KAZDAĞLARI ÇEVRE EĞİTİMİ KURSU

1. KAZDAĞLARI ÇEVRE EĞİTİMİ KURSU Kazdağları Bitkisel potansiyeli ve Fitoterapide Kullanılabilirlik Üzerine Gözlemler Prof. Dr. Ahmet GÖNÜZ ÇOMÜ Fen – Ed. Fak. Biyoloji Bölümü

2. Türkiye, bitkileri açısından, dünyada ılıman iklim kuşağındaki ülkelerin başında gelmektedir. Bu zenginliğin başlıca sebepleri şu şekilde belirtilebilir : İklim farklılıkları, topoğrafik çeşitlilikler, jeolojik ve jeomorfolojik çeşitlilikler, deniz, göl, akarsu gibi değişik su ortamı çeşitlilikleri, 0-5000 m’ler arasında değişen yükseklik farklılıkları, üç değişik bitki coğrafyası bölgesinin birleştiği bir yerde oluşu , Anadolu diagonalinin doğusu ve batısı arasında ekolojik farklılıklar bulunması ve bütün bu ekolojik çeşitliliğin floristik çeşitliliğe yansıması. Tohumlu bitkiler, Türkiye’de yetişen taksonları, bunların yayılış ve yetişme ortamları en iyi bilinen bitki grubudur. Bitkiler aleminin en gelişmiş grubu kabul edilirler. Türkiye’de yetişen tohumlu bitki türü sayısı, yaklaşık olarak 9500 cıvarındadır. Takson bazında bu sayı son yıllarda 11.000’e yaklaşmaktadır. Bu tür zenginliği, komşu ülkelerde bulunmadığı gibi, hiçbir Avrupa ülkesinde de yoktur. Bu zengin florada, yaklaşık 3000 cıvarında endemik tür bulunması ve ılıman kuşak ülkeleri arasında, endemik tür açısından zengin ülkelerinden biri olması, Türkiye’ye ayrı bir önem kazandırmaktadır. Türkiye florası içinde bütün tohumlu bitki gruplarına ait türler yaşamakta olup, bunlar ülkedeki flora ve vejetasyonun en önemli bitki grubunu meydana getirirler (Ekim ve Demirsoy 2005).

3. Kazdağları kuzeybatı Anadolu’da Marmara ve Ege bölgelerinin doğal sınırını oluşturmaktadır. Ayrıca bu dağlar Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan flora bölgelerinin de kesişim alanında yer almaktadır En yüksek noktası 1774 m olan dağda büyük oranda paleozoik şistler yaygınken, zirve kısımlarında kristalize kalkerler bulunmaktadır. Alan öksin vejetasyon açısından tipik olup; dağı, parçalı bir yapıya kavuşturan vadi ve vadi yamaçlarında öksin yayılışlı vejetasyon tipi bulunmaktadır.Coğrafik pozisyonu sonucu farklı bir iklim tipine sahip olması ve paleocoğrafik evrimi dağın bitki çeşitliliğini arttıran en önemli faktörlerdendir. Yine coğrafik pozisyonu gereği kuzey ve doğu kısımlarında Avrupa-Sibirya elementleri yaygın iken, güney kısımlarında ve zirvede Akdeniz elementleri ve bitki örtüsü yaygındır (Özel ve Gemici, 2003).

4. Fitocoğrafik pozisyonu nedeniyle Kazdağları Türkiye’nin bitki örtüsü açısından en önemli dağlarından biridir. Dağın değişik bölümlerinde mesofitik ve kserofitik karakterli bitkiler bir arada bulunmakta, bir çok tıbbi, aromatik ve süs bitkisinin yanında dağda, orman ve tarım açısından önemli gen kaynakları da yayılış göstermektedir (Özel ve Gemici, 2003).

5. Adı geçen araştırıcılar tarafından Kazdağları’nda 101 familyaya ait 900 bitki taksonu bulunmuştur. Ayrıca Gemici ve Leblebici tarafından 1 adet yeni tür (Hypericum kazdaghensis Gemici & Leblebici) kaydedilmiştir (Gemici ve Leblebici, 1995).

