Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

1. Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

2. 1. Inleiding Informatie uit Engelstalige literatuur (vnl UK - US) is voorhanden maar niet generaliseerbaar naar studenten met dyslexie in Vlaanderen : • Verschil in transcripties van fonologie naar orthografie : gelinkt aan de verwervingssnelheid van leesvaardigheid en prevalentie van dyslexie • Verschil in definiëring en cut-off scores : invloed op variabiliteit van de onderzoeksgroepen • Verschil in onderwijscontext invloed op variabiliteit van de onderzoeksgroepen Wat is cognitief profiel van studenten met dyslexie in het HO in Vlaanderen? Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

3. 2. Testmateriaal Lezen • Woorden Een-Minuut-Test (Brus & Voeten, 1999) • Pseudowoorden De Klepel (van den Bos & Scheepstra, 1992) • Engelse woorden One-Minute-Test ( Kleijnen & Loerts, 2006) • Stilleestekst Tekenbeet (Protocol Dyslexie Nederland, 2004) • Voorleestekst Faalangst (GL&SCHR, 2009) • Automatisering (GL&SCHR, 2009) • Tekstbegrip Irstels (GL&SCHR, 2009) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

4. 2. Testmateriaal Spelling • Woorden Woordspelling (GL&SCHR, 2009) • Engelse woorden WRAT(Wilksinson, 2003) • Zinnendictee Algemene Toets Gevorderde Spelling Nederlands (AT-GSN) (Ghesquière, niet uitgegeven) • Proofreading Overige Spellingsregels (GL&SCHR, 2009) • Schrijfvaardigheid Spontaal schrijfproduct op basis van stilleestekst Tekenbeet (Protocol Dyslexie Nederland, 2004) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

5. 2. Testmateriaal Schrijfvaardigheid Spontaan schrijfproduct op basis van stilleestekst Tekenbeet (Protocol Dyslexie Nederland, 2004) Lexicale decisie en decoderen (IDAA, van der Leij et al, 2012) • Lexicale decisie • Flitstypen woorden • Flitstypen pseudowoorden • Flitstypen Engelse woorden Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

6. 2. Testmateriaal Algemene intelligentie • Kaufmann Intelligentietest voor volwassenen en adolescenten (KAIT) (Dekker, Dekker & Mulder, 2004) Fluid IQ scoreCrystallized IQ score Probleem oplossend vermogen Cultureel bepaald Onafhankelijk van cultuur of opleiding Afhankelijk van opleiding en geletterdheid Total IQ score som van FIQ en CIQ en uitgestelde schalen WAIS-III-NL Hertestingseffect Strengere tijdslimieten Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

7. 2. Testmateriaal Algemene intelligentie • Kaufmann Intelligentietest voor volwassenen en adolescenten (KAIT) (Dekker, Dekker & Mulder, 2004) FIQCIQ - Symbolen leren - Persoonlijkheden - Logisch redeneren - Auditief begrip - Geheime codes - Dubbele betekenissen - Blokpatronen - Definities - Uitgestelde productie Symbolen leren - Uitgestelde productie Auditief begrip Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

8. 2. Testmateriaal Fonologisch bewustzijn • Spoonerisms vb. gele kast – kele gast (GL&SCHR, 2009 ) • Omkeringen vb. tur – rut (GL&SCHR, 2009) (IDAA, van der Leij et al, 2012) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

9. 2. Testmateriaal Verwerkingssnelheid, aandacht en concentratie • Cijfer Doorstreep Test (CDT) (Dekker, Dekker, & Mulder, 2007) Volgehouden aandacht 3 minuten lang Aandachtscontrole onderstrepen – doorstrepen Selectieve aandacht cijfers 3,4,7 Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

10. 2. Testmateriaal Geheugen • Verbaal geheugen • Fonologisch korte termijngeheugen (GL&SCHR, 2009) • Semantisch korte termijngeheugen (GL&SCHR, 2009) • Uitgesteld geheugen voor auditieve informatie (Dekker, Dekker & Mulder, 2004) • Werkgeheugen (GL&SCHR, 2009) • Visuo-spatieel korte termijngeheugen • Visueel korte termijn geheugen (GL&SCHR, 2009) • Uitgesteld geheugen voor symbolen (Dekker, Dekker & Mulder, 2004) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

