Ks. Krzysztof Mądel SJ Referat podczas Dni Modlitw Ruchu Kultury Chrześcijańskiej „Odrodzenie”

1. Katolicka nauka społeczna a praktyczne osiągnięciaw przezwyciężaniu bezrobocia i społecznego wykluczenia Ks. Krzysztof Mądel SJ Referat podczas Dni Modlitw Ruchu Kultury Chrześcijańskiej „Odrodzenie” Jasna Góra, 11 września 2004 http://madel.opoka.net

2. Jezus na uczcie u przywódcy faryzeuszów Łk 14 S. Köder, Le repas avec le pécheurs

3. „Jeśli cię kto zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego miejsca, by czasem ktoś znakomitszy od ciebie nie był zaproszony przez niego (...) i wówczas musiałbyś ze wstydem zająć ostatnie miejsce...”

4. „Gdy będziesz zaproszony, usiądź na ostatnim miejscu. Wtedy przyjdzie gospodarz i powie ci: «Przyjacielu, przesiądź się wyżej» – i spotka cię zaszczyt wobec wszystkich współbiesiadników...”

5. „Gdy wydajesz obiad lub wieczerzę, nie zapraszaj swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani zamożnych sąsiadów, aby i oni cię nie zaprosili i wówczas miałbyś odpłatę...”

6. „Lecz zaproś ubogich, ułomnych, chromych i niewidomych, a będziesz szczęśliwy, ponieważ oni nie mają czym tobie się odwdzięczyć – odpłatę otrzymasz bowiem przy zmartwychwstaniu sprawiedliwych...”

7. 1. Bóg traktuje poważnie każdego człowieka2. Złe relacje społeczne niszczą życie religijne3. „Ostatnie miejsce” przywraca człowiekowi godność4. „Zapraszanie ostatnich” uprzedzazmartwychwstanie5. „Zapomnienie o sobie” rodzi miłość i wspólnotę

8. Teoria gier Johna F. Nasha John von Neumann iO. Morgenstern są autorami teorii gier dwuosobowych o sumie zero, która zalazła zastosowanie w analizach militarnych. John F. Nash w roku 1950 wprowadził rozróżnienie na gry typu kooperatywnego oraz gry nie-kooperatywne, bardziej podstawowe, w których uczestnicy nie negocjują warunków gry, a następnie opisał je w równaniach matematycz-nych, co pozwoliło na zastosowanie teorii gier w naukach szczegółowych. John F. Nash (Nobel 1994) dowiódł, że wieloosobowe, nie-kooperatywne gry posiadają punkt równowagi (Nash equilibrium). Jest nim taki zbiór strategii stosowanych przez różnych graczy, w którym żaden z graczy nie może wygrać jedynie w oparciu o zmianę własnej strategii. Spektakularnym przykładem zastosowania teorii gier była „wielka aukcja” w 1994 r., w czasie której rząd amerykański przekazał większą cześć spektrum elektromagnetycznego użytkownikom komercyjnym, efektywnie relokując zasoby i zarabiając ok. 10 mld dolarów. Z kolei wymownym przykładem zlekceważenia teorii gier była podobna aukcja w Nowej Zelandii, w czasie której rząd uzyskał zaledwie 15% spodziewanej sumy przychodów, pasmo elektromagnetyczne zostało podzielone w sposób bardzo chaotyczny, a jednemu ze studentów udało się nabyć stację telewizyjną za 1 dolara. John F. Nash, Noncooperative Games, Proc. Nat. Acad. Sci. USA 36 (1950) 48-49; John Milnor, John Nash and “ABeautiful Mind”, Notices of the AMS, 45 (1998) 1329-1332.

9. Teologiczne ujęcie pracy: Jan Paweł II, Laborem exercens „Kościół jest przekonany, że praca stanowi podstawowy wymiar bytowania człowieka na ziemi” LE 4 Podobieństwo człowieka do Stwórcy, por. Rdz 1, 27-28 św. Ignacy Loyola: „Rozważać, jak Bóg działa i pracuje dla mnie we wszystkich rzeczach stworzonych na obliczu ziemi. Znaczy to, że postępuje tak, jak ktoś pracujący. I tak w niebiosach, w żywiołach, w roślinach, owocach, trzodach itd., dając [wszystkiemu] istnienie, zachowując, darząc wzrostem i czuciem itd.” (CD 236). „praca ludzka stanowi klucz, i to chyba najistotniejszy klucz, do całej kwestii społecznej, jeżeli staramy się ją widzieć naprawdę pod kątem dobra człowieka” (LE 3) Wymiar przedmiotowy (przechodni) pracy: „panowanie nad ziemią” (LE 5) Wymiar podmiotowy: „pierwszą podstawą wartości pracy jest sam człowiek - jej podmiot” (LE 6); „praca jest funkcją osoby”; człowiek „jako ‘obraz Boga’ jest osobą, czyli bytem podmiotowym uzdolnionym do planowego i celowego działania, zdolnym do stanowienia o sobie i zmierzającym do spełnienia siebie.” „różne czynności przynależące do procesu pracy, (…) bez względu na ich charakter, mają służyć urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego powołania, które jest mu właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.”