6. Kazdağları endemik türleri arasında yerini alan Hypericum kazdaghensis Gemici & Leblebici bitkisinin antibakteriyel aktiviteye sahip olduğu ise ÇOMÜ araştırıcıları tarafından belirlenmiştir (Dulger ve Gonuz, 2005).

7. Gerek insan sağlığı ve gerekse doğa ve çevre sağlığı, fitoterapinin gerekliliğini güçlendirmektedir. Bugün dünya nüfusunun çoğunluğu için bitkiler, en seçkin ilaç kaynaklarındandır. Büyük farmasötik firmalar, yeni lider yapılar için bir kaynak olarak yüksek bitkilere yeniden ilgi göstermektedirler (Çubukçu ve ark. 2002).

8. Tıbbi bitkilerin tüketim alanları çok değişik endüstri kollarını kapsamaktadır. Başta ilaç sanayi olmak üzere, parfüm, kozmetik, sabun, ciklet, şeker ve daha bir çok sanayi kollarının ham maddesini oluşturmaktadır, özellikle baharat olarak tüketimi tüm dünyada yaygındır (Ceylan, 1995). Gelişmiş ülkelerde doğal kaynaklı ilaçların tüketimi, gelişmemiş ülkelere göre çok daha yüksek olduğundan bu ülkelerde tıbbi bitkilerin tüketimi de o oranda fazladır.

9. Yüksek bitkilere yeniden ilgi göstermektedirler (Çubukçu ve ark. 2002). • Tıbbi bitkilerin tüketim alanları çok değişik endüstri kollarını kapsamaktadır. Başta ilaç sanayi olmak üzere, parfüm, kozmetik, sabun, ciklet, şeker ve daha bir çok sanayi kollarının ham maddesini oluşturmaktadır, özellikle baharat olarak tüketimi tüm dünyada yaygındır (Ceylan, 1995). Gelişmiş ülkelerde doğal kaynaklı ilaçların tüketimi, gelişmemiş ülkelere göre çok daha yüksek olduğundan bu ülkelerde tıbbi bitkilerin tüketimi de o oranda fazladır.

10. Son yıllarda tıbbi bitkilerin değerlerinin artmasının bir nedeni de hastalık yapan mikroorganizmaların sentetik maddelere dayanıklı yeni ırklar meydana getirmesindendir. Tıbbi bitkilerden yapılan preparatlar çok yönlü etkiye sahip olduklarından yeni ırklara karşı etkili olmaktadırlar. Bu sebeple son yıllarda bitkisel preparatlara dönüş yoğunluk kazanmıştır. Örnek olarak sıtmayı gösterebiliriz. Sıtmanın tedavisinde sentetik preparatlar (Atebrin) kullanılmakta ise de tropik bölgelerde yetişen Chichona ağacından elde edilen kinin hala büyük önem taşımaktadır (Ceylan, 1995). • Keza Solgar adlı besin takviyeleri ve bitkiseller ile tedavi şirketi dış kaynaklı olup bir çok ürünü bitkilerden elde etmektedir (www.solgar.com.tr).

11. Bir bitkinin yasal olarak terapide kullanılabilmesi için kodeksler (farmakope) ‘de kayıtlı olması gerekir. Kodeksler, ilaç ilkel maddelerinin özellikleri, hazırlanışı, sağlık muayenesi etken madde miktarı tayini, kullanılabilecek miktarı, saklanması ve diğer hususlarda bilgi veren, her ülkenin kendi gereksinimlerine göre hazırlanmış, resmi kitaplardır (Ceylan, 1995). Dünyada bir çok ülkelerin kodeksleri bulunmakta ve bu kodekslerde bir çok bitki kayıtlı durumdadır. • Çizelge 1. Dünyada bazı önemli kodeksler ve bunlara kayıtlı tıbii bitkiler (Zperniek, Langhammer, Lüdcke, Lexikon der offizienellen Arzneupflanzen, 1984) (Almanca dilinde yazılı kodeksler) (Ceylan 1995).