11. 2. Testmateriaal Woordenschat • Woordenschat (GL&SCHR, 2009) • Definities (KAIT, 2004) • Dubbele betekenissen (KAIT, 2004) Morfologie en syntaxis • corrigeren van zinsconstructies, stijlfiguren en woordvormen (GL&SCHR, 2009) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

12. 2. Testmateriaal Snel benoemen • Letters • Cijfers • Objecten • Kleuren (GL&SCHR, 2009) Hoofdrekenen • Tempo Test Rekenen (TTR) (de Vos, 1992) Schrijfsnelheid (GL&SCHR, 2009) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

13. 2. Testmateriaal Snel benoemen (GL&SCHR, 2009) • Letters • Cijfers • Objecten • Kleuren Hoofdrekenen • Tempo Test Rekenen (de Vos, 1992) Schrijfsnelheid (GL&SCHR, 2009) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

14. 2. Testmateriaal Studiehouding en motivatie Learning and Study Strategies Inventory (LASSI) – Nederlandsebewerking (Lacante & Lens, 1999) Zelfrapportering Attitude Motivatie Tijdsbeheer Faalangst Concentratie Informatieverwerking Hoofdideeën selecteren Studietechnieken Zelftesting Teststrategieën Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

15. 2. Testmateriaal Persoonlijkheid NEO Personality Inventory - revised (NEO-PI-R) (Hoekstra,H.A.,Ormel,J.,& de Fruyt,F. 2007) Zelfrapportering Persoonlijkheidsprofiel gebaseerd op ‘Big Five’ • Extraversie • Neuroticisme • Altruïsme • Openheid • Consciëntieusheid Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

16. 3. Resultaten Statistische analyses T-toetsen voor niet-gekoppelde steekproeven Significantieniveau α = .05 Effectgrootte Cohen’s d Kleine effectgrootte 0.2 ≤ d ≤ 0.5 Medium effectgrootte 0.5 ≤ d ≤ 0.8 praktische Groot effectgrootte 0.8 ≤ d relevantie Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

17. 3. Resultaten: algemeen Lezen en spelling Duidelijk blijvende problemen met lezen en spelling spelling grootste effect grootte in hele studie spelling < lezen woordniveau ≈ zinsniveau woordlezen (d=1.97) < pseudowoordlezen (d=1.57) woordlezen (d=1.9) < tekstlezen (d=1.3) Nederlands < Engels snelheid < accuraatheid tekstbegrip licht verschillend (d =0.47) stillezen > luidop lezen Lagere accuraatheid-scores op lexicale decisie en flitstypen woorden, pseudowoorden en Engelse woorden Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

18. 3. Resultaten: algemeen Cognitieve vaardigheden Blijvende problemen met fonologisch bewustzijn (snelheid< accuraatheid) Blijvende problemen met snelbenoemen(letters = cijfers < kleuren< objecten) Problemen met hoofdrekenen (: < + < x < -) Tragere verwerkingssnelheid Lagere gekristalliseerde intelligentie (door problemen met lexicale ophaling) Problemen met werkgeheugen Geen verschil in vloeiende intelligentie Geen verschil in auditief begrip Geheugenspans zijn vergelijkbaar (vooral visueel, bij verbale component kleine verschillen) Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

19. 3. Resultaten: spelling Spellingspatronen voor woord- en zinnendictees Drie soorten fouten • Fonologische fouten: geschreven woord wordt anders uitgesproken dan doelwoord bv. gangstser ipv gangster • Grammaticale fouten: woord wordt niet fout uitgesproken maar breekt wel taalspecifieke grammaticale regels (bv. meervouden, open gesloten LG, vormen van samengestelde woorden) • bv. raamen ipv ramen, krap ipv krab • Orthografische fouten: leenwoorden, moeten onthouden worden bv. blouw ipv blauw, compjuter ipv computer Twee soorten dictees Woorddictee zinnendictee Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

20. 3. Resultaten: spelling Maken studenten HO met dyslexie specifieke fouten? Wat is de toegevoegde waarde van een zinnendictee tov een woorddictee in een assessment? Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

