Helder en doeltreffend schrijven

1. Helder en doeltreffend schrijven Een workshop… Jeroen Bernaer

2. Programma • Inleiding: een kwestie van denken • Structuur van je tekst  Aflopende nieuwswaarde  De 5 W’s  Verbindingswoorden • Schrijfstijl  Korte, krachtige zinnen en alinea’s  Spreektaal: schrijf zoals je spreekt • Woord én beeld: pictogrammen en foto’s • Oefeningen Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

3. Een kwestie van denken… ‘Vergeet alles wat je op school geleerd hebt’ • Doeltreffende communicatie = geen opstel • Begin met de conclusie, de essentie • Uit passie voor de lezer Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013

4. Uit passie voor de lezer Steljezelf in zijn/haarplaats: En caso de que ustedseavictima de un accidente de tránsito, que ocurre en el trayecto al trabajo, tiene que tomar en cuentaalgunasreglasdelprocedimiento. Lo másrapidoposible, preferiblemente el mismo dia, usteddebereportarlosucedido al responsable mas cercano, preferiblementeporteléfono, tambiennecesitallenar el formulario de denuncia y mandarlo a su compañía de seguros, y comoúltimo, anunciar al médicocuandopuedereincorporarse al trabajo. Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

5. Structuur Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

6. Structuur Als de rokken van een ui… • De kern = de kern van je boodschap, de essentie, het nieuws • De rokken = de context, de voorgeschiedenis Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

7. Structuur Als de rokken van een ui… Aflopende nieuwswaarde • Het nieuws: eerste alinea • Voorgeschiedenis: alinea 2, 3, 4, 5… in orde van belangrijkheid Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

8. Structuur Schrijf zoals je vertelt Verbeeld je dat je het aan een collega uitlegt. Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

9. Structuur De 5 W’s • Wie • Wat • Waar • Wanneer • Waarom (+ hoe) Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

10. Structuur Verbindingswoorden: eenheid in je tekst • Toch, maar… • Als • Omdat, daarom, dus,… • Bovendien, voorts, ook… • … Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

11. Structuur Verbindingswoorden: eenheid in je tekst • Het aantal paarden in Vlaanderen is de jongste jaren sterk toegenomen. Land- en tuinbouwgronden worden bijvoorbeeld vaker gebruikt voor recreatieve en professionele paardenhouderij. Planologen spreken daarom van de verpaarding van het platteland. Verpaarding kan positieve economische gevolgen hebben, maar leidt er dikwijls toe dat het landschap een rommelige aanblik krijgt. Bovendien kan het fenomeen een bedreiging vormen voor de professionele land- en tuinbouw. •  Maar: overdrijf niet (zeker voor anderstaligen) Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

12. Schrijfstijl ‘Ifyoucan’texplainitsimply, youdon’tunderstanditwellenough.’ Albert Einstein Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

13. Schrijfstijl • Korte en krachtige zinnen/alinea’s • Gebruik spreektaal Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

14. Schrijfstijl Kort en krachtig • Hou zinnen en alinea’s kort • Hulpwerkwoorden • Negaties • Tangconstructies • Let op met uitdrukkingen • Adjectieven Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

15. Schrijfstijl Hou zinnen en alinea’s kort Schrijven is niet hetzelfde als een worst vullen…  Vermijd bijzinnen  Eén zin/alinea = één gedachte Vb. Deze termijn gaat in op 19 juni en vlak voor die datum kan er dus vrijuit met geld gestrooid worden zodat de burger in de zomer overstelpt wordt met campagnes die feitelijk nergens op slaan en die de partijen dan maar ‘tussentijdse campagnes’ noemen.  Deze termijn start op 19 juni. Tot die dag geven de partijen heel veel geld uit aan tussentijdse campagnes. Je kan de vraag stellen of die campagnes veel zin hebben. Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