12. Günümüzde sentetik bileşiklerin bolluğuna rağmen, bitkisel droglar tedavi alanında ilginç yerlerini korumaktadırlar (Çubukçu, 1992). Kısaca “tıbbi bitkilerle tedavi “ anlamına gelmekte olan “Fitoterapi” terim olarak ilk kez Fransız hekim Henri LECLERC (1870-1955) tarafından kullanılmıştır. Hastalıkların, tedavi edici değere sahip taze veya kurutulmuş bitki kısımları (Drog) ya da bunlardan elde edilen ekstraksiyon ürünleri kullanılarak üretilen çay, damla, draje, kapsül, şurup, tablet ile tedavi edilmesi fitoterapi olarak değerlendirilmektedir.

13. Kazdağları endemik türleri arasında yerini alan Hypericum kazdaghensis Gemici & Leblebici bitkisinin antibakteriyel aktiviteye sahip olduğu ise ÇOMÜ araştırıcıları tarafından belirlenmiştir (Dulger ve Gonuz, 2005).

14. Günümüzde sentetik bileşiklerin bolluğuna rağmen, bitkisel droglar tedavi alanında ilginç yerlerini korumaktadırlar (Çubukçu, 1992). Kısaca “tıbbi bitkilerle tedavi “ anlamına gelmekte olan “Fitoterapi” terim olarak ilk kez Fransız hekim Henri LECLERC (1870-1955) tarafından kullanılmıştır. Hastalıkların, tedavi edici değere sahip taze veya kurutulmuş bitki kısımları (Drog) ya da bunlardan elde edilen ekstraksiyon ürünleri kullanılarak üretilen çay, damla, draje, kapsül, şurup, tablet ile tedavi edilmesi fitoterapi olarak değerlendirilmektedir.

15. Gerek insan sağlığı ve gerekse doğa ve çevre sağlığı, fitoterapinin gerekliliğini güçlendirmektedir. Bugün dünya nüfusunun çoğunluğu için bitkiler, en seçkin ilaç kaynaklarındandır. Büyük farmasötik firmalar, yeni lider yapılar

17. Çizelge 2. 1948 Türk Kodekslerinde Kayıtlı Olan Bitkiler A - B • Acacia catechu (Mimosaceae) Kateşu ağacı, Kaşu. • Acacia senegal (“ ) Arabistan zamkı ağacı • Aconitum napellus (Ranunculaceae) Kaplanboğan • Adianthum capillus-veneris (Adianthaceae) Baldırıkara • Agropyron repens (Gramineae) Ayrık otu (Elymus repens) • Aloe ferox (Liliaceae) Sarısabır • Althaea officinalis (Malvaceae) Hatmi • Anthemis nobilis (Compositae) Alman papatyası, rumi papatya • Archangelica officinalis (Umbelliferae)Melekotu • Arctostaphylos uva-ursi (Ericaceae) Ayı üzümü • Arnica montana (Compositae) Arnika • Artemisia absinthium (Compositae) Pelin • Astragalus türleri (Papillionaceae) Geven • Atropa belladona (Solanaceae) Güzel avrat otu • Betula pubescens (Betulaceae) Huş ağacı Kodeks’te kayın ağacı. • Betula verrucosa (Betulaceae) Huş “ “ “ “ • Brassica nigra (Cruciferae) Siyah hardal, kara hardal

18. -C- • Capsicum annuum (Solanaceae) Biber • Cassia acutifolia (Caesalpiniaceae) Sinameki • Cassia angustifolia (Caesalpiniaceae) Sinameki • Cetraria islandica (Lichenes) İzlanda likeni • Chenopodium ünthelmintticum (Chenopodiaceae) Kenopod • Cinchona succirubra (Rubiaceae) kına kına • Cinnamomum camphora (Lauraceae) Kafur ağaci • Cinnamomum cassia (Lauraceae) Çin tarçın ağacı • Cinnamomum ceylanicum (Lauraceae) Seylan tarçın ağacı • Citrus aurantium (Rutaceae) Portakal ağacı (C. Sinensis) • Citrus aurantium var. amara (Rutaceae) Turunç (C. Aurantium) • Citrus aurantium var. bergamia (Rutaceae) Bergamot ağacı (C. Bergamia) • Citrus medica (Rutaceae) Limon ağacı (C. Limonum) • Claviceps purpurea (Pyrenomicetales) Çavdar mahmuzu mantarı • Cola vera (Sterculiaceae) Kola ağacı • Colchicum autumnale (Liliaceae) Çiğdem • Commiphora molmol (Burseraceae) Mira ağacı • Convolvulus scammonia (Convolvulaceae) Mahmude • Copaifera jacquinii (Caesalpiniaceae) Kopahu ağacı • Coriandrium sativum (Umbelliferae) Kişniş • Crataegus monogyna (Rosaceae) Alıç • Crocus sativus (Iridaceae) Safran • Croton tiglium (Euphorbiaceae) Kroton

