Europese Bodemstrategie: Bodem tussen wal en schip? De betekenis van een Europese Bodemstrategie

1. Europese Bodemstrategie: Bodem tussen wal en schip? De betekenis van een Europese Bodemstrategie voor de Landbouw in Nederland Paul Römkens eva ALTERRA – Centrum Bodem - Wageningen University and Research Center

2. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Een korte terugblik op de vorige sprekers Visie EU: Landen mogen zelf doelstelling/ambitienievau formuleren incl actieplannen, passend in overige (EU) kaders. Focus: integrale bodembescherming (thematisch) Visie NL beleid ‘Prima’ plan maar bodem is al (afdoende?) beschermd in bestaande of in ontwikkeling zijnde NL/EU kaders (kaderrichtlijn water, nitraat richtlijn, habitat richtlijn, EHS) Focus: duurzaam bodemgebruik NBV – 180506 Zegveld

3. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland BOOM Wet Bodembescherming Mestwetgeving Organische Stof Kaderrichtlijn Cross Compliance EHS Kyoto Protocol Laissez Faire….????

4. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Nederland en de EU: regels, regels, regels……. NBV – 180506 Zegveld

5. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Nederland en de EU: wat ‘mogen’ we nog zelf regelen? Chemicals Air Water Agriculture Nature Greenhouse gasses Noise Waste Soil/Regional development NBV – 180506 Zegveld

6. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Kernwoorden van Nederland in relatie tot EU thema’s en landbouw NL: Hoge intensiteit, focus lange tijd op productie, niet op milieu (t/m 70/80-er jaren): oa machinegebruik hoog, gebruik bestrijdingsmiddelen hoog (per ha, niet per kg product) Geen grondgebonden landbouw (aanvoer van voer, hoge veedichtheid): extreme belasting N en P (Cu/Zn) Sterke interactie bodem – water agv gemiddeld hoge grondwaterstanden Interactie ruimtelijke ordening – veenweidegebied: drainage NBV – 180506 Zegveld

7. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland De Nederlandse Bodem(kwaliteit) in vogelvlucht -> vnl themas met directe link naar landbouw • Organische stof (veengronden vs minerale gronden) • Erosie (wind en erosie) • Contaminanten • Verdichting • Sealing (afdekking) • Verzilting • Flooding/landslides NBV – 180506 Zegveld

8. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Organische stof dynamiek in Nederland: NL als netto importeur Kernwoorden: • Organische stof in veengronden vs minerale bodems • Organische stof als ‘leidend principe’ (doelwaarden) of juist niet? • Interactie organische stof en beleid: laissez faire? NBV – 180506 Zegveld

9. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Positieve Effecten landbouwbeleid voor organische stof: 1. gemiddeld hoge aanvoer en hoge gehalten in de bodem 2. gronden met OS < streefwaarde (pm 3%) zijn klein 3. afname OS in minerale gronden ‘geen’ issue (uitzonderingen boomteelt)

10. en Nederland 1400 overig stuifzand 1200 natuur 1000 bouwland gras 800 ha 600 Duizenden 400 200 0 0-2% 2-3.4% 3.4-5% 5-10% >10% Kritisch organische stof gehalte EU EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Organische Stof in Europa

11. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Negatieve Effecten (landbouw)beleid voor organische stof: 1. Gemiddeld hoge aanvoer nutrienten (N, P) 2. Daardoor aanvoer metalen als Cu en Zn 3. Afname OS in in veengronden andere problematiek (gekoppeld aan ruimtelijke ordening)

12. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Ontwikkeling van de landbouw in Nederland: Aantallen dieren (= productie van mest/aanvoer org. stof) 16 120 100 12 80 pluimvee Poultry (million) Pigs, cows (million) 8 60 varkens 40 4 Melk vee 20 0 0 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 Year 1950 - 1960: Aanvoer van voer via Rotterdamse haven NBV – 180506 Zegveld

