Cor van Duivenbooden , bedrijfsarts Hoofd Onderzoek & Ontwikkeling Arbouw 11 december 2009

1. Achtergronden, doelstelling en ontwikkeling van gerichte screening op silicose in de bouwnijverheid Cor van Duivenbooden, bedrijfsarts Hoofd Onderzoek & Ontwikkeling Arbouw 11 december 2009

2. Silica • Mineraal • element silicium (Si) • verbindingen: SiO2 • crystallijn silica • (kwarts, cristobaliet en tridymiet) • amorf, verglaasd • kwarts: natuursteen, zand, zandsteen. • respirabele deeltjes: 0.2 – 10 μm; MAC: 0,075 mg/m3 • gezondheidseffecten

3. Longaandoeningen geassocieerd met kwartsstof blootstelling • Silicose – (mixed dust) pneumoconiose • Longkanker (IARC: klasse 1 carcinogeen) • COPD (chronic bronchitis, emphysema) • Tuberculose

4. Silicose • Interstitiële longaandoening • irreversibel, leidt tot fibrosis, • blijft progressief ook na beeindiging blootstelling • 3 vormen: • chronisch: > 10 jaar (relatief lage) blootstelling • versnelde: < 5-10 jaar, hoge blootstellingsniveaus • acute: weken - maanden, extreem hoge blootstelling • ACOEM – evidence-based statements. JOEM 2006;48:95

5. Silicose: oude beroepsziekte? • Bij aantal beroepen hoge blootstellingen kwartsstof • proefprojecten gericht op het beperken van blootstelling aan stof • de blootstelling aan kwartsbevattend stof bij natuursteenbewerking • Grote stofbronnen in de bouwnijverheid • Preventie van stofontwikkeling in de bouw. • Kwartsstof kankerverwekkend? • Een overzicht van epidemiologische studies naar silica en longkanker • Geen meldingen van silicose bekend in de bouw in Ned.

6. Longaandoeningen bij kwartsstof blootstelling in de bouwnijverheid • Prevalentie- en incidentie cijfers voor silicose bij bouwvakkers zijn niet beschikbaar • Bij 1339 werknemers longfunctie en radiologisch onderzoek verricht in 1998. • Selectiecriteria: tenminste 10 jaar in de bouw werkzaam en aan hoge concentraties kwartsstof blootgesteld. • Werkzaamheden: slijpen, boren, zagen, frezen, polijsten en slopen.

7. Resultaten silicose onderzoek 1998 • Radiologische afwijkingen: • Profusiecat.>1/0 -10,2 % • Profusiecat.>1/1 -2,9 % • Nodulaire silicose -0,8 % • Gemiddelde blootstellingsduur -19 jaar • Pneumoconiose (p.c.>1/1) was geassocieerd met een cumulatieve kwartsstof blootstelling. • X-foto’s waren van matige kwaliteit (mobiele unit)

8. Resultaten silicose onderzoek 1998 (2) • Groepsgemiddelde verlaging van de longfunctie bij werknemers met profusiecategorie >1/1 • FEV1 270 ml • FVC 180 ml • Geen associatie tussen de longfunctie en de cumulatieve bloostelling of de blootstellingsduur. • Gemiddelde longfunctie van de Nederlandse bouwvakker was lager dan van een Nederlandse referentie populatie.

9. Follow-up onderzoek in 2002 • Onderzoeksmethoden: HRCT-scans en röntgenfoto's, beoordeling door B-readers, longfunctie onderzoek, diffusiecapaciteit. • 96 werknemers geselecteerd met verschillende fasen van pneumoconiose, geclassificeerd in 3 blootstellingscategorieën door ervaren arbeidshygiënisten.

10. Resultaten follow-up onderzoek • Aanwijzingen voor nodulaire silicose 16% • Pleurale afwijkingen 37 % • Emfyseem 37 % • Pleurale afwijkingen waren geassocieerd met cumulatieve kwartsstof blootstelling • Emfyseem was vooral geassocieerd met rookgewoonte

11. Conclusies follow-up onderzoek • De prevalentie van nodulaire silicose ligt aanzienlijk hoger dan in het baseline onderzoek werd gevonden. • (0,8%-16%) • Het voorkomen van een gemengd stof pneumoconiose kon niet worden bevestigd.

12. Onderzoeksrapporten fase 1 en 2 • Onderzoek effecten op luchtwegen en longen door blootstelling aan kwartshoudend stof in Nederlandse bouwnijverheid • Onderzoek naar longafwijkingen bij werknemers in de bouwnijverheid die aan hoge niveaus kwartsstof zijn blootgesteld, fase II

13. Aanbevelingen • Elimineren van kwartsstof blootstelling d.m.v. primaire preventie (bronaanpak) • Secundaire preventie d.m.v. gezondheidsbewaking en vroegdiagnostiek. • Bij vroege aanwijzingen voor silicose moeten maatregelen genomen worden om progressie te voorkomen.

