İKTİSADA GİRİŞ

1. İKTİSADA GİRİŞ

2. Arz ve Talep Esneklikleri • Esneklik, herhangi bir malın fonksiyonundaki bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkene karşı gösterdiği duyarlılığın derecesi veya tepkinin şiddetidir.

3. Talep Esnekliği • Herhangi bir malın fiyat değişikliği karşısında, tüketicilerin bu değişikliğe karşı satın aldıkları miktarı değiştirmek şeklinde gösterdikleri duyarlılık derecesi ya da tepkinin şiddetidir.

4. Talep Esnekliği • Talep esnekliği bir katsayı ile ifade edilir. Talep esnekliği katsayısı, fiyattaki değişme karşısında; talep edilen miktardaki yüzde değişmenin fiyattaki yüzde değişmeye oranıdır.

5. Talep Esnekliği et= Talep edilen miktardaki yüzdedeğişme Fiyattakiyüzdedeğişme et= (M2-M1) / M1 (F2-F1) /F1 et= ∆M / M1 ∆F/F1 Şeklinde hesaplanır. Çıkacak olan esneklik katsayısı mutlak değeri alınarak hesaplanır. Kısacası negatif çıkmasına rağmen mutlak değer yardımı ile pozitife çevrilir ve öyle yorumlanır.

6. Talep Esnekliği Katsayısı • Talep esnekliği katsayısı yapılacak olan hesaplamalar sonucunda 0 < et < ∞ arasında olmaktadır.

7. Talep Esnekliği Katsayısı • Eğer esneklik katsayısı 0<et<1 ise, yani talep edilen miktardaki değişme fiyattaki değişmeden küçükse “talep esnek değildir, serttir ya da katıdır” denilir.

8. Talep Esnekliği Katsayısı • Eğer esneklik 1’e eşitse “birim esnek” denir. Bu durumda fiyat değişmeleri karşısında talep miktarı da aynı oranda değişir.

9. Talep Esnekliği Katsayısı • Eğer esneklik katsayısı 1’den büyükse, yani talep edilen miktardaki değişme fiyattaki değişmeden büyükse “talep esnektir, yumuşaktır” denir.

10. Talep Esnekliği • Örnek: Gaziantep piyasasında, değişen fiyatlar karşısında, ceviz talebi şu şekilde olmaktadır: • Ceviz fiyatı (F1) =1,5 TL iken bu fiyattan tüketiciler (M1)=4 bin ton ceviz talep etmektedir. • Ceviz fiyatı (F2)=2 TL olduğunda tüketiciler (M2)=2 bin ton ceviz talep etmektedir.

11. Talep Esnekliği Fiyat . B 2 ∆F A 1,5 ∆M 0 2 4 Miktar

12. Talep Esnekliği et= (2-4)/4 = -2/4 = 0.5 = -1.5 (2-1.5)/1.50.5/1.5 -0.333 Cevizin talep esnekliği -1.5 olarak bulunmuştur. Bulunan bu değerin önündeki eksi işareti, fiyat ile talep arasındaki ters yönlü ilişkiyi ifade eder. Bu değer mutlak değer olarak yorumlandığında 1’den büyük bir esneklik katsayısı anlamına gelmektedir. Yani fiyatta meydana gelen bir artış, o mala olan talebi fiyattaki artıştan daha fazla düşürüyor demektir. Örneğe göre ceviz fiyatları %1 arttığında cevize olan talep %1.5 düşmektedir.

13. Her noktada esnekliğin aynı olduğu talep eğrileri • Sıfır Esnek Talep: (et=0) bu durumda malın fiyatında meydana gelen değişime karşı malın tüketim miktarında herhangi bir değişme olmaz. Örneğin bazı ilaçlar. • Birim Esnek Talep: (et=1) malın fiyatı ile talep edilen miktarın aynı oranda değiştiği talep esnekliğidir. • Sonsuz Esnek Talep: (et=∞) belirli bir fiyattan herhangi bir mal, piyasaya ne kadar sürülürse sürülsün tüketicilerin tamamını talep ettiği esneklik türüdür. Örneğin derbi maçı bileti.

14. 0 esnek talep birim esnek talep Sonsuz esnek talep Fiyat . Miktar

15. Talep esnekliğini etkileyen faktörler • Gereksinim şiddeti • Malın ikamesi • Harcama oranının tüketici bütçesindeki yeri • Zaman

16. Gereksinim Şiddeti • Bir mala olan gereksinim şiddeti yüksekse o malın talebi esnek değildir. Örneğin, su elektrik, ekmek vs. Buna karşın mala olan gereksinim şiddeti düşük ise o malın talep esnekliği yüksek olacaktır.

17. Malın İkamesi • Herhangi bir mal ve hizmetin ikamesi mümkün değil ise o malın talebi esnek değildir. Örneğin sağlık hizmetleri, uyuşturucu maddeler vs. tersine herhangi bir malın ikamesi kolay ise o malın talebi esnek olacaktır. Örneğin kahve fiyatları yükselirse, tüketiciler çaya yöneleceklerdir.

