Wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów dotkniętych problemami strukturalnymi (np. obszary podlegające zmianom społeczno-gospodarczym, podupadłe obszary wiejskie, obszary zależne od rybołówstwa) • Wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia • Inicjatywy Wspólnotowe – INTERREG III, URBAN II, LEADER +, EQUAL

15. Priorytety wparcia polityki regionalnej 1993 - 1999 • Rozwój i strukturalne dostosowanie regionów zacofanych (kryterium kwalifikowalności – max. 75% średniego PKB UE) • Konwersja regionów dotkniętych upadkiem przemysłu: wspieranie regionów przygranicznych oraz obszarów, na terenie których upada przemysł • 3. Zwalczanie długookresowego bezrobocia i ułatwianie młodym ludziom oraz osobom zagrożonym wejście w życie zawodowe • Umożliwienie pracownikom adaptacji do zmian w systemie produkcji i przemyśle • Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich: dokonanie reformy wspólnej polityki rolnej • Przyspieszenie modernizacji i dostosowań w ramach struktur rolniczych – np. szkolenia, zalesianie, wcześniejsze emerytury • Ułatwianie rozwoju i dostosowanie strukturalne obszarów wiejskich – obszary nie kwalifikujące się do celu 1 o wysokim udziale rolnictwa w zatrudnieniu, niskim poziomie dochodów w rolnictwie, małej gęstości zaludnienia • Dodany w 1994 roku po przyłączeniu Finlandii i Szwecji – wspieranie regionów z bardzo niską gęstością zaludnienia – poniżej 8 osób na kilometr kwadratowy

16. Źródła finansowania polityki spójności

17. Europejski Fundusz Społeczny • Powołany w 1960 roku na mocy Art. 123 Traktatu Rzymskiego • Główny instrument ukierunkowany na realizację odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz Europejskiej Polityki Zatrudnienia • Główny nacisk – osiąganie pełnego zatrudnienia, podnoszenie jakości i wydajności pracy, wzmacnianie spójności społecznej i terytorialnej • Zakres działania (Rozporządzenie 1081/2006): • Aktywna polityka rynku pracy • Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego • Kształcenie ustawiczne • Zwalczanie wszelkich form dyskryminacji na rynku pracy • Wzmacnianie kapitału ludzkiego – wspieranie reform oferty edukacyjnej i szkoleniowej w celu dopasowania tych systemów do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy • Promocja partnerstwa – tworzenie partnerstwa między różnymi podmiotami, w tym partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi

18. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego • Utworzony w 1975 r. na podstawie Art. 160 Traktatu Rzymskiego • Cel główny – przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie • Ogólny zakres pomocy – • Inwestycje produkcyjne, które przyczyniają się do tworzenia i ochrony miejsc pracy, wspierające głównie MSP • Inwestycje w infrastrukturę • Rozwój potencjału endogenicznego regionu (np. usługi dla przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój instrumentów finansowania, wspieranie tworzenia sieci współpracy i wymiany doświadczeń między regionami, miastami, podmiotami sfery społecznej, gospodarczej i środowiskowej • Działania pomocy technicznej

19. Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej – Sekcja Orientacji • Powstał w 1964 roku na mocy TR, jego działalność jest związana ze Wspólną Polityką Rolną • Zakres realizowanych zadań: • Wzmocnienie i reorganizacja struktur rolnictwa i leśnictwa, • Zapewnienie konwersji kierunków produkcji rolnej i promowanie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich • Pomoc w osiągnięciu akceptowanego społecznie poziomu życia rolników • Ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazów wiejskich • Komisja Europejska podjęła decyzję o przesunięciu całości finansowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich do WPR w nowym okresie 2007 - 2013, • ustanowiono nowy instrument: Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)

20. Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa • Został utworzony w 1993 r. na mocy Rozporządzenia Rady 3760/1992 • Obejmuje zakres działań: • Odnowa floty oraz modernizacja jednostek połowowych • Dostosowywanie połowów • Połowy przybrzeżne na małą skalę • Ochrona zasobów rybnych na wodach przybrzeżnych • Wyposażenie portów rybackich • Przetwórstwo i marketing produktów rybołówstwa i kultur wodnych • Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe • Działania innowacyjne i pomoc techniczna • W nowym okresie programowym zdecydowano o przesunięciu finansowania sektora rybołówstwa poza obszar polityki spójności • Zdecydowano o utworzeniu Europejskiego Funduszu Rybackiego, który stał się instrumentem wspólnej polityki rybołówstwa

21. Fundusz Spójności a Fundusze Strukturalne • Utworzony na mocy Traktatu z Maastricht w 1992 r., obecnie włączony do celu 1 • Cel główny – ułatwianie integracji słabiej rozwiniętych krajów przez budowę wielkich sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania • Raczej duże projekty, choć zniesiony został próg minimalnej wartości projektu 10 mln euro, • Projekty pow. 25 mln euro muszą być kwalifikowane przez Komisję Europejską • Kryterium kwalifikalności: • dochód narodowy brutto na jednego mieszkańca w kraju nie przekraczający 90% PKB UE • Uzależnienie pomocy od posiadania przez państwo – beneficjenta programu prowadzącego do osiągnięcia kryteriów spójności

22. Zasady polityki regionalnej • Komplementarność • Spójność • Koordynacja • Zgodność • Programowanie • Partnerstwo • Terytorialny szczebel realizacji • Interwencja proporcjonalna • Podział zarządzania • Dodatkowość • Równość mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja • Zrównoważony rozwój

23. Komplementarność • Zasada komplementarności stanowi, że fundusze zapewniają pomoc, która uzupełnia działania krajowe, w tym działania na poziomie regionalnym i lokalnym

24. Spójność • Zgodnie z zasadą spójności Komisja i państwa członkowskie muszą zapewnić zachowanie spójności pomocy funduszy z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty oraz zachowanie komplementarności z innymi wspólnotowymi instrumentami finansowymi

25. Koordynacja • Zgodnie z zasadą koordynacji, Komisja i państwa członkowskie zapewniają, w ramach swoich obowiązków, koordynację pomocy z funduszy: Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR) oraz interwencji EBI i innych instrumentów finansowych.

