SU ve BESİNLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR ve KORUNMA

1. SU ve BESİNLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR ve KORUNMA

2. SU Su sağlığımızın garantisidir. Hayat gücü, yaşamsal besinlerin en önemlisidir. Sağlıklı ve kaliteli bir hayat için yeteri kadar sağlıklı su tüketilmelidir.

3. Doğduğumuzda vücut ağırlığımızın %75 ini su oluşturur. Yaş ilerledikçe bu oran giderek azalır ve ileri yaşlarda %50 ye düşer. Yaşlandıkça vücudumuzun sıvı dengesini düzenleyebilmek için daha fazla su tüketilmelidir.

4. Dış ortamda yapılan yoğun çalışmalarda özellikle sıcak ve nemli günlerde vücutta su kaybedilir. Vücuttan sadece 0,5 – 1 kg su kaybı susama hissini oluşturur. Biraz daha fazla su kayıbı vücutta dayanıklılık ve güçte azalmalara neden olur. Orta düzeyde su kaybı (dehidratasyon) fiziksel performansı bozar. Yüksek sıcaklıklarda uzun süre sıvı kaybı yaşayan kişilerde sıcak çarpması veya sıcaklık şoku riski bulunur. Vücuttaki sıvı miktarının % 20 azalması yaşamsal risk oluşturmaktadır.

5. İçme suyu güvenle içilebilen sudur. İçme suyu renksiz, tatsız, tortusuz ve kokusuz olmalıdır.

7. GIDA Gıda güvenliği; gıdaların sağlık tehlikesi yaratabilecek kimyasal, biyolojik ve fiziksel etkilerden korunması, sağlığa uygun hale bulundurulmasıdır. Güvenli gıda ise her türlü bozulma ve bulaşmaya yol açan etkenden arındırılarak tüketime uygun hale getirilmiş gıdadır.

8. Sağlıklı Gıda Tüketiminde Beş Anahtar

9. 1. Temizlik Gıdalar hazırlamaya başlamadan önceki kişisel temizliğe dikkat edilmelidir. Gıdalar hazırlanmadan önce ellerin yıkanması ve hazırlama ve hazırlama esnasında da yıkama işlemi tekrarlanması gerekir. Gıda hazırlamada kullanılan tüm yüzey ve aletlerin yıkanması, mutfakların sinek, böcek ve diğer hayvanlara karşı koruması gerekir.

10. 2. Çiğ Gıdalarla Pişmiş Gıdaların Ayrılması Gıdaların hazırlanma aşamasında taze et, kanatlı hayvan eti ve deniz ürünlerinin diğer gıdalardan ayrılması gerekir. Özelikle çiğ gıdaların hazırlanmasında kullanılan bıçak ve kesim tahtalarının mutlaka ayrı olması, hazırlanmış gıdalar ile çiğ gıdaların birbirinden ayrılacak şekilde kapalı kaplarda saklanması gerekmektedir.

11. 3. Uygun Pişirme Özellikle kırmızı et, kanatlı hayvan eti, yumurta ve deniz ürünleri gibi gıdaların uygun pişirilmesi gerekir. Gıdaların kaynatılmasında en az 75 dereceye ulaşılması, et ve kanatlı hayvan etlerinin sularının pembe değil, berrak olmasına dikkat edilmesi gerekir. Uygun pişirme yöntemi tehlikeli mikroorganizmaları öldürür.

12. 4. Gıdaların Güvenli Sıcaklıkta Saklanması Pişmiş gıdaların iki saatten fazla oda sıcaklığında bırakılmaması, pişmiş ve hassas gıdaların 5 derecenin altında soğutulması; servis sırasında ise pişmiş gıdaların 60 derecenin üzerinde ısıtılması gerekir. Gıdaların çok uzun süre buzdolabında saklanmaması, donmuş ürünlerin oda sıcaklığında değil, buzdolabının alt rafında çözülmeye bırakılması uygundur.

13. 5. Hammadde KullanımıTaze ve sağlıklı gıda seçmeye özen göstermek, gıdaların hazırlanmasında temiz su kullanmak özelikle taze yenecek meyve ve sebzeleri akan su altında yıkamak gerekir.