10. Teologiczne ujęcie pracy: Jan Paweł II, Laborem exercens Przedmiotowy wymiar pracy • Podobieństwo do Stwórcy (homo creator) • Wspólnota losu, miejsca, celów, ale i współzawodnictwo • Współodpowiedzialność (demokracja) Podmiotowy wymiar pracy • Solidarność (nie tylko naturalna) • Godność osoby • Relacje społeczne: rodzina, społeczeństwo, naród • Uprawnienia i zobowiązania cywilne Konflikty • Praca czy kapitał? • Praca czy własność? • Wymiar klasowy i globalny • Idelogiczne interpretacje stosunków społcznych: socjalizm, liberalizm, etc. Elementy duchowości pracy (rozdz. III encykliki) • Praca jako uczestnictwo w dziele Stwórcy • Chrystus człowiek pracy • Praca w świetle Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania

11. $ Praca w kategoriach ekonomicznych popyt 1. Praca jest funkcją wartości płacy do wartości świadczonej usługi. Praca nie zależy od wielkości całkowitego obrotu gospodarki, a tylko od wzajemnej relacji cen i kosztów: im większy popyt na towary i usługi, tym więcej pracy mogą zaoferować przedsiębiorcy. (Popyt pochodny w stosunku do popytu na produkty) 2. Ilość pracy na rynku jest nieograniczona. Praca służy zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Ludzkie potrzeby nie są stabilne ani do końca przewidywalne, dlatego na rynku zawsze jest więcej pracy niż ludzi, którzy mogliby ją wykonać. Ograniczanie możliwości pracy emerytom, wcale nie ułatwia startu absolwentom. 3. Tylko wolny rynek jest w stanie ustalić trwałą harmonię między płacą a wydajnością. Bezrobocie ustaje, jeśli rynek sam ustala wysokość cen i płac. Bezrobocie jest wynikiem: (a) postaw społecznych, (b) złych praktyk biznesowych lub (c) wadliwej polityki rządu. Judd W. Patton, The Plain Truth About Unemployment, http://academic.bellevue.edu/~jpatton (September 2004). podaż n

12. Praca w kategoriach ekonomicznych popyt ilość osób zatrudnionych podaż ilość osób chętnych do pracy 1. Praca jest funkcją wartości płacy do wartości świadczonej usługi. 2. Ilość pracy na rynku jest nieograniczona. 3. Tylko wolny rynek jest w stanie ustalić trwałą harmonię między płacą a wydajnością. $ 4 $ 3 $ 2 płaca minimalna zatrudnieni bezrobotni 3 4 5 n

13. Bezrobocie Bezrobocie to problem (a) braku pracy na rynku oraz (b) braku możliwości podjęcia tej pracy, która na rynku już istnieje. Władze publiczne nie mogą bezpośrednio (ad b) zmieniać postaw społecznych, mogą wszakże pomagać obywatelom w uzyskaniu gotowości podjęcia pracy, ich podstawowa kompetencja dotyczy wszakże (ad a) usuwania barier i tworzenia sprzyjających warunków do tworzenia nowych miejsc pracy na rynku. Skuteczne przezwyciężanie bezrobocia domaga się zatem, m.in.: • Rozwoju społeczeństwa obywatelskiego • Minimalizacji kosztów i obciążeń pracy • Uproszczenia procedur administracyjnych • Zwiększenia dostępu do edukacji

14. Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (1) 1. Budowa społeczeństwa obywatelskiego • Problem. Hypertrofia polityki jako dziedzictwo komunizmu. Obywatele i elity społeczne uwikłani w myślenie stricte polityczne nie są zdolni do profesjonalnego zmierzenia się z rzeczywistymi problemami ekonomiczno-społecznymi. • Brak adekwatnej reprezentacji politycznej parlamencie i życiu publicznym. Silna reprezentacja „budżetówki” i wielkiego biznesu, a więc gałęzi gospodarki, które zatrudniają coraz mniej osób, brak znaczącej reprezentacji sektora usług, który daje zatrudnienie coraz większej grupie osób (80% ogółu zatrudnionych w USA, 70% w UE, ok. 60% w Polsce). • Nazbyt „spontaniczna”, pozbawiona skutecznej kontroli społecznej transformacja ustrojowa (m.in. wadliwa prywatyzacja niektórych przedsiębiorstw), nie zdołała przełamać niektórych monopoli, nie wytworzyła mechanizmu konkurencji, prowadzącego do zróżnicowania cen i wzrostu jakości usług, a w konsekwencji utrudniła powstanie nowych gałęzi gospodarki i wzrostu popytu na pracę. • Zadanie. W celu przełamania wysokiego bezrobocia konieczne jest zatem pełniejsze wyrażenia spraw obywatelskich na forum publicznym (edukacja, media, samorządność, parlament). Stowarzyszenia i ruchy chrześcijańskie powinny zabierać głos w imieniu „nieobecnych” i uczynić ich problemy przedmiotem dialogu społecznego (tzw. adwokatura społeczna). Analogia do „szarej sfery gospodarki”, szacowanej w Polsce ok. 25% wartości rynku, która daje wprawdzie chleb wielu ludziom, jednak w warukach „ukrycia” nie może się skutecznie rozwijać, ani konkurować na szerszym forum. • Przykład społeczeństwa obywatelskiego: Siena i Groseto (verte).

