HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

1. HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE • To su pismene isprave, • Odnose se na neko imovinsko pravo, • Pravo na koje se odnosi isprava u vezi je sa hartijom, • Hartije su prenosive i prezentacione isprave, • Obaveze koje su upisane u hartiju su tražljive.

3. Uloga i značaj • Uloga i značaj hartija od vrijednosti - uloga hartija od vrijednosti može da bude višestruka; 1. mogu se koristiti kao sredstvo robnog prometa (skladišnica, teretnica, prenosivi tovarni list), njihovim prenosom vrši se promet robe koja je u tim hartijama označena,

4. 5. Mogu da se koriste kao sredstvo za prikupljanje slobodnih novčanih sredstava(obveznice, akcije), 6. Mogu da se koriste kao sredstvo za ostvarivanje prava učešća u upravljanju preduzećem(akcije).

5. TRŽIŠTE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • PRAVNI OKVIR U REPUBLICI SRPSKOJ • ZAKON O TRŽIŠTU HARTIJAMA OD VRIJEDNOSTI UREĐUJE; • EMISIJU HVO, • POSLOVE SA HVO, • OSNIVANJE I POSLOVANJE OVLAŠĆENIH UČESNIKA NA TRŽIŠTU HVO,

6. OSNIVANJE I POSLOVANJE BERZE I DRUGIH UREĐENIH TRŽIŠTA, • OSNIVANJE I POSLOVANJE CENTRALNOG REGISTRA HVO, • ZAŠTITA INTERESA TITULARA PRAVA IZ HVO, • JAVNOST RADA U TRGOVANJU HVO, • ORGANIZACIJU I NADLRŽNOST KOMISIJE ZA HARTIJE OD VR, I DRUGA PITANJA OD ZNAČAJA ZA USPJEŠNO FUNKCIONISANJE TRŽIŠTA HVO

7. Tržište hartija od vrijednosti • Ko može obavljati poslove sa hartijama od vrijednosti? • Isključivo brokersko-dilerska društva i banke koji predstavljaju berzanske posrednike, • Za obavljanje tih poslova moraju imati dozvolu Komisije za hartije od vrijednosti I MORAJU BITI UPISANI U SUDSKI REGISTAR,

8. Jedina djelatnost brokersko-dilerskog društva su poslovi sa hvo, • Za obavljanje brokerskih poslova i poslova inves. savjetovanja novčani dio osnovnog kapitala je 50.000, KM, • Za obavljanje dilerskih poslova , novčani iznos osnovnog kapitala je 75.000 KM • Za obavljanje poslova upravljanjHVo, taj iznos je 100.000,KM • Za obavljanje poslova podrške tržištu 200.000 KM a za obavljanje poslova emisije 600.000KM.

9. Banka kao berzanski posrednik • Odredbe Zakona o tržištu hartijama od vrijednosti odnose se i na banku koja obavlja poslove sa hartijama od vrijednosti, • Obavlja poslove uz prethodno izdavanje dozvole od Komisije za hartije od vrijednosti • Posebni uslovi su: - da za to ima poseban organizacioni dio, -da ima otvoren poslovni račun, - da u poslovnim knjigama obezbijedi posebnu evidenciju i podatke o poslovanju tog org. djela.

10. Ograničenje konflikta interesa • Isto pravno ili fizičko lice ne može ni posredno ni neposredno imati akcije u više brokersko-dierski društava, • Brokerski posrednik ne može ni posredno ni neposredno imati akcije u drugom brokersko-dilerskom društvu, • Jedno lice može biti zaposleno ili biti člana uprave ili nadzornog odbora samo u jednom berzanskom posredniku, • Svako društvo podatke o vlasničkoj strukturi dostavlja Komisiji u roku od osam dana od svake promjene,

11. DOZVOLA ZA OBAVLJANJE POSLOVA SA HVO - Dozvolu za obavljanje poslova sa hartijama od vrijednosti izdaje Komisija za hartije od vrijednosti, - Dozvolom se utvrđuje vrsta poslova koje mogu obavljati berzanski posrednici, - Dozvola se izdaje na period od tri godine od dana izdavanja, - može se produžiti ako berzanski posrednik kontinuirano ispunjava uslove i obaveze propisane Zakonom o tržištu hartijama od vrijednosti i propisima Komisije, i ako podnsese zahtjev Komisiji najkasnije 30 dana prije dana isteka dozvole, - dozvola se izdaje za svaki pojedini posao sa hartijama od vrijednosti brokersko dilerskog društva( berzanski posrednik), -