15. Güvenli Gıda Hazırlanmasında Dünya Sağlık Örgütü’nün 10 altın kuralı • Gıda işlemi için güvenli gıda seçin • Gıdalarınızı tam olarak pişirin • Pişmiş gıdaları vakit geçirmeden hemen yeyin • Pişirilmiş gıdaları dikkatlice saklayın • Pişirilmiş gıdaları bütünü ile ısıtma işlemine tabi tutun • Pişirilmiş gıdalar ile çiğ gıdaların temasını önleyin • Kişisel temizlik kurallarına uyun • Tüm mutfak yüzeylerini temiz tutun • Gıdaları böcekler, kemirgen ve diğer hayvanlardan koruyun • Temiz su kullanın

16. Sağlıklı gıda tüketimine Yönelik Tavsiyeler • Doğal ve taze gıdalar tercih edilmelidir • Sağlam, zedelenmiş, bozuk olmayan gıdalar seçilmeli, hastalık yapabilecek şüpheli gıdalar, özellikle küflenmiş, rengi, görüntüsü ve kokusu değişmiş gıdalar kesinlikle satın alınmamalı ve tüketilmemelidir. • Meyve ve sebzeler, akan su altında iyice yıkanmalı ve gerekirse yıkama fırçası kullanılmalı, sebze ve meyve yıkamada deterjan veya sabun kullanılmamalıdır.

17. Çiğ olarak tüketilen gıdaların yeterince temizlenememesi halinde, sağlık için her zaman tehlike oluşturabileceği unutulmamalıdır. • Ambalajlı gıda maddeleri tercih edilmeli, gıdaların ambalajları üzerinde üretici firma adı, adresi ve tanıtıcı işareti, maddenin adı,imal ve son kullanma tarihi, mamülün çeşiti, asgari net miktarı, gıdanın kullanımı ile ilgili uyarıcı bilgilerin yazılı olmasına ve ambalaj yüzeyinin düzgün olmasına dikkat edilmelidir.

18. Eller yemekten önce ve sonra, tuvaletten önce ve sonra, dışarıdan eve gelince sabun ve bol su ile 15-30 sn içinde yıkanmalıdır. • Katkı madde içeriği fazla olan gıdalardan kaçınılmalıdır. • İyi kaynatılmayan süt ve bu sütten yapılan peynir tüketilmemelidir • Küçük çocuklara katkı maddesi içeren yiyecekler mümkün olduğunca yedirilmemelidir.

19. Saflaştırılmış veya zenginleştirilmiş tahıl ürünleri tercih edilmeli, özellikle kepekli vb ekmek tüketilmelidir. • Hayvansal gıdalar hiçbir şekilde çiğ olarak tüketilmemelidir.

20. Ağız yolu ile bulaşan hastalıklar, mikroplu su ve gıdaların tüketilmesi ile başlar. Bu hastalıklar; • Besin zehirlenmeleri (botulismus dahil) • Tifo • Kolera • Viral hepatit A • Bruselloz (malta humması) • Bağırsak kurtları ve solucanları (kıl kurdu, abdest bozan:tenya, kancalı kurt vb) • Poliomiyelit (çocuk felci) • Toksoplazmoz • Bağırsak veremi • Tularemi

21. Saydığımız bu hastalıkların bir kısmı ishalle seyreder. İshal; normal kıvamdaki dışkının sulu, yumuşak, bazen kanlı ve sümüklü şekil alıp dışkılama sayısının artması olarak tanımlanır. İshal, su ve gerekli kimyasal maddelerin vücuttan kaybına neden olur. Bu durum çocuklarda ve yaşlılarda ciddi klinik tablolara neden olabilir.özellikle çocuklar başta olmak üzere ishali olanlara bol sıvı verilmelidir.

23. Gıda Zehirlenmesi Gıda hammaddesinin işletmeye girmesinden başlayarak ürün elde edilmesi aşamasına kadar oluşan üretim zincirinde ürüne çeşitli kaynaklardan mikropların bulaşması söz konusudur. Mikroplar, uygun ortamlarda hızla üreyerek üründe istenmeyen değişikliklere yol açabilmektedir. Ancak, fermente gıdaların üretimi esnasında endüstriyel mikrobiyolojide faydalı organizmalardan faydalanılmaktadır. Örneğin; yoğurt, peynir, sirke, turşu vb fermente ürünlerin üretiminde mikroorganizmalar üremesi istenilen bir durumdur.

24. Gıda zehirlenmeleri, toplum sağlığını ve ülke ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Gıda zehirlenmeleri, sağlıktaki olumsuz etkileri nedeniyle iş gücü ve ekonomik kayıp oluştururken ölümlere de neden olabilmektedir. Sık karşılaşılan basit gıda zehirlenmeleri, gıdanın vücuda alınmasından 1-6 saat sonra ortaya çıkmakta; baş dönmesi, karın ağrısı, mide bulantısı, kusma ve ishal ile kendini gösterip 12-24 saat kadar sürebilmektedir. Zehirlemeye en sık neden olan gıdalar bozuk et, tavuk, yumurta, kreme ve balıktır.

25. Besin Zehirlenmeleri Etkeni: Bakteriler, virüsler, parazitler. Bulaşma yolu: Ağız yoluyla kirli ( kontamine) su ve gıdaların alınması sonucu bulaşır. Kişisel temizlik kurallarına uyulmaması ve özellikle el temizliğine dikkat edilmemesi, bulaşmada çok önemlidir.

