P ETYKA

1. P ETYKA znów w akcji…

3. MOTYW łac. motivus - ruchomy • Elementarna, dająca się analitycznie wyodrębnić, jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego w utworze, jego składnik pierwiastkowy: zdarzenie, przedmiot, sytuacja, myśl, przeżycie... • Motywy podlegają w dziele określonym zasadom kombinacji, tworząc zespoły wyższego rzędu, takie jak postać, wątek, temat.

4. MOTYW DWUCZŁONOWOŚĆ MOTYWU Człon indywidualizujący Człon schematyzujący Umiejscowienie motywu w konkretnym świecie przedstawionym utworu Odpowiada powracalności tego motywu w całej klasie utworów

6. MOTYW • charakter mniej lub bardziej konwencjonalny, należą do tradycji literackiej • M. OBIEGOWE (WĘDROWNE)- o wyrazistym członie schematyzującym. Powtarzają się one w dużych zespołach przekazów powstałych niejednokrotnie w różnych czasach i literaturach. Np. Motyw dobrego i złego brata: Biblia (Kain i Abel), legenda o smoku wawelskim oraz Krakusie i Rakuzie itd.

7. TOPOS gr. tópos – miejsce, topoi - obraz • W antycznej retoryce topoi znaczy dokładnie tyle, co łac. loci communes, czyli miejsce wspólne • odwieczne i stale podejmowane motywy i tematy będące świadectwem ciągłości śródziemnomorskiej kultury i uzewnętrznianiem jej archetypicznej wspólnoty (archetyp) TOPIKA: • Badanie toposów, ustalenie ich znaczenia, zasięgu występowania i przekształceń w tradycji europejskiej • zbiór wszystkich toposów

8. rezultat petryfikacji tradycyjnego motywu, który zostaje trwale powiązany z pewnym znaczeniem, zastosowaniem oraz z rozpoznawalną „półgotową” formą językową. TOPOS

9. TOPOS Wszystkie toposy są motywami, ale nie wszystkie motywy są toposami!

11. POSTAĆ LITERACKA • fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym utworu literackiego • w dramatach i epice zachowująca niezależność względem podmiotu, w liryce zaś często z nim tożsama • jest całością zbudowaną z różnych motywów STEREOTYP LITERACKI POZALITERACKI MODEL OSOBOWY IDEAŁ ODAUTORSKI Dodaj więcej, a otrzymasz FIGURĘ KONWENCJONALNĄ Dodaj więcej, a powstanie postać (prawie) prawdopodobna Dodaj więcej, a otrzymasz takiego bohatera, jakiego chcesz pokazać jako autor – boh. pozytywny/negatywny Commedia dell’arte sielanka Powieść biograficzna

12. POSTAĆ LITERACKA • POSTAĆ: • Typowość = reprezentatywność w stosunku do pewnych znanych czytelnikowi ról społecznych, zgodność z literackimi szablonami osoby przedstawionej → właściwa postaciom literatury dydaktycznej. • Charakterystyczność= wyposażenie p. l. w cechy indywidualne i niepowtarzalne, decydujące o jej odrębności: wobec innych postaci, wobec tradycyjnych schematów oraz wobec pozaliterackich wzorów osobowych → właściwa postaciom dramatu romantycznego czy XX- wiecznej powieści psychologicznej. • istotne funkcje konstrukcyjne: współtworzy sieć postaci ukazanych, wiąże w większe zespoły motywy fabularne, zwłaszcza zdarzenia

14. POSTAĆ LITERACKA wg Markiewicza • Indywidualny, antropomimetyczny układ cech jakościowych i relacyjnych, nazwanych bezpośrednio lub wskazywanych pośrednio – interferowanych bądź sugerowanych przez inne cechy, czynności i stany zewnętrzne, treści psychiczne, stosunki z innymi przedmiotami przedstawionymi. • Zawartość i struktura p. l. : • charakter bytowy (rzeczywisty/fikcjonalny) • aspekty, w których się przejawia • cechy fizyczne • cechy osobowościowe • dominanta osobowościowa • relacje między poszczególnymi cechami

15. PRZESTRZEŃ jeden z podstawowych elementów strukturalnych dzieła, rozmaicie kształtowany w różnych gatunkach i epokach • przebiega na 3 płaszczyznach: • opisu→ opis znajduje się zawsze u początku narastania całości przestrzennej, jego rola jest pierwszoplanowa • scenerii→ jest rozciągłością stanowiącą otoczenie dla zjawisk innego porządku: zdarzeń, osób, przeżyć • sensów naddanych→ wytwarza znaczenia dodatkowe, nadbudowane nad tekstem • opis bezpośredni lub pośredni • ujęcia przestrzenne mogą zyskiwać pozycję dominującą, gdy wybrana scena pokazywana jest w dużym zbliżeniu, a więc zatrzymany został przepływ powieściowego czasu • gatunkami, które koncentrują się na przedstawianiu przestrzeni są przede wszystkim poemat opisowy i liryka opisowa.

16. PRZESTRZEŃ • Przestrzeń jest rozmaicie przedstawiana, np.: • klasycyzm→ ujmowana w kategoriach ogólnych , podporządkowana wiedzy racjonalnej; układ przestrzenny jako realizację powszechnych zasad • romantyzm→ ujmował ją w jej konkretności, poprzez pryzmat poznającego ją podmiotu, często podporządkowywał ekspresji lirycznej • osobliwie traktowana jest w micie→ opowiadane w nim zdarzenia umieszczone są w przestrzeni sakralnej (np. miejsce jako mityczny środek świata). • Przestrzeń w dziele literackim nabiera różnorakich znaczeń metaforycznych (metaforyka przestrzenna gra dużą rolę w języku i jest zwykle wyposażona w sensy moralne i religijne) • Przestrzeń nabiera znaczeń symbolicznych, staje się przestrzenią symbolicznie zamkniętą, labiryntem, np. w twórczości Kafki.

17. KOMPOZYCJA budowa świata przedstawionego dzieła układ i powiązanie jego elementów, sieć wzajemnych relacji miedzy motywami oraz stosunków łączących poszczególne motywy z całościowym schematem konstrukcyjnym • Kompozycja jest podporządkowana określonemu zespołowi norm kompozycyjnych, które decydują o tym, jaki element świata przedstawionego spełniać może rolę dominanty kompozycyjnej; • Kompozycja ustala też związki między elementami świata przedstawionego: • czasowe • przestrzenne • przyczynowo – skutkowe • teleologiczne • funkcjonalne • i decyduje, który z typów związków wysuwa się w świecie przedstawionym dzieła na pierwszy plan

18. KOMPOZYCJA

19. CZAS Jeden z podstawowych elementów struktury dzieła literackiego • Czas jest różnie kształtowany w poszczególnych rodzajach literackich: • w liryce – czas wypowiadania • w dramacie czas bezpośrednio przedstawianych scen • w epice czas narracji i czas świata przedstawionego (od dystansu do przenikania)

20. CZAS Czas w dziele literackim może odwoływać się do czasu historycznego. Na kształtowanie czasu w dziele literackim wpływ mają często koncepcje czasu formułowane przez filozofów.

21. Bibliografia • Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Słownik terminów literackich, Wrocław 2002. • Miłkowski T., Szkolny słownik terminów literackich dla gimnazjum i liceum, Warszawa 2000. • Romkowska E., Leksykon ucznia – język polski, Warszawa 1991. • Ogrom wiedzy wyniesiony z zajęć z poetyki oraz teorii literatury 

22. Za uwagę dziękują: Gabrysia P. Asia R. Ania S. Aga P.