14. Follow up m.b.t. blootstelling • Onderzoek naar blootstellingen kwartsstof • Kwartsstof bij afbouwwerkzaamheden • Nulmeting in het kader van het arboconvenant Kwarts in de bouwsector • Kwartsstofblootstelling bij freeswerkzaamheden in de asfaltwegenbouw • Samenvattend rapport stofbelasting in de afbouwsector • Blootstelling van koppensnellers aan kwartsstof • Kwartsstof blootstelling in de bouw; een literatuuroverzicht • Het betere werk: Stofvrij werken

15. Follow-up beheersmaatregelen • Onderzoek naar beheersmaatregelen • Kwartsstof op de tekentafel • Inventarisatie stofarme sloopapparatuur • Stofafzuiging bij plafondboorwerkzaamheden • Stofreductie door vernevelingstechnieken tijdens sloop- en grondverdichtingswerkzaamheden

16. Follow-up beheersmaatregelen • Ontwikkelen van instrumentarium • Productgroep Informatie Systeem Arbouw • www.stoffenmanagerbouwnijverheid.nl • www.stofvrijwerken.nl • www.arbovriendelijkehulpmiddelen.nl

17. Follow-up: Gezondheidsbewaking en vroegdiagnostiek • Opzetten van een triagemodel voor screening op silicose • Ontwikkelen van een diagnostische regel voor de selectie van de risicopopulatie.

18. Bestuurlijke besluitvorming • Starten van een landelijke pilotstudy • Fase 1: hoogrisico populatie (285) • Fase 2: matig hoogrisico populatie (215) • Na evaluatie besluitvorming over continuering silicose screening.

19. Diagnostische regel N = 1293 X-ray with ILO profusion category > 1/1 Suarthana E. OEM 2007: 64:595

20. Risicostratificatie Low score High score: No action HRCT-scan

21. Risicostratificatie PAGO’s 2006-2007

22. NKAL / UMC Consult Longfunctie onderzoek HRCT-scan (lage dosis)

23. High Resolution Computed Tomography (HR-CT) Normaal

24. Silicose? Man, 45 jaarbetonwerker zware rokernormale long functie

25. Vroeg stadium van silicose Man, 49 jaarbetonboorder, betonreparateurroker, 7pakjarennormale long functie

26. Silicose Man, 50 jaarbetonboorder, sloperzware rokernormale longfunctie

27. Silicose vergevorderd stadium (fibrose) Man, 57 jaarsloperrokerlongfunctie: COPD

28. Silicose en longkanker Man, 52 jaarbouwvakkernooit gerookt

29. Resultaten van 160 bouwvakkers met hoog risico, somscore ≥ 5 Geselecteerd uit 36.741  174 werknemers met een hoge risicoscore

30. Eerste resultaten bij 160 bouwvakkers Silicose 7 (4%) Verdacht voor/ beperkte silicose 12 (12%) Follow up noodzakelijk 17 (17%)

31. Eerste resultaten bij 160 bouwvakkers

32. Eerste resultaten bij 160 bouwvakkers

33. Interventies op geleide van de resultaten • Bij silicose moet verdere blootstelling voorkomen worden. • Bij bevindingen die medische behandeling vereisen verwijst NKAL naar de curatieve /klinische sector. • Bij werkgerelateerde longaandoeningen die aanpassing van functie of arbeidsomstandigheden vereisen wordt terugverwezen naar de “silicose arts” van de arbodienst. • De arbodienst gebruikt daarbij de protocollen voor beroepsspecifieke beheersmaatregelen voor kwartsstof van Arbouw. • Periodieke gezondheidsbewaking tot verlaten van de bedrijfstak

34. Conclusie Risicostratificatie d.m.v. een diagnostisch model, lage dosis HRCT-scan en longfunctie-onderzoek: • Kan silicose uitsluiten in een subgroep bouwvakkers • Is effectief in het opsporen van silicose en chronische bronchitis bij werknemers met een verhoogd risico • Helpt werknemers te selecteren voor gerichte individuele behandeling, monitoring en beheersmaatregelen • En kan dus een verergering van de ziekte voorkomen.

35. Met dank aan NKAL Dr. Jos Rooyackers, chest physician Drs. Frits van Rooy, Drs. Erik Stigter, occ physicians Dr. Ir. Remko Houba, Ing. Vanessa Zaat, occ hygienists Ing. Mischa Zengeni, lung function-technologist IRAS Prof. Dr. Ir. Dick Heederik UMCU/Afdeling Hart-en longziekten Prof .Dr. Jan-Willem Lammers

36. Vroegdiagnostiek/gezondheidsbewaking in de bouwnijverheid • Systematische screening door Arbouw met geprotocolleerde interventies in kader van PMO: • Verhoogd risico op hart- en vaatziekten (Framingham score) • Slecht/matig werkvermogen (WAI) • Verhoogd risico op langdurige arbeidsongeschiktheid (AO-index) • Verhoogd risico op silicose • Verhoogd risico op OPS • In ontwikkeling • Verhoogd risico op lawaaischade (OAE, Bedrijfsoorcheck Bouw) • Verhoogd risico op huidaandoeningen (epoxies) Titel van de presentatie