26. Belirtileri: • Besin zehirlenmeleri, farklı belirtilerle seyreden çok sayıda hastalığı kapsar. Bu hastalıklarda en sık görülen belirti ishaldir. İshal, dışkının kıvamının ve sayısının artmış olmasıdır. • Karın ağrısı, bulantı ve kusma eşlik edebilir. İshal ve kusmaya doğrudan mikroorganizmalar sebep olabileceği gibi bu mikroorganizmaların salgıladığı maddelerin ( toksinler ) bulaştığı gıdaların tüketilmesi ile de olabilir. • Ateş, iştahsızlık ve halsizlik olabilir. • Aşırı susuzluk hissi, vücuttan fazla miktarda su kaybedildiğini gösterir. • Bazı durumlarda ishal kanlı olabilir ( dizanteri).

27. Önemi: • Yaz aylarında daha sık karşılaşılır. • Temiz su ve gıda temini ile önlenebilir olması en önemli özelliğidir. • İshal, vücudun susuz ve bazı kimyasal maddelerden aşırı miktarlarda kaybı sonucu ağır klinik tablolar ( böbrek yetmezliği ve ölüm gibi) görülebilir. Bu sebeple ishalli hastalara bol sıvı verilmelidir. • Hastalanma durumunda sağlık kuruluşlarına gidilmelidir.

28. TİFO Etkeni: Bakteriler Bulaşma yolu: Ağız yoluyla kirli (kontamine) su ve gıdaların alınması sonucu bulaşır.

29. Belirtileri: • Baş ağrısı • İştahsızlık, kusma, ishal ya da kabızlık • Su kaybı (dehidratasyon) • Yüksek ateş (40 dereceye kadar) • Kol ve bacak ağrısı • Dalgınlık • Ayrıca karın ve göğüs cildinde döküntüler görülebilir

30. Önemi: • Salgınlara neden olur • Özellikle yaz aylarında görülür • Tedavi edilmediği takdirde bağırsak delinmesi ve kanama gibi ciddi sorunlara neden olabilir. Mutlaka hekim kontrolünde tedavi edilmelidir.

31. KOLERA Etkeni: Bakteri Bulaşma yolu: genellikle kirli (kontamine) su ve gıdaların ağız yolu ile alınması sonucu bulaşır.

32. Belirtileri: • Şiddetli ishal ve kusma • Hızla gelişen sıvı elektrolit kaybı • Hafif ishalden hastayı şoka sokacak kadar ağır tablolara neden olabilir Önemi: • Hastalık, daha çok yaz ve sonbahar mevsiminde ve her yaşta görülür. • Salgınlar yapar • Ölümlere neden olabilir. Tedavi hekim gözetmeninde hastanede yapılmalıdır.

33. BOTULİMUS Etkeni: Bir bakteri toksinidir (klostridium botulinum) Bulaşma yolu: içinde mikrop üremiş konserve, sucuk salam gibi gıdaların yenmesi sonucu bulaşır.

34. Belirtileri: • Hastalığın asıl belirtisi; gıdalarla alınan toksinlerin merkezi sinir sistemine ulaşması ile ortaya çıkan güçsüzlük, göz kapaklarında düşme, solunum sıkıntısı ve felçtir. • Kontamine gıdalar yendikten sonra bulantı, kusma, ishal ve karın ağrısı görülebilir.

35. Önemi: • Hazırlama aşamasında bakterilerle bulaşmış gıdaların tüketilmesi sonucu meydana gelir. • Merkezi sinir sistemine etki ederek felç ve ölümlere kadar giden ağır klinik tablolara neden olabilir. • Kapaklarında bombeleşme olan ya da son kullanma süresi geçmiş konserveler tüketilmemelidir. • Konserveler kaynatıldıktan sonra tüketilmelidir • Acilen tedavi edilmediği takdirde ölümcüldür

36. VİRAL HEPATİT A Etkeni: Virüs (Hepatit A Virüsü) Bulaş yolu: Kontamine su ve gıdalarla bulaşır.

37. Belirtileri: • İştahsızlık, halsizlik, bulantı, kusma • Koyu renkli idrar çıkarma • Göz aklarında ve deride sararma Önemi: • Hepatit A virüsünün, karaciğerde hastalık yapması ile ortaya çıkar. • Özellikle okul, kreş ve askeri birlikler gibi toplu yaşam alanlarında salgınlara neden olabilir • Erişkinlerde karaciğer yetmezliğine neden olabilir • Aşısı vardır ancak Sağlık Bakanlığı aşı takviminde yer almamaktadır. Hekime danışılarak yaptırılabilir