18. Harcama oranının tüketici bütçesindeki yeri • Eğer herhangi bir mal tüketici bütçesinde önemli bir paya sahip değil ise,o malın talebi esnek değildir. Tuz, çakmak, kağıt, kalem vs, ancak mal tüketici bütçesinde önemli bir yere sahip ise o mal ve hizmetin talebi esnektir.

19. Zaman • Herhangi bir mal veya hizmetin talebi kısa dönemde esnek değildir. Ancak uzun vadede daha esnektir. Buna sebep, tüketici davranışları veya malın modasının geçmesi olabilmektedir. Örneğin üstün özelliklere sahip bir telefonun zamanla bu özelliklerinin modası geçmesi nedeniyle talebinin azalması.

20. Arz Esnekliği

21. Arz Esnekliği • Arz esnekliği pek çok açıdan talep esnekliğine benzemektedir. • Arz esnekliği, talep esnekliği gibi fiyat değişmeleri karşında, arz edilen miktardaki değişmenin duyarlılık derecesini ölçmektedir.

22. Arz Esnekliği Katsayısı • Arz esnekliği de talep esnekliğinde olduğu gibi bir katsayı ile ifade edilmektedir. • Arz esnekliği katsayısı, fiyattaki bir değişiklik karşısında, arz edilen miktardaki yüzdelik değişimin, fiyattaki yüzdelik değişime oranıdır.

23. Arz Esnekliği Katsayısı ea= Arz edilen miktardaki yüzdedeğişme Fiyattakiyüzdedeğişme ea= (M2-M1) / M1 (F2-F1) /F1 ea= ∆M / M1 ∆F/F1 Bu hesaplama sonucunda çıkan değerler 0<ea<∞ arasında olmaktadır.

24. Ancak arz esnekliğinin talep esnekliğinden farklı bir yanı vardır. Talep kanunu gereği talep esneklik katsayısının sonucu daima negatif (-) değerler almaktadır. • Arz esnekliğinde ise fiyattaki değişme ile miktardaki değişme aynı yönde olduğundan (arz kanunu) arz esneklik katsayısı daima pozitif değerler alacaktır.

25. 0<ea<1 • Esneklik 0<ea<1 aralığında ise, yani arz edilen miktardaki yüzde değişme fiyattaki yüzde değişmeden küçükse arz esnek değildir denir. Arz esnek değil demek, fiyat arttığında üreticiler, üretimlerini fiyat artışından daha az artırmışlar demektir.

26. ea=1 • ea=1 ise, arz edilen miktardaki değişme oranı ile fiyatta meydana gelen değişme oranı birbirine eşit demektir. Bu duruma birim esnek arz denilir. Yani fiyat değişmeleri karşısında arz da aynı oranda değişiyor demektir.

27. 1<ea<∞ • 1<ea<∞ ise, arz edilen miktardaki değişme fiyattaki değişmeden büyük olduğundan arz esnek olduğu durumu gösterir.

28. Örneğin: otomotiv sektöründe fiyatların %25 artması sonucu, otomobil arz eden firmaların arz miktarları %35 oranında artmış olsun. Buna göre arz esnekliği • ea =35/25=1.4 olacaktır. • Bu durumda arz esnektir. Yani fiyat artışları karşısında üreticinin arz artış oranı daha fazla olmaktadır.

29. Şekle göre fiyatlar %50 oranında arttığında, arz bu artışa %100 oranda karşılık vermektedir. Yani arz esnektir. Bu durumda arz esneklik katsayısı 2 çıkacaktır. (%100/%50 = 2) Fiyat . 1500 1000 100 200 Miktar

30. Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu Arz Eğrileri • Sıfır Esnek Arz: Bu durumda malın fiyatı ne kadar değişirse değişsin, üreticiler malın üretim miktarını ve arzını değiştirmek istemezler veya değiştiremezler. Örneğin, yeniden üretilmesi mümkün olmayan ressamı ölmüş tablolar gibi.

31. Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu Arz Eğrileri • Birim esnek arz: malın fiyatı ile üretilmek istenen miktarın aynı oranda değiştiği arz esnekliğidir.

32. Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu Arz Eğrileri • Sonsuz esnek arz: belirli bir fiyattan herhangi bir mal piyasada ne kadar istenirse, üreticiler de o kadar mal piyasaya sunmaya hazırlardır. Yani üreticiler herhangi bir malı, tüketicilerin talep miktarına eşit olarak üretmektedir.