15. Siena i Grosseto Położona w górzystej Toskanii Siena aż do XVI w. była suwerenną republiką. Okres swojego największego rozkwitu przeżywała w XIII i XIV w., kiedy władzę nad miastem sprawowała Rada Dziewięciu (gibelini), o której istnieniu przypomina sieneński plac ratuszowy w kształcie wielkiej, dziewięciodzielnej muszli. W Sienie działali m.in. Duccio di Buoninsegna, Pietro Lorenzetti, Vecchietta. Życie społeczne średniowiecznej Sieny było bardzo intensywne. Nie inaczej jest dzisiaj. W Sienie, podobnie jak w innych miastach toskańskich, istnieją stowarzyszenia mieszkańców zwane kontradami. Przynależność do nich nie jest obowiązkowa, mieszkańcy jednak chętnie do nich wstępują, płacąc ustalone składki. Kontrada nie jest wielka, obejmuje terytorium kilku sąsiednich ulic, a jej członkowie (contradoi) dobrze się znają. W kontradowym klubie można pogawędzić z sąsiadami, pograć w szachy, przejrzeć gazety, wypić lampkę wina. Często spotykają się tam całe rodziny. Kilka razy do roku spotyka się cała kontrada. Wielkim wydarzeniem społecznym w Sienie jest słynne Palio delle contrade, czyli wyścig konny po placu ratuszowym rozgrywany w święta maryjne 2 lipca i 15 sierpnia, na który ściągają tłumy turystów z całego świata. W pierwszym dniu nowenny przed odpustem Madonny z Provenzano kontrady wstawiają do wyścigu konia z jeźdźcem, choć tak naprawdę, ważny jest sam koń, bo to on wygrywa gonitwę, nawet jeśli jeździec (fantino) spadnie – po czym rozpoczynają się biegi eliminacyjne, kolejne próby i prezentacje, a wreszcie sam bieg finałowy w samym dniu odpustu. Po wyścigu rozpoczyna się świętowanie. Zwycięska kontrada zobowiązana jest wystawić kolację... całemu miastu. Tymczasem w nieodległym Grosseto nic takiego się nie dzieje. Grosseto jeszcze do niedawna było bardzo małym miastem, położonym na bagiennej równinie nad Morzem Tyrreńskim. Po II wojnie światowej okoliczne ziemie poddano melioracji, a ludność napływająca do szybko rozrastającego się miasta znalazła pracę m.in. w fabrykach włókienniczych i amerykańskiej bazie lotniczej. W Grosseto nie jednak ma kontrad (podejmowano próby ich zawiązania), toteż aktywność społeczna obywateli jest prawie żadna, a więc dokładnie taka na osiedlach naszych polskich miast. Turysta odwiedzający Sienę i Grosseto natychmiast dostrzega różnice w stanie przestrzeni publicznej i oferty kulturalnej w obu miast. Ważniejsze są jednak te różnice, których na pierwszy rzut oka nie widać. Otóż w Sienie prawie nie ma narkomanii, przestępczość jest bardzo niska, nikt też nie dostrzega konfliktu pokoleń, natomiast Grosseto zajmuje jedno pierwszych miejsc w kraju pod względem stopy bezrobocia, ilości połenianych przestępstw i spożycia narkotyków, ustępując jedynie sycylijskiemu Palermo. Zarówno w Sienie jak i w Grosset państwo włoskie zapewnia dokładnie takie same świadczenia publiczne każdemu z mieszkańców. Rzecz w tym, że dla mieszkańców Sieny są one jedynie działaniem pomocowym (subsydiaryzm), gdyż główny nurt ich życia społecznego toczy się w ich najbliższym sąsiedztwie, w kontradzie, w mieście, w parafii. Tymczasem mieszkańcy Grosseto wszystkich tych odniesień są pozbawieni. Nic zatem dziwnego, że nie potrafią łatwo znaleźć pracy, częściej popadają w konflikty i patologiczne uzależnienia. Ich życie społeczne jest po prostu ubogie. Państwowe służby publiczne, a więc ochrona zdrowia, oświata, policja, system emerytalny, nie są w stanie im pomóc, gdyż oni sami nie umieją z nich korzystać, a nade wszystko spodziewają się po nich znacznie więcej niż powinni. Dla mieszkańców Grosseto służby państwowe są niemal wszystkim, co posiadają jako obywatele. Tymczasem dla mieszkańców Sieny służby publiczne są jedynie „miłym dodatkiem”. Przykład Sieny i Grosseto tylko na pozór jest bajkowy. Socjologowie wiedzą bowiem, że sieneńska sielanka ma swoją cenę: w Sienie jest tak dobrze, powiadają, że miasto wręcz przestało się rozwijać. Winą za ten zastój nie należy wszakże obarczać samych Sieneńczyków, ale raczej… rzesze turystów, którymi mieszkańcy Sieny muszą na co dzień się zajmować. Tak czy owak, nikt nie wątpi, że to Grosseto jest problemem, nie Siena. Mieszkańcy Sieny są zadowoleni ze swego miasta. Tymczasem wielu mieszkańców Grosseto chętnie wyemigrowałoby gdzie indziej. Choćby do Sieny.

16. Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (2) 2. Zmniejszenie kosztów i obciążeń pracy • Problem. Jedną z przyczyn bezrobocia są wysokie obciążenia publiczne pracy: zarówno wysokie podatki, jak i wysokie, źle zarządzane obowiązkowe płatności ubezpieczeniowe (verte). Rozwiązania ustrojowe w tym zakresie są wynikiem umowy społecznej kształtowanej w procesie politycznym, dlatego… • Zadanie. Chrześcijanie powinni aktywnie wpływać na kształt tej umowy, zwłaszcza, że w krajach pokomunistycznych wciąż nosi ona ślady opcji ideologicznych dawnego reżymu. Tymczasem zwyczajna ludzka odpowiedzialność domaga się, aby obywatel był dobrze poinformowany i posiadał rzeczywisty wpływ na tę część własnego dochodu, która trafia do publicznej kasy (podatki, ubezpieczenia, itp.). • Zadanie. Domy opieki społecznej, szkoły i placówki wychowawcze prowadzone przez kościoły oraz stowarzyszenia obywatelskie już dawno dowiodły, że usługi społeczne świadczone przez podmioty niepubliczne są w końcowym rozrachunku tańsze i lepsze niż usługi świadczone przez państwowego monopolistę. Chrześcijanie powinni zatem dążyć do przenoszenia zadań publicznych do instytucji obywatelskich, aby w ten sposób stwarzać rzeczywistą alternatywę w sektorze usług, co w konsekwencji pozwoli zmniejszyć obciążenia pracy i stworzy na popyt na pracę. • Przykład: reformy podejmowane od 2002 na Słowacji (podatki PIT, CIT, VAT po 19%, rejestr umów gwarantowanych) i w Rosji (podatek liniowy), a wcześniej w Holandii i Irlandii (verte).