13. 16 120 100 12 80 Pigs, cows (million) Poultry (million) pluimvee 8 60 milk cows varkens 40 pigs 4 Melk vee poultry 20 0 0 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 Year EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Fosfaat productie in mest NBV – 180506 Zegveld

14. Vracht (ton yr-1) 1980 2003 Zn 1700 960 man. Cu 1220 400 man. Cd 12 2 atm./P Excl. atmosfeer/overig EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Effect van mestbeleid (incl veevoeder) op emissie van metalen naar de bodem NBV – 180506 Zegveld

15. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Aanvoer van Contaminanten: bodem en waterkwaliteit Aandachtspunten: • Deel van de belasting is historisch (Kempen, uiterwaarden, toemaakdekken; • Deel aanvoer slecht gekwantificeerd (koperbaden); • Aan- en afvoer posten (naar water!) slechts ten dele bekend; • Landbouw (momenteel) voor Cu, Zn en Cd belangrijkste bron Vraag: duurzame ontwikkeling bodemkwaliteit in de tijd? NBV – 180506 Zegveld

16. Veenweidegebied (toemaak) Kempen (Cd, Zn industrie) Zuid Limburg (geologie/depositie) EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland NBV – 180506 Zegveld

17. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Relevante Vragen: • Wat is risico van stoffen (kritische gehalten)? 2. Hoe verandert het (huidige) gehalte als functie van het landgebruik? 3. Welke invloed heeft (gewijzigd) beleid op de aan- en afvoer van contaminanten? 4. Worden kritische grenzen overschreden en zo ja wanneer?

18. Gehalte bij steady state Kritisch gehalte EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Voorbeeld: Zn accumulatie in Nederland bij huidig landgebruik 140 120 100 80 Zn in de bodem (mg/kg) 60 40 20 0 Sand Sand Clay Clay Peat calc. calc. Bodemtype Huidig gehalte

19. Tijd tot normoverschrijding……. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Voorbeeld: Zn accumulatie in Nederland bij huidig landgebruik Normoverschrijding in geval van evenwicht

20. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Conclusie: Gehalten in de bodem (nu) bijna nergens een probleem. Maar: uitspoeling van bodem naar oppervlaktewater zorgt (nu!) voor knelpunt in water:

21. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Erosie • Belang van erosie alleen lokaal/(regionaal: Zuid Limburg) • Vaak al geregeld (maar regeling soms weer afgeschaft) in beleid en vertaald naar maatregelen NBV – 180506 Zegveld

22. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Vóórkomen van erosie in NL Hellingklasse NL

23. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Verdichting • In hoge mate gekoppeld aan teeltsysteem/machinegebruik (keuzes!) • Weinig landsdekkende info over mate van verdichting/trend • Schatting: jaarlijks op 40000 ha structuurbederf • Generieke maatregelen op gebied van landbouwkundige activiteiten -ploegen, berijden etc.- (invoeren oogstkalender/wiellasten) mogelijk ingrijpend effect op planning en kosten (opbrengst derving, oogstkosten) • Aandeel van natuurlijke ‘verdichting’ vs verdichting agv mechanisatie/landgebruik nog onduidelijk

24. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Ontwikkeling van mechanisatiegraad in Nederland Jaar < 40 kW 40-60 kW > 60 kW >100 kW 1995 46.865 53.559 25.772 1999 25.460 37.190 35124 2888 En voortgaande verdichting: NBV – 180506 Zegveld

25. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland Effect van wiellast op oogst

26. EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland • Conclusies • Impact EU Soil Strategy moeilijk in te schatten: uitgangspunten/ambitie niveaus op NL niveau (nog) niet helder; • Algemene bodemkwaliteit voor meeste thema’s voldoende/goed. Inschatten landelijke toestand soms lastig/onmogelijk. • Knelpunt blijft interactie bodem – waterkwaliteit (P, metalen, N) • Organische stof problematiek Veenweide los van discussie in minerale gronden (andere problematiek) • Bodembeleid geen speelbal laten zijn van belendende beleidsvelden

27. Bodembeleid in de EU: Dank voor uw aandacht