21. 3. Resultaten: spelling • Spellingspatronen voor woord- en zinnendictees Hoger aantal fouten in de drie categorieën voor studenten met dyslexie Foutenpatronen tussen groepen zijn vergelijkbaar - in woorddictee voornamelijk orthografische fouten - in zinnendictee voornamelijk grammaticale fouten Proportioneel gezien meer fonologische en orthografische en minder grammaticale bij dyslexie in beide dictees (compensatie door meer profiteren van morfologische kennis of aangeleerd?) Moeite met woordtekens, leestekens Letter transpositiefouten niet meer voorkomend bij studenten met dyslexie Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

22. 3. Resultaten: spelling Spellingspatronen Op zich draagt een zinnendictee niets nieuws bij MAAR... in een zinnendictee komen syntactische regels meer aan bod dus meer kans op uitlokken van fouten hierop in dit woordictee komen meer spellingsuitzonderingen voor dus meer kans op uitlokken van orthografische fouten => Beide dictees hebben specifieke eigenschappen maar de geobserveerde fouten patronen zijn niet eigen aan dyslexie Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

23. 3. Resultaten: schrijfvaardigheid Schrijfvaardigheid - Evaluaties in HO zijn vaak gekoppeld aan de beoordeling van schriftelijk verslagen of antwoorden. - Door gebruik van spellingscontrole en text-naar-spraaksoftware kunnen spellingsfouten wel verholpen worden • Worden geschreven teksten van studenten met dyslexie anders geëvalueerd door • naïeve lezers dan die van controlestudenten –los van handschrift en spelling? • Is er een verschil in de beoordeling van het handschrift tussen de twee groepen? • Is er een verschil in kwaliteit op woord-, zins- en tekstniveau tussen de twee • groepen? Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

24. 3. Resultaten: schrijfvaardigheid Opdracht • Tekst “Tekenbeet” 1 x stillezen en samenvatten • Geen beperking qua tijd of lengte • Niet terugkijken naar de tekst • Beoordeling van geschreven tekst • Tekst werd ingetypt • Spellingsfouten werden verwijderd maar orginele interpunctie en syntax • Subjectieve beoordeling • Tekstkwaliteit beoordeeld door leerkrachten (n=10) • laatste jaar SE (talen en wetenschappen) • Niet geïnformeerd over doel van studie • 5 testteksten • Objectieve beoordeling • Tekstanalysesoftware van Hogent Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

25. 3. Resultaten: schrijfvaardigheid • Beoordeling van geschreven tekst • Subjectieve beoordeling: • Algemene score op 10 • 5 punt Likert scale voor • Beknoptheid • Tekststructuur • Leesbaarheid • Woordenschatgebruik • Zinstructuur • Handschrift • Objectieve beoordeling o.a. • TTR • Aantal syllabes per woord, aantal (unieke) woorden • Gemiddelde lengte van woorden • Aantal zinnen Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

26. 3. Resultaten: schrijfvaardigheid Resultaten van subjectieve beoordeling Leerkrachten evalueren teksten van studenten met dyslexie tov die van • controlestudenten als volgt : - lagere algemene scores op 10 (d =.39) - slechtere tekststructuur (Likert schaal) (d=0.61) - minder aangenaam om te lezen (Likert schaal) (d= .56) Er is geen verschil in evaluatie van handschrift, woordenschatgebruik, zinstructuur en beknoptheid Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

27. 3. Resultaten: schrijfvaardigheid Resultaten van objectieve beoordeling Geen verschil in - aantal LG per woord - aantal woorden - aantal unieke woorden - type/token ratio - aantal zinnen - gemiddeld aantal woorden per zin • Studenten met dyslexie maken meer spellingsfouten, fouten op hoofdlettergebruik • en interpunctie, en woordordefouten • Studenten met dyslexie vermijden lange woorden in tekst Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie

28. Besluit Een gemiddelde student met dyslexie die zich inschrijft in het hoger onderwijs ondervindt problemen met lezen en spelling -detecteerbaar op woordniveau- heeft zwakke fonologische en orthografische vaardigheden, moeite met hoofdrekenen en snelbenoemen.Verbale vaardigheden die lexicale ophaling vereisen, zijn mogelijks ook aangetast. Er zijn geen problemen met taken die vloeiende intelligentie meten. Symposium "Dyslexie in het hoger onderwijs" - Cognitief profiel van eerstebachelorstudenten met dyslexie