19. D – E – F • Datura sramonium (Solanaceae) Tatula • Digitalis purpurea ((Scrophulariaceae) Yüksük otuı • Dipterocarpacewae familyası ağaçları Damar ağaçları • Dryopteris filix-mas (Aspidiaceae) Erkek eğrelti • Elattaria cardamomum (Zingiberaceae) Kakule • Erythroxylon coca (Erythroxylaceae) Koka ağacı • Eucalyptus globulus (Myrtaceae) Sıtma ağacı, ökaliptüs • Eucalytus türleri (Myrtaceae) sıtma ağacı • Euphorbia resinifera (Euphorbiaceae) Ferbiyun • Exogonium purga (Convolvulaceae) Calapa • Foeniculum vulgare (Umbelliferae) Rezene • Fraxinus ornus (Oleaceae) Dişbudak

20. G – H – I • Garcinia hanbury (Guttiferae) Gutti ağacı • Gelidium amansii (Gelidiales) Agar yosunu • Gentiana lutea (Gentianaceae) Centiyane • Gentiana pannonica (Gentianaceae) Centiyane • Gentiana punctata (Gentianaceae) Centiyane • Gentiana purpurea (Gentianaceae) Centiyane • Glycirrhiza glabra (Papilionaceae) Meyan • Gossypium (Malvaceae) Pamuk • Hagenia abysinica (Rosaceae) Hagenia, koso ağacı • Hamamelis virginiana (Hamamelidaceae) Hamamelis, cadı fındığı • Hydnocarpus kurzii (Flacourtiaceae) Şolmugra ağacı • Hydrastis canadensis (Ranunculaceae) Hidrastis • Hyoscyamus niger (Solanaceae) Banotu, karabanotu • Illicium verum (Magnoliaceae) Yıldız anasonu • Iris florentina (Iridaceae) Iris, süsen • Iris pallida (Iridaceae) Iris, süsen

21. J – L – M • Jambosa caryophyllus (Myrtaceae) Karanfil ağacı • Jatrorhiza palmata (Menispermaceae) Kolombo kalumbe • Juniperus communis (Cupressaceae) Adi ardıç • Juniperus oxycedrus (Cupressaceae) Katran ardıcı • Krameria triandra (Caesalpiniaceae) Ratanya • Larix sibirica (Pinaceae) Sibirya melezi • Lavandula spica (Labiatae) Lavanta • Linum usitatissimum (Linaceae) Keten • Liquidamber orientalis (Hamamelidaceae) Sığala ağacı • Lobelis inflata (Lobeliaceae) Lobelya • Lycopodium clavatum (Lycopodiaceae) Kurt pençesi, kibrit otu • Malva silvestris (Malvaceae) Ebegümci • Marsdenia condurago (Asclepiadaceae) Kondurago • Matricaria chamomilla (Compositae) Mayıs papatyası, adi papatya • Melaleuca viridiflora (Myrtaceae) Niauli ağacı • Melisa officinalis (Labiatae) Melisa, oğulotu • Mentha piperita (Labiatae) Nane • Myristicaceae, Hindistan cevizi • Myroxylon balsamum (Papillionceae) Tolu balsamı ağacı • Myroxylon pereira (Papillionceae) Peru balsamı ağacı