16. Schrijfstijl Vermijd onnodig gebruik van hulpwerkwoorden Vbn. Niet: * Het hof wil zich hiermee aansluiten bij een vorig arrest van het hof van beroep van Gent. Wel: Het hof sluit zich hiermee aan bij een vorig arrest… Niet: * De woordvoerder zou zijn functie kunnen neerleggen als de voorzitter hem dat vraagt. Wel: De woordvoerder legt misschien zijn functie neer als de voorzitter hem dat vraagt. Niet: * De gemeenteraad zal morgen beslissen. Wel: De gemeenteraad beslist morgen. Voor anderstaligen: gebruik gerust imperatief Vbn. Niet: Gelieve u aan te melden Wel: Meld u aan Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

17. Schrijfstijl Wees positief, vermijd (te veel) negaties • Maximaal twee ontkenningen in één zin • Zelfs dan laat je de ontkenningen elkaar best opheffen Vbn. Liever niet: Het is niet onwaarschijnlijk dat er volgend jaar geen geld meer is voor projectsubsidies. Wel: Waarschijnlijk is er volgend jaar geen geld meer voor projectsubsidies. Liever niet: Het schepencollege is niet onverdeeld gelukkig met de weerstand tegen het verbod om te parkeren in de straat. Wel: Het schepencollege betreurt de weerstand tegen het parkeerverbod in de straat. Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

18. Schrijfstijl Pas op voor tangconstructies • ‘Een tangconstructie is een zinsconstructie waarbij woorden die bij elkaar horen, ver uit elkaar staan en een groot deel van de zin als een tang omsluiten.’ Vbn. Liever niet: Een door een dolle hond in zijn been gebeten man werd binnengebracht terwijl we in de wachtkamer rustig op onze beurt zaten te wachten. Wel: We zaten in de wachtkamer te wachten. Er werd een man binnengebracht. Hij was door een (dolle) hond in zijn been gebeten. Liever niet: Het programma werd op diverse wijdverspreide locaties, waaronder het Justitiepaleis in Brussel, de Meir in Antwerpen, de Amsterdamse dierentuin Artis en het Waddeneiland Terschelling, opgenomen. Wel: Het programma werd opgenomen op verschillende… Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

19. Schrijfstijl Let op met uitdrukkingen • Misverstanden met anderstaligen • Een ander paar mouwen • De kat de bel aanbinden • De koe bij de horens vatten • Iets onder de knie krijgen • … Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

20. Schrijfstijl Wees spaarzaam met adjectieven • Schrap onnodige, holle woorden, vooral adjectieven • Als het omgekeerde van een adjectief niet mogelijk is, schrap je het • De noodzakelijke voorwaarde • De totale kosten • De nieuwe winkel wordt geopend • De aanwezige toehoorders • Het beoogde doel • Bij eventuele vragen • ... Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

21. Schrijfstijl Schrijf zoals je spreekt • Passivitis • Naamwoordconstructies • Voorzetselkettingen • Oubollige woorden • Transparante en korte woorden • Afkortingen Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

22. Schrijfstijl Vermijd passivitis • Actief: helder, krachtig en persoonlijk • Passief: verwarrend, saai en afstandelijk Vb: Liever niet: Er werd een actieplan opgesteld om de effecten van de vervuiling in te dijken. Wel: Het gemeentebestuur en de natuurvereniging stelden een actieplan op om… Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

23. Schrijfstijl Vermijd passivitis • Passief alleen in volgende gevallen: • Handelende persoon is onbekend of onbelangrijk = nadruk op handeling zelf Vb. De gegevens worden drie maanden bewaard. • Het onderwerp van de actieve zin is geen mens Vb. Toen ze naar huis fietste, werd ze achtervolgd door een grommende hond. • De actieve vorm kan tot verwarring leiden Vb. De gemeenteraad die de oppositie met spoed bijeen had geroepen, was niet volledig.  De gemeenteraad, die door de oppositie met spoed bijeen was geroepen, was niet volledig. Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