17. Wydatki na ubezpieczenia społeczne, % wynagrodzenia

18. Reformy gospodarcze w Irlandii i Holandii Irlandia. W połowie lat 80-tych zmagała się z kilkunastoprocentowym bezrobociem.[4] Gospodarka nie rozwijała się (zaledwie 0,4-0,5% przyrostu PKP), a Irlandczycy masowo emigrowali z kraju w poszukiwaniu pracy, głównie do Stanów Zjednoczonych. W połowie lat 80-tych grupa ekonomistów irlandzkich z tzw. szkoły podażowej (supply side economics) z Charlesem McCreevy'm, późniejszym ministrem finansów Irlandii przeprowadziła głęboką zmianę systemu finansów publicznych, radykalnie obniżając podatki i inne obciążenia publicznoprawne. Podatek dochodowy od osób prawnych obniżono z 50% do 16%, a od 2003 r. nawet do 12,5%. Podatek dochodowy od osób fizycznych wymierzany w Irlandii według 5 stopniowej skali od 35% do 65% zmniejszono do stawek sięgających odpowiednio od 20 do 42%, co praktycznie oznacza, że 4/5 podatników irlandzkich płaci niewysoki, 20% podatek, mieszcząc się w pierwszej grupie podatkowej (do 28 tysięcy euro dochodu rocznego). O połowę obniżono podatek od zysków kapitałowych - z 40 do 20%. Warto przypomnieć, że obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne w Irlandii wynoszą 16 procent, czyli około 3 razy mniej niż w Polsce. Dzięki zmianom makroekonomicznym niewielka, licząca zaledwie 3,8 mln mieszkańców Irlandia zaczęła się szybko rozwijać, przyciągając od 1/3 do nawet połowy wszystkich inwestycji amerykańskich w Europie. Bezrobocie w Irlandii spadło do poziomu 4%, a Irlandczycy, którzy przez dziesięciolecia wyjeżdżali z kraju w poszukiwaniu pracy, teraz zaczęli do niego wracać. Pod względem wysokości PKB, przekraczającego obecnie 27 tysięcy dolarów na osobę, Irlandia prześcignęła nawet Wielką Brytanię. Wbrew obawom, radykalne zmniejszenie podatków nie zmniejszyła wpływów do budżetu państwa. Wręcz przeciwnie, wpływy podatku od zysków kapitałowych, którego stawka została obniżona o połowę, w ciągu 5 lat wzrosły sześciokrotnie, a wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w ciągu ostatnich 15 lat wzrosły pięciokrotnie. O dobrej kondycji irlandzkiej gospodarki świadczy to, że niegdysiejszy deficyt budżetowy został zamieniony w 5%-ową nadwyżkę, a zadłużenie sektora publicznego spadło 3-krotnie z prawie 120% w połowie lat 80-tych, do niecałych 39% obecnie. Irlandia w ciągu 30 lat członkostwa w Unii Europejskiej otrzymała fundusze unijne w wysokości prawie 30 mld dolarów, warto jednak pamiętać, że fundusze te trafiły głównie do rolnictwa i ich wpływ na irlandzki sukces był raczej niewielki. Irlandii udało się pokonać bezrobocie dzięki śmiałej reformie finansów publicznych, infrastruktury administracyjnej oraz docenieniu roli edukacji. Holandia. Na początku lat osiemdziesiątych wysokim bezrobociem była dotknięta również Holandia. Dzięki odkryciu złóż gazu na Morzu Północnym Holandia miała wprawdzie pokaźne wpływy do publicznej kasy, ale bezrobocie sięgało kilkunastu procent i a deficyt budżetowy wynosił 7% PKB. [5] Holendrzy długo szukali sposobów na rozwiązanie tego problemu. Po konsultacjach z przedsiębiorcami i ekonomistami Wim Kok, wtenczas szef dużej centrali związków zawodowych, a późniejszy minister finansów i premier Holandii, a doprowadził w 1982 r. do zawarcia szerokiej umowy społecznej w Wassenaar koło Hagi, zezwalającej na liberalizację prawa pracy i całkowitą decentralizację polityki płacowej. Dzisiaj aż 74% Holendrów zdolnych do podjęcia pracy ma pracę (w UE tylko 63%, a w Polsce zaledwie 51%), stopa bezrobocia w Holandii sięga ledwie 2-4% (w UE aż 9%, a w Polsce ponad 20%), zaś roczny przyrost PKB utrzymuje się na poziomie ok. 3%, jest więc znacznie wyższy od średniego w całej Unii (1,7%).

19. Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (3) 3. Skrócenie i uproszczenie procedur administracyjnych • Problem. Ważną przyczyną bezrobocia są w Polsce są wadliwe rozwiązania prawne i administracyjne w zakresie pracy i przedsiębiorczości. Samo tylko ustawodawstwo pracy doczekało się w III RP kilkuset poprawek, co każe wątpić w stabilność całego systemu prawnego. • Nadmiernie regulacje spowalniają ekonomię, zmniejszają konkurencyjność narodowej gospodarki na globalnym rynku, zniechęcają przedsiębiorców do śmiałego inwestowania (a więc także do zwiększania zatrudnienia). Roman Kluska, znany nowosądecki przedsiębiorca, jest przekonany, że polski biznes mógłby rozwijać się znacznie szybciej i zatrudniać znacznie więcej osób, gdyby nie powszechna obawa, że każdy sukces ekonomiczny prędzej czy później zostanie „ukarany” przez zawsze podejrzliwych urzędników. • Zadanie. Chrześcijanie winni zatem tworzyć stowarzyszenia, m.in. własne izby handlowe i gospodarcze, które pozwalałyby im monitorować działanie urzędów publicznych (korzystać z dobrodziejstwa ustawy o jawności informacji publicznej), szybciej poruszać się w gąszczu istniejących przepisów, mieć rzeczywisty wpływ na ich kształtowanie i upraszczanie, a zarazem bronić się przed korupcją i nadużyciami ze strony funkcjonariuszy państwowych Wszystkie te działania doprowadziłby do obniżenia kosztów obsługi prawnej i administracyjnej obywateli, przyczyniając się wydatnie do usamodzielnienia tych ostatnich. • Samodzielność ekonomiczna obywateli. Etyka chrześcijańska zawsze sprzyjała takiemu modelowi rozwoju społecznego, który jest oparty na samodzielności społecznej i ekonomicznej obywateli, a nie tylko na gwarancjach publicznych, często trudnych do spełnienia nawet w bardzo zamożnych krajach..

20. Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (4) 4. Zwiększenie dostępu do edukacji • Problem. Istotną przyczyną bezrobocia w Polsce jest nie najlepszy stan oświaty szkolnej i pozaszkolnej. Szkoły nie uczą przedsiębiorczości ani przekazują umiejętności potrzebnych do swobodnego funkcjonowania na rynku. • Sukcesy edukacyjne III RP (czterokrotny wzrost liczby studentów) są w dużej mierze wynikiem determinacji samych obywateli, mniej zaś rezultatem świadomej polityki państwa. Polska pod względem szans społecznych jest krajem „trzech prędkości”: wciąż spora grupa obywateli żyje w ubogiej gospodarce przedindustrialnej, liczna jest klasa nisko-wykwalifikowanych robotników, natomiast znacznie mniej liczna, choć wciąż coraz liczniejsza grupa obywateli funkcjonujących swobodnie w nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy. Dwie pierwsze grupy, w przeciwieństwie do trzeciej, dotknięte są wysokim bezrobociem. • Zadanie. Wspólnoty kościelne i obywatelskie powinny promować komunikację między tymi grupami. Winny także starać się o jednolite standardy oceny jakości kształcenia w skali całego kraju (nowa matury, wiarogodne rankingi), motywujące skutecznie do pracy całe środowisko edukacyjne. Stowarzyszenia chrześcijańskie powinny wreszcie rozwijać wszelkie pozaszkolne formy kształcenia, a prowadzonej już działalności nadawać, o ile to możliwe, wymiar edukacyjny, powinny także udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, posiadającej utrudniony dostęp do edukacji.

21. Edukacja i bezrobocie Słabo wykształceni młodzi ludzie, którzy nigdy nie zdołali uzyskać pracy, stanowią w społeczeństwie grupę ryzyka - ostrzegają autorzy raportu "Education at a Glance". Tymczasem w takiej sytuacji znajdowało się w 2002 roku aż 35 procent polskich kobiet i 19 procent mężczyzn w wieku od 20 do 24 lat. W tej statystyce przegrywamy z krajami OECD. Tam średnio co czwarta młoda kobieta i co dziesiąty mężczyzna byli słabo wykształceni i bez pracy. Podobną sytuację jak w Polsce miały młode Węgierki, Greczynki i Czeszki. Jeszcze w 1995 roku kształcił się tylko co czwarty młody Polak w wieku 20-24. Siedem lat później co drugi Polak w tym wieku nie rezygnował z nauki. Pod tym względem wyprzedziliśmy wiele państw OECD - tam nie zaprzestawał nauki niespełna co trzeci młody człowiek. Według raportu, w 2002 roku w krajach OECD kształciło się 82 procent osób w wieku 15-19 lat, 38 procent w wieku 20 - 24 lat i ponad 13 procent w wieku 25 - 29 lat. Polska w tych zestawieniach wyraźnie wygrywa. Wskaźniki wynosiły odpowiednio: 96, 54 i 15 procent. Niestety, nie poprawia to w znaczący sposób sytuacji młodych ludzi na rynku pracy. Bez zatrudnienia pozostawał co szósty młody człowiek w wieku 20-29 lat. Bezrobocie dotyka przede wszystkim osób słabo wykształconych. W Polsce w 2002 roku wśród ludzi w tej grupie wiekowej bez pracy było 31 procent osób z wykształceniem poniżej średniego, 21 procent - z wykształceniem średnim i 8 procent - po studiach. Również w pozostałych państwach OECD statystyka potwierdza tę prawidłowość. Największe bezrobocie odnotowano w grupach najsłabiej wykształconych. Jednak tam, gdzie bezrobocie jest stosunkowo niskie, nawet słabo wykształceni znajdują pracę. Por. Uwaga na grupę ryzyka, „Rzeczpospolita” 15 września 2004. Kształcenie ustawiczne. W 2002 w Polska 4,3% osób w wieku 25-64 lata podejmowało kształenie ustawiczne, w innych krajach kandydujących do UE średnio 5%, w UE 8,5%, w Wielkiej Brytanii 22,3%. W Polsce w edukacji ustawicznej uczestniczą głównie osoby pracujące (82%), bierni zawodowo (10%), bezrobotni (8%). Typ edukacji: nauka szkolna (60%), kurs zorganizowany przez zakład pracy (22%), kurs podjęty z własnej inicjatywy (13%), samokształcenie kierowane (3%), kurs za pośrednictwem urzędu pracy (2%). Por. Anna Matysiak, Ucz się, człowieku, ucz, Businessman Magazine 2004 nr 2 s. 44.