12. Zahjev za obavljanje poslova sa HVO • Šta se dostavlja uz zahtjev za izdavanje dozvole za obavljanje poslova sa HVO? -osnivački akt, -statut, - pravila poslovanja brokersko-dilerskog društva, - akt o naknadama za obavljanje poslova sa HVO,

13. Zahtjev za obavljanje poslova sa HVO - izvod iz sudskog registra kada zahtjev podnose brokersko-dilerska društva kada već imaju dozvolu za obavljaje pojedinih poslova sa hvo, • dokaz o uplati osnovnog kapitala, • Izjavu svakog akcionara brokersko-dilerskog društva da nema smetnji u vezi sticanja akcija prema odredbama Zakoan o tržištu hvo, • Dokaz da je brokersko-dilersko društvo zaposlilo određen broj brokera na neodređeno vrijeme,

14. Zahjev za obaljanje posova sa hvo - Dokaze o kadrovskim, tehničkim i drugim uslovima za obaljaje poslova sa hvo, -dokaz o uplati naknada za rješavanje zahtjeva za izdavanje dozvole za obavljanje poslova sa hvo, O zahtjevu Komisija za hatije od vrijednosti odlučuje rješenjem o čemu vodi registar

15. Prestanak važnosti dozvole • Dozvola za obavljanje posalova sa hartijama od vrijednosti prestaje da važi: • -istekomm roka na koji je izdata ako u propisanom roku nije podnesen zahtjev za njeno produženje, • Danom otvaranja stečajnog postupka ili postupka likvidacije berzanskog posrednika, • Danom dostavlanja rješenja o oduzimanju dozvole za obavljanje poslova sa hvo,

16. Brisanje iz registra • Komisija donosi rješenj o brisanju iz registra berzanskog posrednika samo ako su izmirene sve obaveze prma klijentima. • Komisija vrši nadzor nad poslovanjem berzanskog posrednika, • Rješenjem može naložiti da se određene nepravilnosti otklone u određenom roku, • Može naložiti i preduzeti mjere: izreći opomenu, izreći javnu opomenu, oduzeti saglasnost na imenovanje direktora i dati nalog za pokretanje postupka za imenovanje novog lica,

17. Mjere Komisije • -dati nalog za privremenu zabranu obavljanja djelatnosti pojedinih poslova iz dozvole ili svih poslova- u trajanju od šest mjeseci, • Dati nalog za privremenu zabranu raspolaganja sredstvima sa novčanih računa i računa hartija od vrijednosti i drugom imovinom – u trajanju od tri mjeseca • Oduzeti dozvolu za obavljanje poslova sa Hvo i druge mjere,

18. Poslovne jedinice berzanskih posrednika • Berzanski posrednik čije je sjedšte izvan BiH, može u Republici Srpskoj osnovati poslovnu jedinicu radi obavljanja poslova sa hvo, na osnovu dozvole Komisije za hartije od vrijednosti, • Dozvola za obavljanje poslova sa hvo izdata bezanskomposrediku u FBIH i Brčko Distriktu važi i na teritoriji Republike Srpske , uz uslov da berzanski posrednik ispunjava uslove za osnivanje i obavljanje poslova propisanih Zakonom o tržštuhvo RS i uz poštivanje principa reciprociteta.

19. Poslovne jedinice bezanskog posrednika • Berzanski posrednik čije je sjedšte u FBIH I Brčko Distriktu BiH, dužan je da registruje poslovnu jedinicu na teritoriji Republike Srpske i da tu poslovnu jedinicu upiše u registar Komisije za hartije od vrijednosti RS

20. Brokeri, investicioni savjetnici i investicioni menadžeri • -mogu obavljati poslove samo ako imaju dozvolu Komisije, • Dozvola se izdaje na period od dvije godine, • Jedno lice ne može istovremeno imati dozvolu za obaljanje poslova brokera, invest. savjetnika i invest. menadžera, • Uslove za sticanje zvanja i dobijanje dozvole propisuje Komisija, Komisija vodi registar brokera, inves. savjetnika i inv.menadžera,

21. Brokeri, investicioni savjetnici i investicioni menadžeri • Prema podacima Komisije za hartije od vrijednosti u RS: • 171 broker, • 3 investiciona sajenika, • 176 inves. menadžera, • 12 berzanskih posrednika