22. O – P • Olea europaea (Oleaceae)Zeytin • Orchidaceae türleri, Salep • Oryza sativa (Gramineae) Pirinç • Palaquium türleri (Sapotaceae) Gutaperka ağacı • Papaver rhoeas (Papaveraceae) Gelincik • Papaver somniferum (papaveraceae) Haşhaş • Peumus boldus (Monimiaceae) Boldo ağacı • Picrasma excelsa (Simaroubaceae) Pikrasma, acı ağaç • Pilocarpus jaborandi (Rutaceae) Jaborandi ağacı, pilokarpus • Pilocarpus pennatifolius (Rutaceae) Pilokarpus

23. P - Q • Pimpinella anisum (Umbelliferae) Anason • Pinus türleri (Pinaceae) Çam • Pinus maritima (Pinaceae) Sahil çamı • Pinus sylvestris (Pinaceae) Sarı çam • Piper cubeba (Piperaceae) Kübabe • Piper nigrum (Piperaceae) Kara biber • Pistacia lentiscus (Anacaediaceae) Sakız ağacı • Podophyllum peltatum (Berberidaceae) Podofillum) • Polygala senega (Polygalaceae) Poligala • Populus balsamifera (Salicaceae) Kara kayak • Prunus amygdalus (Rosaceae) Badem • Prunus laurocerasus (Rosaceae) Taflan • Punica granatum (Punicaceae) Nar • Quassia amara (Simaraubaceae) Kuasya ağacı, acı ağaç

24. R – S • Rhamnus cathartica (Rhamnaceae) Ak diken, cehri ağacı • Rhamnus purshiana (Rhamnaceae) Kaskara sagrada ağacı • Rheum palmatum (Polygonaceae) Ravent • Rosa damascena (Rosaceae) Gül, Isparta gülü • Rosmarinus officinalis (Labiatae) Biberiye • Sabadilla officinarum (Liliaceae) Bitotu • Salvia officinalis (Labiatae) Adaçayı • Sambucus nigra (Caprifoliaceae) Mürver ağacı • Santalum album (Santalaceae) Santal ağacı • Sesamum indicum (Pedaliaceae) Susam • Smilax unitilis (Liliaceae) Saparna • Solanum nigrum (Solanaceae) Tilki üzümü • Strophanthus gratus (Apocynaceae) Strofantus • Strychnos nux-vomica (Loganiaceae) Kargabüken ağacı, Striknos • Styrax benzoides (Styracaceae) Asilbend ağacı • Styrax tonkinensis (Styracaceae) Asilbend ağacı

25. T – U – V – Z • Tamarindus indica (Caesalpiniaceae) Demirhindi ağacı • Theobroma cacao (Sterculiaceae) Kakao ağacı • Thymus serpyllum (Labiatae) Kekik • Thymus vulgaris (Labiatae) Kekik • Tilia cordata (Tiliaceae) Ihlamur ağacı • Tilia platypyllos (Tiliaceae) Ihlamur ağacı • Triticum sativum (Gramineae) Buğday • Tussilago farfara (Compositae) Öksürük otu • Uragoga ipecacuanha (Rubiaceae) İpeka • Urginea maritima (Liliaceae) Adasoğanı • Vanilla planifolia (Orchidaceae) Vanilya • Valeriana officinalis (Valerianaceae) Kedi otu • Verbascum phlomoides (Scrophulariaceae) Sığırkuyruğu • Verbascum thapsiforme (Scrophulariaceae) Sığır kuyruğu • Viburnum prunifolium (Caprifoliaceae) Viburnum • Viola tricolor (Violaceae) Hercai menekşe • Zea mays (Gramineae) Mısır.