22. Richard E. Dodge: Jak pomagać osobom bezrobotnym? Z a w s z e • Utrzymuj regularny kontakt z osobą bezrobotną aż do chwili, kiedy znajdzie ona pracę. • Znajdź takie obszary życia, w których możesz afirmować tę osobę. • Bądź dobrym słuchaczem, tak aby osoba bezrobotna mogła dać ujście swoim frustracjom. • Wyraź swoje zaufanie do tej osoby. • Pomóż jej zachować własny pozytywny wizerunek w czasie kryzysu. • Ustal, jeśli to możliwe, czas wspólnej modlitwy z tą osobą. • Zapewnij ją, że jest kimś bardzo ważnym dla ciebie, dla Kościoła i dla Boga. • Pomóż jej znaleźć zajęcie, która dałoby jej poczucie spełnienia. • Zaproponuj pomoc w postaci pieniędzy, żywności, lekarstw, itp., ale zrób to dopiero wtedy, kiedy nawiążesz z nią dobry kontakt. • Nie zrywaj znajomości z tą osobą, kiedy już znajdzie pracę. N i g d y • Nie słuchaj plotek. • Nie wypytuj na siłę dlaczego straciła pracę. Rozmawiajcie o tym tylko wtedy, kiedy ta osoba jest na to gotowa. • Nie prowokuj negatywnych uczuć, bo one są dodatkowym ciężarem. • Nie nalegaj, żeby natychmiast znalazła pracę. Być może ta osoba potrzebuje czasu na zrewidowanie swoich priorytetów życiowych. • Nie nalegaj, żeby natychmiast przyjęła twoją pomoc w postaci pieniędzy, żywności, ubrania, bo może jeszcze bardziej pogłębić jej kryzys. • Nie próbuj podejmować za nią żadnych decyzji. • Nie zakładaj, że osoba bezrobotna (i jej rodzina) jest nędzarzem. Uważnie wysłuchuj potrzeb i upewnij się czy osoba bezrobotna wie, że twoja pomoc jest jedynie zwyczajnym wyrazem miłości chrześcijańskiej. Richard E. Dodge teaches adults in Sunday School at Una Baptist Church, Nashville, TN, and is Internet producer for materials for adult leaders, LifeWay Church Resources, Nashville, TN.

23. Jak przeciwdziałać bezrobociu w swoim środowisku? • Kluby Pracy • Miejsce spotkań, dyskusji i wymiany informacji, także nt. zatrudnienia i duchowości pracy. • Adwokatura społeczna – pomoc osobom bezradnym społecznie. Przykład: działalność Stowarzyszenia Integracji Świata Pracy LABOR – www.ora.et.labora.pl • Centra społeczne o charakterze edukacyjno-integracyjnym Przykład: Stowarzyszenie KANA powstało w 1994 roku w Gliwicach, pod kuratelą biskupa Wiktora Skworca i władz samorządowych Śląska. Grono woluntariuszy KANA organizuje kursy dla pochodzącej z ubogich rodzin tych okolic młodzieży, która po ukończeniu szkoły nie uzyskała pracy. Są to kursy komputerowe, zwykle trzymiesięczne i kursy językowe. W 2002 roku szkolenia KANy ukończyło ponad 4,5 tysiąca osób. 5 września 2004 gliwicka KANA otrzymała Nagrodę im. Alberta Schwietzera, w Klingenthal koło Strasburga. • Ośrodki wychowawcze dla osób najsilniej poszkodowanych bezrobocia Przykład: Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” w Poznaniu założona przez Barbarę i Tomasza Sadowskich. „Barka” prowadzi imponującą działalność społeczną, której beneficjentem jest ok. 5 tys. osób w skali roku, głównie w Poznaniu i okolicach, a także w innych placówkach na terenie całego kraju. W ramach realizowanego przez „Barkę” programu wspólnot ok. 650 osób codziennie otrzymuje stałą pomoc w postaci mieszkania, utrzymania, pracy i fachowej opieki świadczonej w kilkunastu ośrodkach prowadzonych przez Fundację. W ramach programu szkół socjalno-edukacyjnych setki innych osób uzyskują niezbędne kwalifikacje zawodowe i społeczne, dzięki programowi zatrudnienia socjalnego znajdują faktyczne zatrudnienie, a w ramach rozpoczętego niedawno programu przystępnego budownictwa niezamożne rodziny zyskują możliwość posiadania własnego domu. Działalność „Barki” wielokrotnie spotykała się z uznaniem krajowych i zagranicznych instytucji publicznych, w 2002 r. „Barka” otrzymała nagrodę Banku Światowego za najlepszą inicjatywę społeczną w skali globu. Tomasz Sadowski był doradcą kilku ekip rządowych, a doświadczenia „Barki” dały podstawy do przyjęcia Ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Programy „Barki” realizowane są dzisiaj wielu ośrodkach społecznych w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, w Niemczech, Francji i Holandii.