33. Arz esnekliğini etkileyen faktörler • Üretim esnasında üretim miktarının değişebilirliği • Stoklama olanakları ve stoklama maliyeti • Mal veya hizmetin likiditesi • Zaman

34. FAYDA ve TÜKETİCİ DENGESİ(Tüketici Teorisi)

35. Ekonomik faaliyetlerin nihai amacı bireylerin refah düzeylerini artırmaktır. Belirli bir refah düzeyinin gerçekleşmesi ise sınırsız ihtiyaçların azami düzeyde tatmini sağlayacak şekilde karşılanması ile mümkün olacaktır. • Geleneksel tüketici teorisi, veri bir gelir düzeyi ile çeşitli mal grupları arasında faydayı optimum seviyeye çıkaracak mal bileşimlerinin seçimiyle ilgilenmektedir.

36. Tercih ve Fayda • Fayda, mal ve hizmetlerin ihtiyaçları karşılama özelliği veya bireyin tükettiği mal ve hizmetten elde edeceği memnuniyettir. • Tüketicilerin tercihleri iktisatta iki farklı yaklaşımla analiz edilmektedir. Bunlar kardinal (sayısalcı) ve ordinal (sırasalcı) yaklaşımlardır.

37. Kardinal ve Ordinal Yaklaşımlar • Kardinal yaklaşım, faydayı mutlak rakamlarla ölçülebilir bir kavram olarak kabul eder. • Ordinal yaklaşım ise, faydanın ölçülemeyeceğini, ancak daha çok ve daha az diye sıralanabileceğini kabul etmektedir. • Anlatımımıza kardinal yaklaşım üzerinden devam edilecektir.

38. Toplam Fayda • Toplam fayda, bireyin bir malın çeşitli miktarlarını tüketmesi sonucu ulaşılan toplam tatmin düzeyidir. Toplam fayda TF sembolü ile ifade edilir. • Bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça tüketicinin elde ettiği toplam fayda belli noktaya kadar artar. Belli bir noktadan sonra da düşmeye başlar.

39. Marjinal Fayda • Belli bir zaman diliminde bir maldan tüketilen her yeni birimin toplam faydada yarattığı değişikliktir. Yani bir malın son biriminin tüketiminden elde edilen tatmini gösterir. Marjinal fayda MF harfleriyle sembolize edilir.

40. Toplam ve Marjinal Fayda

41. Tablodan da anlaşılacağı üzere suyun tüketimi arttıkça toplam fayda 4. bardağa kadar artmakta, 5. bardakta değişmemekte ve 6. bardaktan itibaren de düşmektedir. • Marjinal fayda ise 4. bardağa kadar giderek azalmakta, 5. bardakta 0 ve 6. bardaktan itibaren de negatif olmaktadır.

42. TF MF 20 • . TF 0 5 Tüketim Miktarı MF

43. Marjinal Fayda • Herhangi bir A malının tüketiminden elde edilecek olan marjinal fayda hesaplanırken, toplam faydadaki değişimin tüketilen mal miktarındaki değişime oranlanması gerekir. • Her ilave tüketim sonucunda marjinal faydanın giderek azalmasına azalan marjinal fayda ilkesi denir. TF2-TF1 ∆TFa MFa = = Q2-Q1 ∆Qa

44. Tüketici Dengesi • Tüketicilerin gelirlerinin tümünü harcayarak, faydasını maksimize ettiği duruma tüketici dengesi denir. • Burada yanıtlanması gereken soru, tüketicinin hangi miktarlarda mal bileşimlerini tüketmesi durumunda elde ettiği faydayı maksimuma ulaştıracağıdır.

45. Tüketici Dengesi • Kardinal yaklaşımda tüketici dengesi, her mal için harcanan son liraların tüketiciye sağladığı marjinal faydalarının eşit olması ile oluşur. X malının marjinal faydası = Y malının marjinal faydası X malının fiyatı Y malının fiyatı MFx =MFy Fx Fy

46. Tüketici Dengesi • Örneğin bireyin günlük gelirini su ve çay tüketimi için ayırdığını, bir bardak suyun 2 lira, bir bardak çayın 4 lira olduğunu varsayalım. Tüketici dengesini bulabilmek amacıyla bir tablo oluşturulabilir. Bu tabloda içilen çay ve su miktarları, marjinal faydalar ve marjinal fayda/fiyat oranları yer alsın.

47. Tüketici Dengesi Yukarıdaki tabloya göre tüketici, 7 bardak su ve 3 bardak çay içmesi durumunda maksimum faydayı sağlayacak bileşime yani dengeye ulaşır.

48. MFs = MFç Fs Fç • . Örneğe göre tüketici dengesi =14/2 = 28/4 = 7 olarak bulunmaktadır. Bu bileşim dışındaki tüketim birimlerinde tüketici iki mal arasında fayda dengesini sağlayamayacaktır.

49. İktisada Giriş Üretim ve Maliyet Üretim Teorisi

50. Üretim ve Maliyet • Tüketicilerin amaçları faydalarını maksimum hale getirmek olduğu gibi, üreticilerin amaçları da genellikle karlarını maksimum hale getirmektir. Kar gelirle maliyet arasındaki farktır. Bu nedenle firmalar için üretim tesisi ve üretim maliyetleri çok önemlidir.