26. Dünya ülkelerinden bazılarının kodekslerinde (1984) ve Türkiye 1948 kodekslerinde yer alan bitkiler karşılaştırıldığında; Yurt dışı kodekslerde genelde 216 drog bulunurken, Türkiye 1948 kodekslerinde yer alan drog sayısı 145’tir. • Bu droglardan 81 adedi hem dünya ülkelerinin, hem de Türkiye kodekslerinin içeriğinde yer almaktadır. • Kaldı ki dünya ülkeleri kodekslerinde bulunup, bizim ülkemizde bulunduğu halde, yine bizim kodekslerimizde yer alamayan drog bitkiler de mevcuttur. Bunlar;

27. Achillea Quercus, (Quercus türleri=Meşe türleri, • Adonis, Adonis flammea=Kan damlası) Rauwolfia, (Rauwolfia serpentina=???) • Arachis, Arachis hypogea=Yer fıstığı) Rhus, (Rhus coriaria=Sumak) • Aristolochia, (Loğusa otu) Ricinus, (Ricinus communis= Hintyağı) • Ephedra, Rosa, (Rosa canina=Kuşburnu) • Equisetum, (Atkuyruğu) Rubia, Rubia tinctorum=???) • Marrubium, Rubus, (Rubus idaeus=Böğürtlen) • Melisa, (Oğul otu) Vitex, (Vitex agnus-castus=Hayıt) • Mentha, Mentha türleri=Nane) Vitis, (Vitis vinifera=Asma,üzüm) • Origanum, • Tanacetum, • Taraxacum, • Teucrium, • Trigonella, • Vaccinium, • Veratrum, • Bryonia, Calendula, • Capsicum, (Capsicum annuum=Biber) • Centaurea, (Peygamber çiçeği) • Ceratonia, (Ceratonia siliqua=Keçi boynuzu) • Chelidonium, • Fagus, (Fagus orientalis=Kayın) • Ficus, (Ficus carica=İncir) • Frangula, • Fraxinus, (Dışbudak) • Gypsophyla, (Çöven) • Hedera, (Hedera helix=Duvar sarmaşığı) • Helichrysum, • Herniaria, • Hibiscus, (Bamya) • Humulus, (Humulus lupulus=Şerbetçi otu) • Hyoscyamus, (Ban otu) • Laburnum, • Laurus, (Laurus nobilis=defne) • Malus, (Malus = Elma • Plantago, (Plantago lanceolatum=Sinirli ot) • Podophyllum, • Poligala, • Polygonum, • Potentilla, • Primula, (Primula arvensis=Çuha çiçeği) • Prunus, (Prunus domestica=Erik

28. Bir de Kazdağlarında yayılış gösteren bitkilere bakalım;

29. Kazdağlarının zieveleri çevresinde endemik özellikte olan, • Allium phrygium • Armeria trojana • Asperula sintenisii • Astragalus idae • Digitalis trojana • Festuca ustulata • Hieracium idae • Hypericum kazdaghensis • Jasione idaea • Sideritis trojana • Saxifraga sancta gibi bitkiler yer almakta ve bu durum kazdağlarının önemini arttırmaktadır (Özel ve Gemici, 2003) • Kızılçam (Pinus brutia) ile birlikte dağın güney yamaçlarında aşağıdaki çalı türleri görülmektedir,

30. Pistacia terebinthus • Quercus coccifera • Phillyrea latifolia • Rhus coriaria • Anaggyris foetida • Cercis siliquastrum • Laurus nobilis • Cistus creticus • Osyris alba • Olea europaea • Arbutus unedo • Arbutus andrachne • Styrax officinalis • Coridothymus capitatus • Lavandula stoechas • Erica arborea • Jasminum fruticans • Prunus divaricata • Prunus spinosa

31. Bu çalılar 0-500 m’ler arasında bulunmaktadır.Batı ve kuzey batı kesimlerde; • Phillyrea latifolia • Quercus infectoria • Juniperus oxycedrus • Paliurus spina-christi • Quercus cerris gibi çalılar baskındır. • Kazdağlarında en geniş yayılışlı orman ağacı Pinus nigra ssp. Pallasiana (Karaçam) üyeleridir. • Karaçamın tahrip olduğu sahalarda, • Quercus cerris var. Cerris • Q. frainetto gibi meşe üyeleri vardır. • Karaçamın birlikte bulunduğu ağaç ve çalı türleri aşağıdaqki gibidir; • Quercus cerris var. cerris • Q. frainetto • Q. petraea subsp. İberica