26. Zgodność • Zasada zgodności nakłada wymóg zapewnienia zgodności operacji, które są finansowane z funduszy z postanowieniami Traktatów i aktów przyjętych na jego podstawie

27. Programowanie • Cele funduszy realizowane są w ramach wieloletniego programowania zorganizowanego w kilku etapach składających się z określenia priorytetów, finansowania, oraz systemu zarządzania i kontroli

28. Partnerstwo • Cele funduszy realizowane są w ścisłej współpracy między Komisją a każdym państwem członkowskim. • W zależności od potrzeb i zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i praktyką krajową, każde państwo członkowskie organizuje partnerstwo z: • Właściwe władze regionalne, lokalne, miejskie i inne władze publiczne • Partnerzy gospodarczy i społeczni • Inne podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie np. Organizacje pozarządowe, zajmujące się środowiskiem naturalnym i inne Partnerstwo obejmuje przygotowanie, realizację, monitorowanie i ocenę programów operacyjnych

29. Terytorialny szczebel realizacji • Realizacja programów operacyjnych należy do obowiązków państw członkowskich na właściwym szczeblu terytorialnym, zgodnie z systemem instytucjonalnym właściwym dla danego państwa członkowskiego. • SUBSYDIARNOŚĆ (pomocniczość) – zasada, wg której każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie wykonane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa

30. Interwencja proporcjonalna Zasoby finansowe i administracyjne odnośnie: • Wyboru wskaźników • Oceny • Ogólnych zasad dotyczących systemów zarządzania i kontroli • Sprawozdawczości są proporcjonalne do całkowitej kwoty wydatków alokowanej na program operacyjny. Im mniejszy wkład finansowy Wspólnoty, tym mniejsze zaangażowanie Komisji, a większa odpowiedzialność państwa członkowskiego.

31. Podział zarządzania Budżet Unii Europejskiej alokowany na politykę spójności (z wyjątkiem pomocy technicznej), wykonywany jest zgodnie z zasadą podziału zarządzania. Oznacza to, że Komisja realizuje zobowiązania budżetowe, przy zachowaniu zasad: • Komisja sprawdza istnienie i prawidłowe funkcjonowanie systemów zarządzania i kontroli • Komisja może wstrzymać bieg terminu płatności lub zawiesić płatność, jeżeli krajowe systemy zarządzania i kontroli nie spełniają określonych rozporządzeniem warunków • Komisja sprawdza zwroty płatności i automatycznie anuluje zobowiązania płatności

32. Dodatkowość • Wkłady funduszy strukturalnych nie zastępują publicznych lub równoważnych wydatków strukturalnych ponoszonych przez państwa członkowskie • Komisja i państwa członkowskie określają poziom publicznych lub równoważnych wydatków strukturalnych, jaki państwo członkowskie utrzymuje we wszystkich właściwych regionach w okresie programowania • Poziom wydatków powinien być co najmniej równy kwocie średniorocznych wydatków realnych poniesionych w poprzednim okresie programowania. Poziom ten określa się w odniesieniu do ogólnych warunków makroekonomicznych.

33. Równość mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja • Państwa członkowskie i Komisja podejmują odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na poszczególnych etapach wdrażania funduszy, w szczególności – w dostępie do nich. • W szczególności dostępność dla osób niepełnosprawnych jest jednym z kryteriów, których należy przestrzegać.

34. Zrównoważony rozwój • Cele funduszy osiągane są w ramach zrównoważonego rozwoju oraz propagowania na poziomie Wspólnoty celu, jakim jest ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego.

35. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności (SWW) 2007-2013 • Jest to dokument strategiczny (przyjęty przez Radę UE po opinii PE, 6.10.2006) wskazujący zakres oraz kierunki realizacji polityki spójności w latach 2007-2013. • SWW definiują priorytety Wspólnoty służące wspieraniu zrównoważonego, harmonijnego i trwałego rozwoju oraz realizacji głównego celu polityki spójności, jakim jest wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej na terytorium Wspólnoty. • Zgodnie z SWW polityka spójności powinna opierać się na 3 priorytetach: • Zwiększaniu atrakcyjności państw członkowskich, regionów i miast poprzez poprawę dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz zachowanie stanu środowiska • Wspieraniu innowacyjności, przedsiębiorczości oraz rozwoju gospodarki opartej na wiedzy poprzez wykorzystanie możliwości w dziedzinie badań i innowacji, w tym nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych • Tworzeniu lepszych miejsc pracy oraz większej ich liczby poprzez zainteresowanie większej ilości osób zdobyciem zatrudnienia oraz działalnością gospodarczą, zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki Priorytety SWW – wdrożenie założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej – koncentracja na wiedzy, badaniach i innowacjach oraz kapitale ludzkim, wzmaganie synergii między wymiarami – gospodarczym, społecznym i środowiskowym.

36. Dziękuję za uwagę