Filozofia: pojęcie, działy, motywy uprawiania filozofii, różne koncepcje filozofii

1. Filozofia: pojęcie, działy, motywy uprawiania filozofii, różne koncepcje filozofii

2. Pojęcie filozofii Etymologia (greka antyczna): phileo – kocham, miłuję i sophia – mądrość, wiedza philosophia - umiłowanie mądrości

3. Filozoficzna geografia Filozofia zachodnia jest wytworem kultury greckiej, choć jej początki – filozofia przyrody tzw. filozofia presokratyków (uprawiana przez myślicieli żyjących przed Sokratesem), filozofia presokratejska (przedsokratejska), zrodziły się w koloniach, jakie Grecy zakładali u wybrzeży Morza Śródziemnego i Egejskiego

4. Filozoficzna geografia W części północnej morza Egejskiego (miasto Abdera – dzisiejsze północne wybrzeże Grecji), w Jonii, w Azji Mniejszej (miasta: Klazomen, Efez, Milet, – na zachodnim wybrzeżu dzisiejszej Turcji i na pobliskich wyspach: Samos, Rodos, Kreta), i w Wielkiej Grecji, to jest w południowych Włoszech i na Sycylii, zanim powstał późniejszy i najbardziej znany ośrodek filozoficzny – Ateny, położony na Półwyspie Peloponeskim, w rdzennej Grecji.

5. Pojęcie filozofii Pitagorasa (ok. 570-500 p.n.e.) uważa się za pierwszego filozofa, który posłużył się terminem filozofia na oznaczenie dążenia do mądrości: • systematyczny namysł nad rzeczywistością, człowiekiem i społeczeństwem (państwem), • odkrycie zasad(y) rządzących(ej) tymi dziedzinami. • porządek (kosmos) wyznaczony przez zasady– często uważany za boski.

6. Motywy uprawiania filozofii Jeśli przyjąć, iż Platon, a za nim Arystoteles, trafnie uznali zdziwienie za początek filozofowania, czyli wskazali, iż uznanie wszystkiego za oczywiste jest przejawem bierności myślowej. Zdziwienie zakłada, iż coś jest dla nas nieoczywiste lub niezrozumiałe i popycha nas do poszukiwania wyjaśnień. Tak rodzi się refleksja filozoficzna.

7. Czym więc jest filozofia? Bezinteresownym dążeniem do wiedzy (grec. epistēme) i prawdy (grec. aletheia), przy czym pojęcia te są równoznaczne, gdyż dla większości filozofów w różnych epokach, wiedza może być tylko prawdziwa, albo nie jest wiedzą, lecz jak mówiono mniemaniem czy opinią (grec. doxa).

8. Czym więc jest filozofia? Przedmiotem filozofii jest całość, a nie fragment rzeczywistości (niezależnie od tego, jak się ją rozumie). Metoda filozofii to racjonalna argumentacja (logos), polegająca na wykazywaniu, iż dana teza wynika logicznie z przyjętych przesłanek, które już zostały uznane za prawdziwe. Celem filozofii jest poszukiwanie prawdy, oparte na przekonaniu, iż prawda istnieje, nawet jeśli nie można się do w pełni zbliżyć.

9. Czym więc jest filozofia? Bezinteresownym dążeniem do wiedzy - poznawaniem dla samego poznania, a nie dla użytku, jaki można byłoby uczynić z posiadanej wiedzy.

10. Czym więc jest filozofia? Wiedza jako cel sam w sobie, jest wartością autoteliczną (dosłownie: samocelową). Wiedza wykorzystywana do jakichś celów stanowi wartość instrumentalną, jest instrumentem, narzędziem, środkiem osiągnięcia jakiegoś celu.

11. Filozofia jako teoria Filozofia jest pojmowana przede wszystkim jako teoria. Pojęcie to wywodzi się z greckiego słowa theoria, w którym bez trudu można dostrzec rdzeń theos, czyli bóg. Grecy posługiwali się czasownikiem theorein, oddawanie czci temu, co boskie i jego adorację oraz kontemplację, a słowo theiosoznaczało wiedzę boską, czyli teoretyczną.

12. Filozofia jako teoria Kontemplacja dotyczyła tego, co boskie, to znaczy wieczne, niezmienne, powszechne. Nie sposób kontemplować to, co stale się zmienia, jest płynne.

13. Filozofowie o filozofii Platon (ok. 427-347 p.n.e.) – filozofia odnosi się do tego, co jest zawsze takie samo pod tym samym względem, odsłania to, coś z owej istoty rzeczy, która istnieje zawsze. Arystoteles (384-324 p.n.e.) – kto poszukuje wiedzy dla niej samej ten wybierze wiedzę w najwyższym stopniu prawdziwą, a jest nią wiedza o tym, co najbardziej poznawalne: pierwsze zasady i przyczyny.

14. Filozofowie o filozofii Kartezjusz (1596-1650) – filozofowanie należy zaczynać od pierwszych przyczyn, to znaczy od zasad. Hegel (1770-1831) – zadanie filozofii, to pojęciowe ujęcie tego, co jest, a tym, co jest jest rozum.