32. Fagus orientalis • Castanea sativa • Carpinus betulus • Tilia argentea • Populus tremula • Corylus avellana • Sorbus aucuparia • Crataegus monogyna • Prunus divaricata • Juniperus foetidissima • Vaccinium myrtillus • Cornus mas • Adenocarpus complicatus • Genista lydia • Chamaecytisus eriocarpus • Salix pedicellata • Acer platanaoides • Acer hyrcanum ssp. Keckianum • Rubus canescens • Platanus orientalis • Sorbus torminalis

33. Güney ve batıya açık alanlarda ise alt floraya aşağıdaki türler katılmaktadır. • Phillyrea latifolia • Arbutus andrachne • Arbutus unedo • Erica manipuliflora • Pistacia terebinthus • Lonicera etrusca • Styrax officinalis • Cistus creticus • Juniperus communis ssp. Nana • Kazdağı göknarı (Abies nordmanniana ssp. Equi-trojani) Kazdağlarına özgü bir endemiktir. • Göknar başlıca aşağıdaki ağaç ve çalı türleri ile karışık olarak bulunmaktadır.

34. Pinus nigra ssp. Pallasiana • Fagus orientalis • Carpinus betulus • Castanea sativa • Sorbus aucuparia • Acer platanoides • Acer campestre • Populus tremula • Quercus cerris • Q. petraea ssp. İberica • Q. frainetto • Sorbus umbellata • Pyrola chlorantha • Pyrola minor • Crataegus monogyna

35. Kayın (Fagus orientalis) ormanları, çoğunlukla aşağıdaki ağaç ve çalılar ile karışık halde bulunmaktadır. • Abies nordmanniana ssp. equi-trojani • Pinus nigra ssp. pallasiana • Castanea sativa • Carpinus betulus • Acer platanoides • Quercus cerris var. cerris • Taxus baccata • Tilia argentea • Populus tremula • Sorbus domestica • Hedera helix • Platanus orientalis • Corylus avellana • Quercus frainetto • Sambucus nigra • Rubus caesius • Rhododendron flavum

36. Phyllitis scolopendrium • Blechnum spicant • Sanicula europaea • Atropa belladona • Cardamine bulbifera • Astragalus glycophylloides • Primula vulgaris • Circea lutetiana • Kestane (Castanea sativa) ormanları, aşağıdaki türler ile karışık halde bulunmaktadır, • Pinus nigra • Fagus orientalis • Abies nordmanniana ssp. equi-trojani • Sorbus torminalis

37. Alnus glutinosa • Quercus petraea • Quercus cerris • Quercus frainetto • Carpinus betulus • Corylus avellana • Chamaecytisus hirsutus • Hedera helix • Veronica chamaedrys • Luzula forsteri • Pteridium aquilinum • Brachypodium sylvaticum • Euphorbia amygdaloides • Viola odorata • Galium verum. • Gürgen (Carpinus betulus) ormanları, aşağıdaki ağaç ve çalılarla karışık olarak görülmektedir,

38. Corylus avellana • Taxus baccata • Quercus cerris var. cerris • Cornus mas • Sorbus aucuparia • Euonymus latifolius • Malus sylvestris • Prunus divaricata • Castanea sativa • Rosa canina • Fagus orientalis • Tilia argentea • Ilex aquifolium • Ulmus glabra • Meşe (Quercus) ormanları, • Quercus cerris var. cerris • Quercus frainetto • Quercus petraea ssp. iberica taksonlarından oluşmaktadır.

39. Çalı vejetasyonu, • Phyllirea latifolia (Ayvacık-Pırnar dağı tamamen kaplı) • Quercus infectoria ssp. boissieri • Prunus divaricata • Jasminum fruticans • Osyris alba • Amygdalus webbii • Cistus creticus • Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus • Ruscus aculeatus • Asparagus acutifolius • Paliurus spina-christi • Pistacia terebinthus var. terebinthus