38. BAĞIRSAK PARAZİTLERİ Etkeni: Çeşitli bağırsak parazitleri Bulaş yolu: • Tenyalar; daha çok iyi pişmemiş veya çiğ tüketilen sığır etleriyle, • Kist Hidatik; kedi ve köpek dışkılarının su ve gıdalarla bulaşması ya da doğrudan ağız yoluyla alınmasıyla, • Diğer bağırsak parazitleri ise bu parazitlere ait yumurtaların bulaştığı su, sebze, meyve ve diğer gıdaların ağız yoluyla alınmasıyla bulaşır. • Kancalı Kurtlar, vücuda daha çok ayak parmakları aralarından girerek kan dolaşımı yolu ile bağırsaklara yerleşir

40. Belirtileri: • İştahsızlık, bulantı, bazen kusma ve karın ağrısı, kilo kaybı, sarılık, bağırsak tıkanması, • Uyurken ağızdan salya akması • Özellikle geceleri anüste kaşıntı • Çocuklarda geceleri uykuda kabus görme • Dışkıda bağırsak solucanı, kıl kurdu ve tenya-şerit parçası görülmesi • Vücutta kaşıntı ve bazen kırmızı lekeler halinde döküntülerin görülmesidir.

41. Önemi ve özellikleri: • Bağırsak parazitlerinin birçok çeşidi vardır • Bağırsak solucanı; yaklaşık 20-30 cm uzunluğunda, kirli beyaz renkte ve yuvarlak görünümdedir. • Kıl kurdu; beyaz renkte, yaklaşık 4-5 mm uzunluğundadır. Tenya (şerit-abdest bozan); yaklaşık 5-10 metre uzunluğundadır ancak erişte şeklinde küçük parçalar halinde düşer. Sığır ve domuz tenyası olmak üzere iki farklı tipi vardır. Ülkemizde sığır tenyası yaygındır.

42. Kist hidatik; başta karaciğer olmak üzere akciğerler, böbrekler, beyin ve az da olsa diğer organlarda tutulum yapabilir. • Bağırsak parazitlerinin büyük bir kısmı kansızlık ve çocuklarda gelişme geriliğine neden olabilir. • Başta el temizliği olmak üzere kişisel temizliğe özen gösterilmelidir • Tırnaklar uzatılmamalıdır. • Çiğ tüketilen sebze ve meyveler iyi yıkanmalı; çiğ te ve çiğ köfte tüketilmemelidir. • Özellikle kancalı kurttan korunmak için tarım alanlarında çıplak ayakla dolaşılmamalıdır.

43. Ağız Yolu ile bulaşan hastalıklardan Genel Korunma yolları • Eller; Yemeklerden önce ve sonra, Yemek hazırlamadan önce ve sonra, Diş, ağız, yüz, göz temizliği yapmadan önce, Tuvaletten önce ve sonra, kirli, tozlu bir işi tamamladıktan sonra, Dışardan eve ve işe geldikten sonra, Hasta ziyaretinden sonra,

44. Bu saydığımız işlerin hiçbiri yapılmasa bile gün içinde çeşitli saatlerde (her zaman temiz görünecek şekilde) 15-30 saniye su ve sabunla YIKANMALIDIR.

45. Kişisel temizlik kurallarına uyulmalı, • Gıdalar, üretimden tüketime kadar bütün aşamalarda temiz olarak muhafaza edilmeli, • Pastörize ya da UHT tekniği ile paketlenmiş uzun ömürlü süt tüketilmeli, • Çiğ süt tüketilecekse kaymak tuttuktan sonra karıştırılarak 5-7 dk kaynatılmalı, ardından olabildiğince soğutulmalıdır. • Çiğ yenen meyve ve sebzeler, akan su altında iyice yıkandıktan sonra tüketilmelidir.

46. Doğal tat ve kokusu değişmiş bozuk gıdalar tüketilmemeli • Botulusmus zehirlenmesi gibi felç ve ölümlere neden olan hastalıklardan korunmak için özellikle konserve gıdalar, iyice kaynatıldıktan sonra tüketilmeli • Kapağı bombeleşmiş ve kullanma süresi geçmiş konserve gibi gıdalar tüketilmemeli • Karasinek ve hamamböceği gibi mekanik taşıyıcıların üreme koşulları ortadan kaldırılmalı • İçme ve kullanma suları temiz olmalı, şüpheli durumlarda içme suları kaynatılmalı

47. Toplu yerlerde (okul ve kışla vb) içme sularının muslukları ters çevrilmiş olarak takılmalı ve sular el değmeden içilmeli • Şebeke suyu boruları, kuyu ve tulumba gibi içme ve kullanma suları, hela çukurlarından en az 30 metre uzakta olmalı • Mutfak ve yemek atıkları gibi ıslak çöpler ayrı torbalarda toplanmalı ve alınma saatine yakın kapalı ortam içinde dışarı çıkarılmalıdır. • Çöplük ve gübrelikler zararsız hale getirilmeli, olabildiğince evlerden uzakta olmalıdır