Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (1)

1. Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (1) • Postulat: istnieją indywidualne różnice w optymalnym poziomie stymulacji, osiągnięcie tego poziomu jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego • Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne • Cecha wyrażająca tendencję do poszukiwania/unikania stymulacji – poszukiwanie doznań (sensation seeking) • Źródłem stymulacji jest nie tyle wartość fizyczna bodźców, ale ich znaczenie uwarunkowane indywidualnym doświadczeniem • „Poszukiwanie doznań to cecha zdefiniowana przez poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń” (Zuckerman, 1994)

2. Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (2) • Cztery czynniki wchodzące w skład poszukiwania pobudzenia • Poszukiwanie grozy i przygód • Poszukiwanie przeżyć • Rozhamowanie • Podatność na nudę • Biologiczne podstawy poszukiwania doznań • Poszukiwacze doznań – typowy chronicznie niski poziom aktywacji pewnych ośrodków nerwowych • Osoby unikające doznań – chronicznie podwyższony poziom aktywacji pewnych ośrodków nerwowych • Rozhamowanie koreluje ujemnie z poziomem oksydazy monoaminowej, amplituda potencjałów wywołanych, także z aktywnością niektórych hormonów płciowych • Współczynnik odziedziczalności – od 0,2 do 0,6 • Odwołanie do optymalnego poziom aktywności układów katecholaminowych (CSA)

3. Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (3) Uwagi krytyczne • Badania nie wykazały fizjologicznej czy też biochemicznej specyficzności poszczególnych składników poszukiwania pobudzenia • Te same korelaty biologiczne są typowe dla poszukiwania doznań, ale także dla innych cech • Koncepcja aktywności układów katecholaminowych funkcjonujących jako całość jest empirycznie nieuzasadniona • Nieuwzględnienie roli środowiska, zwłaszcza kontekstu społecznego, w wyjaśnianiu genezy tego wymiaru, szczególnie jego specyficznych składników

4. Regulacyjna Teoria Temperamentu (1) • RTT opiera się na przekonaniu, że cechy temperamentu odnoszą się przede wszystkim do formalnych cech zachowania, w odróżnieniu od treści tego zachowania • Pierwotna forma RTT • Formalna charakterystyka zachowania sprowadza się do dwóch aspektów: energetycznego i czasowego • Aspekt energetyczny • reaktywność – determinuje charakterystyczną dla danej jednostki wielkość (intensywność) reakcji • Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości symulacyjnej • Aspekt czasowy – m.in. ruchliwość zachowania, rozumiana jako zdolność szybkiej zmiany zachowania adekwatnie do zmian w otoczeniu

5. Regulacyjna Teoria Temperamentu (2) • Druga faza rozwoju RTT - sześć zasadniczych cech temperamentu • Żwawość • Perseweratywność • Wrażliwość sensoryczna • Reaktywność emocjonalna • Wytrzymałość • Aktywność • Badania nad dziedziczeniem wyodrębnionych cech temperamenty – ok. 40% wariancji wyjaśniane jest przez czynnik genetyczny • W ramach RTT nie postuluje się żadnych specyficznych dla poszczególnych cech mechanizmów neurofizjologicznych czy też biochemicznych, ale wskazuje się, że cechy temperamentu uwarunkowane są specyficzną dla jednostki konfiguracją systemów nerwowych i hormonalnych

6. Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu zgodnie z teorią RTT • Gdy jednostka ma możliwość regulacji wartości stymulacyjnej własnych działań i sytuacji poprzez wybór stylu działania odpowiadającego jej poziomowi reaktywności, nie ma różnic w poziomie efektywności wykonywanych czynności między jednostkami o dużej i małej reaktywności • W sytuacji o bardzo dużej wartości stymulacyjnej, jednostki wysoko reaktywne mają obniżoną efektywność (o ile nie mogą obniżyć stymulacji) • W sytuacji o bardzo małej wartości stymulacyjnej, jednostki nisko reaktywne mają obniżoną efektywność (o ile nie mogą stymulacji podwyższyć) • Kiedy istnieje możliwość wyboru sytuacji i form zachowania o określonej wartości stymulacyjnej, osoby nisko i wysoko reaktywne wybierają inne sytuacje i zachowania • W wyjątkowych sytuacjach różnice w poziomie efektywności mogą się nie ujawnić, ale występują one w zakresie podniesionych kosztów psychologicznych lub psychicznych

7. Związek temperamentu ze stresem • Cechy temperamentu maja charakter specyficzny, bo są obecne, zanim jeszcze pojawi się stresor czy wywołany min stan stresu • Cechy temperamentu mają status moderatorów w odniesieniu do stresorów i do konsekwencji stresu • Wysoki poziom aktywacji  obniża się tolerancja na wydarzenia o znacznej intensywności (wzmacnianie bodźców) • Niski poziom aktywacji  obniża się tolerancja na wydarzenia o niskiej intensywności (tłumienie bodźców) • Pojęcie temperamentalnego czynnika ryzyka