15. Działy filozofii Mimo całościowego charakteru, filozofia ma pewne dziedziny badań, czyli działy. Arystoteles rozróżniał filozofię teoretyczną (metafizykę, fizykę) i praktyczną (etykę i politykę).

16. Działy filozofii Filozofowie starożytni zwykle wyróżniali: • logikę (naukę o poznaniu i jego zasadach), • fizykę (naukę o physis - naturze rzeczy – pojęcie to jest omówione w wykładzie 3.) • etykę (naukę o moralnych ideałach życiowych, o cnotach etycznych).

17. Działy filozofii: ontologia Ontologia (z greckiego to on – byt, logos – nauka), teoria bytu, nauka o bycie, nazywana także metafizyką, w której poszukuje się odpowiedzi na pytania: • co jest? • jakie jest? • co to jest byt? • jakie są rodzaje bytu? • w jakich relacjach ze sobą pozostają?

18. Działy filozofii: ontologia Ontologię/metafizykę określano również mianem filozofii pierwszej (grec. protephilosophia, łac. prima philosophia- Arystoteles), ponieważ uważa się ją za podstawowy dział filozofii. Wszelkie problemy filozoficzne mają swoje ostateczne zakorzenienie i wyjaśnienie w metafizyce.

19. Działy filozofii: epistemologia Epistemologia lub gnoseologia (z greckiego epistēme – wiedza, gnosis – poznanie, logos – nauka) teoria poznania, nauka o poznaniu, w której poszukuje się odpowiedzi na pytania: • jakie są źródła poznania? • jakie są granice poznania? • co to jest prawda? • jakie są metody poznania?

20. Działy filozofii: etyka Etyka, czyli filozofia moralna, teoria moralności odpowiada na pytania: • co to jest dobro moralne? • co to jest zło moralne? • czy zasady lub wartości moralne są subiektywne czy obiektywne? • czy zasady moralne są powszechne i niezmienne, czy też zależą od warunków osobowościowych lub społecznych? • czy zdania oceniające lub zdania nakazujące jakieś postępowanie można racjonalnie uzasadnić?

21. Działy filozofii: estetyka Estetyka, czyli teoria piękna (tradyc.), filozofia sztuki odpowiada na pytania: • co to jest piękno? • czy piękno ma charakter obiektywny czy subiektywny? • czy piękno jest właściwością dzieł ludzkich, czy też może przysługiwać dziełom natury? • czym jest sztuka? • co to jest dzieło sztuki?

22. Działy filozofii: aksjologia Etykę i estetykę niektórzy filozofowie zaliczają do jednego działu filozofii, do aksjologii, czyli do ogólnej nauki o wartościach. Odpowiedzi na pytania: • co to są wartości? • czy wartości są obiektywne czy subiektywne? • jakie są odmiany wartości?

23. Działy filozofii: filozofia polityczna Filozofia polityczna, dział filozofii, który odpowiada na pytania: co to jest polityka? co to jest państwo? co to jest władza (polityczna)? co to jest sprawiedliwość? co to jest prawo? czy istnieje prawo naturalne czy tylko pozytywne?

24. Działy filozofii: filozofia polityczna • co to jest konstytucja? • jakie są ustroje polityczne i ich właściwości? • jaka powinna być konstytucja dobrego państwa? • co to znaczy być obywatelem? • czym są uprawnienia? • czym są prawa człowieka?

25. Działy filozofii: antropologia filozoficzna Antropologia filozoficzna odpowiada na pytania: • czy istnieje i jaka jest natura ludzka? • czy człowiek ma sobie element, boski, specyficznie ludzki i zwierzęcy? • czy istnieje dusza i czym jest? • jakie są relacje między ludźmi?

26. Działy filozofii: antropologia filozoficzna • jak poznajemy drugiego człowieka? • czym jest rozumienie drugiego człowieka? • kim jest dla nas drugi człowiek (inny)? • jaki jest charakter i znaczenie różnic między kobietą i mężczyzną?

27. Działy filozofii: filozofia dziejów Filozofia dziejów, filozofia historii refleksja nad dziejami ludzkości. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania: • czy istnieją prawa historii? • czy dzieje mają cel? • czy dzieje mają fazy rozwojowe? • czy dzieje mają sens?

28. Działy filozofii: filozofia nauki Filozofia nauki odpowiada na pytania: • co to jest nauka? • jakie są jej metody? • jakie są rodzaje nauk? • jakie są przedmioty nauk? • co to jest teoria naukowa? • co to jest sprawdzanie teorii? • na czym polega ewolucja teorii?

29. Działy filozofii: filozofia religii Filozofia religii odpowiada na pytania: • czym jest religia? • co mają wspólnego ze sobą różne religie? • czy istnieje hierarchia religii? • co to jest doświadczenie religijne?

30. Działy filozofii: filozofia Boga Filozofia Boga odpowiada na pytania: • co to jest Bóg? • na czym polega poznanie/doświadczenie Boga? • co to jest wiara? • czy przekonanie o istnieniu Boga daje się uzasadnić inaczej niż na gruncie metafizyki? • czy argumenty (dawniej: dowody) na istnienie Boga) są konkluzywne, a jeśli nie, to czy mają sens?