24. Centra społeczne. Przykład z Sycylii • W 1958 r. jezuici sycylijscy otwarli w Palermo Centrum Studiów Społecznych, którego celem było wspomaganie rozwoju kulturalnego, społecznego i gospodarczego wyspy. Centrum realizuje swoje zadania w oparciu od metodę ignacjańską, na którą składają się: krytyczna analiza rzeczywistości społecznej, profesjonalne i szerokie studia oraz efektywna dydaktyka. • Centrum stał się z czasem miejscem formacji dla wielu osób pełniących funkcje publiczne, zatrudnionych m.in. w administracji publicznej na Sycylii i w samym Palermo. • Obok działalności dydaktycznej Centrum włączało się także bezpośrednią formację funkcjonariuszy publicznych poprzez organizowanie konferencji, debat i działalność wydawniczą. • W 1986 jezuici otwarli w Palermo Instytut Formacji Politycznej, którego celem było zapewnienie profesjonalnych umiejętności i solidnej formacji etycznej osobom zamierzającym podjąć działalność publiczną. Instytut otrzymał imię o. Pedro Arrupe, generała Towarzystwa Jezusowego w latach 1965-1983, wielkiego promotora wiary i sprawiedliwości w duchu drugiego soboru watykańskiego. • W 1998 powstaje w Palermo Uniwersytet Ulicy (l’Università della strada). Program formacyjny tej placówki skierowany jest do pracowników społecznych działających w sektorze publicznym i prywatnym.

25. Prof. Aniela Dylus: Dekalog rynkowy chrześcijanina • Bądź obecnym na rynku, ale nie wszędzie • Nie mieszaj środka z celem • Nie myl sukcesu rynkowego z sukcesem życiowym • Dąż do sukcesu rynkowego, ale nie za wszelką cenę • Pamiętaj, że o sukcesie rynkowym decyduje również kapitał ludzki i społeczny, a nie tylko finansowy • Umiejętnie konkuruj, ale nie niszcz • Skrupulatnie obliczaj, ale nie wszystko • Nie mieszaj ekonomii politycznej z ekonomią zbawienia • Bądź kompetentny • Bądź mobilny, ale zakorzeniony

26. Chrześcijańskie zasady porządku społecznego „Liberty is not the power of doing what we like, but the right of being able to do what we ought” Lord Acton

27. Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna sprawiedliwość wymienna o b y w a t e l e personalizm i solidaryzm, prawa człowieka

28. Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna d o b r o w s p ó l n e sprawiedliwość legalna polityczna społeczna sprawiedliwość dystrybutywna sprawiedliwość wymienna o b y w a t e l e

29. Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna aspekt instytucjonalny d o b r o w s p ó l n e sprawiedliwość wymienna aspekt osobowy o b y w a t e l e

30. Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna d o b r o w s p ó l n e d o b r o w s p ó l n e subsydiaryzm sprawiedliwość legalna polityczna społeczna sprawiedliwość dystrybutywna sprawiedliwość wymienna o b y w a t e l e personalizm i solidaryzm, prawa człowieka

31. Narody i wartości wartości egzystencjalne wartości auto-ekspresyjne ● Japonia Światopogląd (pionowo) Wartości tradycyjne to religia, rodzina, ojczyzna, silne poczucie tożsamości narodowej. Rodzice domagają się od dzieci posłu- szeństwa, chcą, żeby dzieci spełniały ich oczekiwania, odrzucają aborcję, eutanazję, rozwody, samobójstwo. Wartości laickie zawierają katalog wartości przeciwnych. Jakość życia (poziomo) Wartości egzystencjalne są istotne dla ludzi walczących na co dzień o przetrwanie, o bez- pieczeństwo fizyczne i ekonomiczne. Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z reguły okazują niechęć wobec cudzo-ziemców, mniejszości seksualnych, osób chorych na AIDS, stronią także od aktywności politycznej, nawet od pisania petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi liderami politycznymi niż kobiety. Wartości auto-ekspresyjne zawierają katalog wartości przeciwnych. Opracowano na podstawie kwestionariuszy wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do mieszkańców 78 krajów (85% populacji). K o n f u c j a ń s k i e Szwecja ● P r o t e s t a n c k i e P o k o m u n i s t y c z n e Norwegia Estonia ● ● Chiny ● Dania Bułgaria ● Rosja ● ● ● Niemcy ● Czechy ●Korea Płd. Litwa ● Białoruś● Holandia Finlandia Szwajcaria Ukraina ● ● Czarnogóra ● ● ● Słowenia ● Tajwan ● Łotwa ● ● Serbia Luksemburg Francja ● Słowacja ● Albania ● ● Islandia Mołdawia ● ● ● ● Węgry Belgia ● ● Austria Macedonia ● Włochy ● Chorwacja ● Nowa Zelandia Wielka Brytania ● ● E u r o p a Ś r o d k o w o – ● Bośnia Hiszpania wartości tradycyjne wartości laickie ●Gruzja W s c h o d n i a ● Kanada ●Azerbejdżan K a t o l i c k a E u r o p a ● Armenia ● Australia Rumunia● Polska ● ● USA ● Indie Wietnam ● A n g l o s a s k i e A z j a Turcja ● ● Chile ● Argentyna ● Irlandia Indonezja ● Filipiny ● Dominikana ● ● Iran ● Peru A m e r y k a Ł a c i ń s k a ● Brazylia ● RPA Jordania ● Egipt Nigeria ● Meksyk ● ● ● ● Uganda ● ● Wenezuela ● Zimbabwe Ghana Maroko ● Kolumbia ● A f r y k a Puerto Rico Tanzania Salwador ● ● World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003.