40. Olea europaea • Anthyllis hermannii • Ligustrum vulgare (Balya civarı) • Prunus divaricata subsp. Divaricata toplulukları, birlikte bulunduğu türlerden bazıları aşağıdaki gibidir, • Pinus nigra • Quercus cerris • Rosa canina • Crataegus monogyna • Rubus sanctus • Alyssum symirnaeum • Centaurea cyanus • Poa bulbosa Tulipa orphanidea • Salvia fruticosa • Carex divulsa • Lamium cariense

41. Silene vulgaris • Viola tricolor • Pteridium aquilinum • Veronica chamaedrys • Anthemis cretica • Prunella vulgaris • Myosotis stricta • Doronicum orientale • Yüksek dağ step bölgesinde (Sarıkız tepe, Babatepe) • Juniperus communis ssp. nana • Astragalus adaea

42. Biyolojik çeşitlilik açısından Kazdağlarının önemi • Yaklaşık 900 civarında vasküler bitki taksonu bulunan (Gemici ve ark. 1993) Kazdağları’nda gerek coğrafik pozisyonu, gerekse jeomorfolojik yapısı nedeniyle özgün bir floristijk yapı görülmektedir. % 9 oranında özgün endemik ve nadir türler önemli bir yer kaplamaktadır. Endemik ve nadir türleri şöyle sıralayabiliriz.

43. Abies nordmanniana subsp. Equi-trojani • Acer hyrcanum var. keckianum • Achillea frasii var. troiana • Achillea nobilis subsp. Spylea • Alchemilla hirsutiflora • Allium kurtzianum • Allium phrygium • Alyssum erosulum • Aemeria trojana • Asperula sintenisii • Astragalus idea • Asyneuma rigidum subsp. sibthorpianum • Asyneuma virgatum subsp. cichoriiforme • Bromus spyleus • Campanula lyrata subsp. lyrata

44. Carduus nutans subsp. falcata-incurvus • Carduus nutans subsp. trojana • Carex divulsa subsp. coryogine • Centaurea odyssei • Centaurea olympica • Cirsium steirolepis • Crocus candidus • Crocus gargaricus • Delphinium fissum subsp. anatolicum • Dianthus anatolicus • Dianthus erinaceus subsp. alpinus • Digitalis trojana

45. Ferulago macrosciadia • Festuca ustulata • Frittilaria bithynicia • Galium trojanum • Heracleum platytaenium • Hesperis teophrastii subsp. sintenisii • Hieracium idea • Hieracium scamandris • Peucedanum arenarium subsp. urbani • Picris olympica • Pimpinella tragium subsp. lithophila • Pterocephalus pinardii

46. Hieracium leuchotecum • Hieracium marmoricola • Hieracium phaeocchristum • Hypericum kazdaghensis • Iris kerneriana • Jasione idaea • Jurinea cadmea • Linum boissieri • Minuartia anatolica var. anatolica • Minuartia erythrosepala subsp. erythrosepala • Minuartia juressi subsp. asiatica • Muscari bourgaei • Muscari latifolium • Papaver strictum • Paronychia chionaea

47. Saponaria chlorifolia • Saxifraga sancta • Scrophularia depauperata • Scrophularia floribunda • Secale cereale var. ancestrale • Sedum lydium • Senecio castagneanus • Sideritis trojana • Silene balanthoides • Silene sipylea • Stachys tmolea • Symphytium anatolicum • Thymus pulvinatus • Thymus spyleus subsp. spyleus var. spyleus • Thymus zygioides var. lycaonicus • Trifolium caudatum • Verbascum scamandri • Verbascum vacillans • Veronica elmaliensis • Verbascum vacillans • Veronica elmaliensis

48. Ekonomik önemi olan geofitler ise şöyledir;

49. Allium guttatum • Allium kurtzianum • Allium phrygium • Anemone blanda • Anemone coronaria • Colchicum bivonae • Colchicum boissierii • Colchicum variegatum • Crocus biflorus • Crocus candidus • Crocus chrysantus • Crocus gargaricus • Crocus pallasii subsp. pallasii • Crocus pulchellus • Cyclamen hederifolium

50. Fritillaria bithynica • Galanthus elvesii • Iris kerneriana • Iris suaveolens • Muscari latifolium • Nectaroscardum siculum • Orchis provincialis • Orchis spitzelii