24. Schrijfstijl Vermijd naamwoordconstructies Vbn. • Het verstrekken van informatie • Het tellen van de stemmen • De ingebruikneming van de nieuwe printers • Het verlenen van een uitkering  Zo spreek je toch niet? Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

25. Schrijfstijl Verbreek voorzetselkettingen • Komt vaak voort uit naamwoordstijl Vb. Het goed bestuderen van de resultaten van het onderzoek kan een grote besparing tot gevolg hebben. Vb.Liever niet:De aandacht van scholen voor een beleid inzake gezonde voeding en tabakspreventie vermindert met de leerjaren. Wel: In de hogere leerjaren besteden de scholen steeds minder aandacht aan gezonde voeding en tabakspreventie. Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

26. Schrijfstijl Vermijd ouderwetse, stijfdeftigewoorden • Betreffende: over • Met betrekking tot: over • Enkel: alleen • Slechts: alleen maar, maar • Naar (de burger) toe: voor, tegenover (de burger) • Zodanig dat: zodat • Woonachtig te: woont in • Indien: als • Wanneer: als • Telkens: altijd • Steeds: altijd • Bekomen: krijgen • Huwen: trouwen • In het kader van: bij, in, om • Ten aanzien van: op, over, tegen, voor • Ter gelegenheid van: bij, op, tijdens • Ten gevolge van: door • Ondanks het feit dat: hoewel • Dienen te moeten, verplicht zijn • Reeds al • … Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

27. Schrijfstijl Gebruik transparante en korte woorden • Transparante woorden ‘Transparante woorden zijn woorden die er in veel talen ongeveer hetzelfde uitzien en klinken’ Vbn. Kantoor  Bureau Onthaal  Receptie • Korte woorden Vb. Wegwerkzaamheden  wegenwerken Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

28. Schrijfstijl Vermijd afkortingen • Halen de vaart uit je tekst • Vervelend als je ze niet begrijpt, zeker voor anderstaligen • l.l. • e.k. • m.b.t. • t.e.m. • a.d.h.v. • adj. • adm. • d.m.v. • … Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

29. Woord én beeld: het gebruik van pictogrammen en foto’s En caso de que ustedseavictima de un accidente de tránsito, que ocurre en el trayecto al trabajo, tiene que tomar en cuentaalgunasreglasdelprocedimiento. Lo másrapidoposible, preferiblemente el mismo dia, usteddebereportarlosucedido al responsable mas cercano, preferiblementeporteléfono, tambiennecesitallenar el formulario de denuncia y mandarlo a su compañía de seguros, y comoúltimo, anunciar al médicocuandopuedereincorporarse al trabajo. (Voorbeeld Huis van hetNederlands) Het kan ook anders… Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

30. Woord én beeld:het gebruik van pictogrammen en foto‘s Tiene un accidente de autos cuandoviene a la empresa? Sigue el procedimiento: 1. Llamarportelefono al jefe. Dentro de las 24 horas. 2. Enviar los papelesdelseguroporcorreo a la administraciondelseguro. 3. Informar al doctorcuando se reincorpora al trabajo. • Lay-out: geeftademruimte en creëertdenkpauzes • Vetiszichtbaarder dan cursief Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

31. Woord én beeld:het gebruik van pictogrammen en foto’s Let op: pictogrammen zijn niet altijd bruikbaar: • Cultuurgebonden • Mogen geen tekst vervangen • Moeten functioneel zijn Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

32. Conclusie • Structuur: een ui met rokken • Schrijf zoals je spreekt - schrijf actief - schrijf fris, zonder oubollige, stijfdeftige woorden - vermijd naamwoordconstructies en tangconstructies - schrijf woorden voluit, gebruik geen afkortingen • Hou je zinnen kort en krachtig • Voor anderstaligen: gebruik beelden (waar het kan) Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'

33. En nu… oefenen! Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven‘ Jeroen Bernaer 28 mei 2013 Vorming 'Helder en doeltreffend schrijven'