32. Zmiany ekonomiczne i społeczne we współczesnym świecie

33. Globalizacja • Przykład. We wrześniu 2004 r. Lloyds TSB ujawnił plany przeniesienia 1500 miejsc pracy z Wielkiej Brytanii do Indii (outsorcing) do końca 2004 r., zapawiadając, że liczba ta może ulec zwiększeniu. Etaty będą przeniesione do miast Hyderabad i Bangalore, w których koszty pracy są sześciokrotnie niższe niż w W. Brytanii. W październiku Lloyds TSB ujawnił, że do końca roku zamierza zamknąć Newcastle Contact Centre, co oznacza likwidację kolejnych 960 etatów, które zostaną przeniesione do Indii. http://www.saveukjobs.com • Przykład. Według różnych szacunków ok. 100 tys. Polaków znalazło pracę w swoim kraju dzięki outsorcingowi, czyli transferowi usług do Polski z krajów, w których koszty pracy są wyższe. Firma konsultingowa McKinsey & Co. Przewiduje, że Polska ma szanse stać się „Centrum Usługowym Europy”. Jeśli rzeczywiście wykorzysta swoje szanse, w ciągu najbliższych pięciu lat powstanie w Polsce ok. 500 tys. nowych miejsc pracy. http://www.mckinsey.com

34. Stara i nowa ekonomia. Organizacja produkcji Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

35. Stara i nowa ekonomia. Praca Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

36. Stara i nowa ekonomia. Kryteria lokalizacji inwestycji Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

37. Zatrudnienie w USA w %, 1999 usługi przemysł rolnictwo i kopalnictwo Rolnictwo, przemysł, czy usługi? Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999.

38. Warto studiować Średnie zarobki tygodniowe* mężczyzn w USA, 1979=100 absolwenci koledżów absolwenci szkół średnich uczniowie, którzy nie ukończyli szkół średnich * przy uwzględnieniu inflacji Zródło: US Departament of Labour Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000

39. Rozwój cywilizacyjny Polski • W rankingach rozwoju społecznego ONZ systematycznie pniemy się w górę: w 1997 r. byliśmy się tam na 58. miejscu, ale w 2002 r. trafiliśmy już na 38. Ruch w górę oznacza poprawę wielu wskaźników jakości życia. • Konkretnie oznacza, że w Polsce • spada w Polsce śmiertelność noworodków, • poprawia stan zdrowia obywateli, • wydłuża średnia długość ich życia; obecnie wynosi ona 73,3 lat, podczas gdy w 1995 r. wynosiła 72,1 roku. • Wzrasta także dochód narodowy liczony na jednego mieszkańca w sile nabywczej pieniądza; obecnie wynosi on 9051 dolarów, podczas gdy w 1995 r. wynosił 6350 dolarów. • Podnosi się poziom wykształcenia. W chwili upadku PRL mieliśmy zaledwie pół miliona studentów, co stawiało nas szarym końcu Europy, dzisiaj mamy ich 1,8 miliona (ok. 50% młodzieży wieku studenckim). • Pod względem jakości i powszechności wykształcenia daleko nam jeszcze do krajów najbardziej dynamicznych gospodarczo, w których, jak USA, 60% młodzieży lub nawet 70%, jak w Korei Płd., kończy koledż lub uniwersytet.

40. Poszerzenie Unii Europejskiej, 2004 Kolejne poszerzenia Unii Based on 1995 data.* Greece joined in 1991** Excluding Malta and Turkey*** Including German unification**** Purchasing power parity (PPP) seeks to equalize the prices of identical bundles of goods and services in each country. Source: OECD. Cf. “Europe’s magnetic attraction. A survey of European enlargement”, The Economist May 19th 2001, p. 4.

41. Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne Dziesięć najbogatszych państw świata, w tym głównie USA, posiada dzisiaj 95% ogółu praw patentowych. Rzymianie uznawali realne istnienie tajemnicy handlowej. Do tajemnic najlepiej strzeżonych na świecie należał przez wieki chiński „patent” na produkcję jedwabiu. Nowożytnej kulturze praw wyłącznych dały początek władze Wenecji, wydając w 1469 r. pierwszy znany patent drukarski, a potem cały szereg kolejnych patentów i praw autorskich, którym Serenissima zawdzięcza swą dzisiejszą świetność. Niepisane brytyjskie prawo tajemnicy handlowej Amerykanie wcielili do Konstytucji USA z 1791 r. Już w połowie XIX w. amerykański urząd patentowy rejestrował już ok. 20 tys. wynalazków rocznie. Specjalna ustawa Kongresu (Bayh-Dole Act, 1980) zezwalająca uniwersytetom i organizacjom non-profit na rejestrowanie praw patentowych do wynalazków powstających w programach finansowanych przez budżet federalny, przynosi amerykańskiej gospodarce ok. 21 mld dolarów rocznie i tworzy co roku 180 tys. nowych miejsc pracy. Obecnie wydatki USA na badania naukowe i rozwój są prawie dwukrotnie większe niż podobne wydatki krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 225 mld i 140 mld dolarów), wydajność amerykańskiej gospodarki rośnie dwukrotnie szybciej niż gospodarski unijnej, a różnice w tempie rozwoju obu gospodarek, o czym nigdy dość przypominać, są jeszcze większe. Polska. Uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym trwa od 5 do 7 lat. Uzyskanie świadectwa ochrony znaku towarowego trwa 3-4 lata. Konieczne jest przyspieszenie tych procedur, powołanie specjalistycznego sądownictwa patentowego oraz usprawnienie prac sądów powszechnych, w których dochodzenie wszelkich praw własności ciągnie się latami. Najważniejszym jednak zadaniem jest upowszechnienie podstawowej wiedzy z zakresu ochrony praw patentowych. Spośród 47.384 praw patentowych zarejestrowanych w 2002 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym tylko 10 wywodziło się z Polski (0,02% ogółu). Tyle samo patentów zarejestrowała w tym urzędzie w tym czasie Panama oraz Wyspy Bahama.

42. Wydatki na edukację wyższego szczebla w krajach OECD Source: OECD, Education at a Glance, 2002.

43. Odsetek populacji na studiach *1994 †1997 ‡1993§1995 **1992 Source: UNESCO; UNPD The new workforce, The Economist Nov, 1st 2001.