22. Brokeri, investicioni savjetnici i investicioni menadžeri • Lice koje je steklo zvanje brokera, inves. savjtnika ili inv. menadžera izvan Republike Srpske podnosi Komisiji zahtjev za priznavanje zvanja u RS, • Zvanje stečeno u FBIH I Brčko Distriktu BIH, priznaje se kao zvanje stečeno u RS uz obavezu da se upišu u registar Komisije,

23. Ndzor nad poslovanjem i oduzimanjem dozvole • Komisija nadzire rad brokera, inv. savjetnika i inves. menadžera, • Komisija može zbog njihove nepravilnosti u obavljanju poslova izreći njima lično: • Opomenu, • Javnu opomenu, • Privremenu zabranu obavljanja poslova saHVO, • Oduzeti dozvolu za rad za obavljaje poslova sa HVO, • USLOVE KADA PRIMJENJUJE NAVEDENE MJERE ODREĐUJE KOMISIJA.

24. OBAVLJANJE POSLOVA SA HVO • U obavljanju poslova berzanski posrednik , se prvenstveno rukovodi interesima klijenta, • Berzanski posrednik, članovi uprave, nadzornog odbora, inv. savjetnici i inves. menadžeri dužni su da pri obavljaju poslove sa HVO u svemu vode računa o interesima klijenta i postupaju sa pažnjom dobrog domaćina,

25. Obavljanje poslova • Berzanski posrednik ne može obavljati djelatnost poslova sa HVO koji bi ugrozili stabilnost tržišta, a naročito: • Da daje pogrešne informacije o cjeni HVO, • Širi lažne informacije u cilju promjene cjene HVO, • Raspolaže HVO koje su vlasnštvo klijnta bez njegovog naloga.

26. Poslovna tajna • Svi zaposleni kod berzanskog posrednika dužni su čuvati podatke o klijentima , o stanju i prometu na računima HVO , poslovima koje obavljaju za klijente, kao i za klijente. • Podaci se smatraju poslovnom tajnom, a zaposleni ih ne smiju koristiti, saopštavati trećim licima , niti omogućiti trećim licima njihovo korištenje,

27. Brokerski i dilerski poslovi • Berzanski posrednik je dužan da upozna klijenta sa svim okolnostima koje mogu biti od uticaja na donošenje odluke o kupovini, prodaji i svim drugim poslovima sa hartijama od vrijednosti, • Naročito je dužan da mu pruži informcije o ponudi, potražnji, prometu i kretanju cijena hartija od vrijednosti,

28. Brokerski i dilerski poslovi • Berznski posrednik je dužan da sa klijentom zaključi pismeni ugovor, kojim se regulišu njihova međusobna prava i obaveze u obavljanju djelatnosti bezanskog posrednika, • Dužan je da klijenta upozna sa pravilima poslovanja berzanskog posrednika,i da klijenta obavijesti o promjenama pravila poslovanja, • Obavezne elemente ugovora propisuje Komisija

29. OPŠTI AKTI BERZANSKOG POSREDNIKA • -STATUT (osnovni pravni akt kojim se regulišu pitanja određena Zakonom o privrednim društvima i Zakonom o tržštu HVO • PRAVILA POSLOVANJA(uređuju poslove koje obavlja berzanski posrednik, međusobna prava i obaveze berzanskog posrednika i njegovih klijeata i druga pitanja o radu berzanskog posrdnika), • TARIFA NAKNADA, • I DRUGI OPŠTI AKTI koji moraju biti u saglasnosti sa Statutom.

30. Kastado poslovi • Šta su kastado poslovi? • Poslovi kastodi banke, otvaranja i vođenja računa svojih klijenata, • Otvaranje i vođenje računa HVO u Registru u ime kastodi banke a za račun svojh klijenata, • Izvršavanje naloga za prenos prava iz HVO i naloga za upis prava trećih lica na HVO, • Naplata potraživanja od emitenata po osnovu dospjelih HVO,kamata, dividendi za račun vlasnika HVO, • Pružanje usluga pozajmljivanja HVO,

31. Kastado poslovi • obavještavanje akcionara o godišnjim skupštinama akcionara društva i zastupanje na tim skupštinama, • Obavještavanje o pravima vezanim za HVO te izvršavanje naloga klijenata u vezi sa ostvarivanjem prava, • Staranje o izvršavanju poreskih obaveza klijenata, • Ostale usluge vezane za HVO, ostvarivanje prava i ispunjavanje obaveza iz HVO.

32. KASTODI POSLOVI • Poslovi se izvršavaju na osnovu ugovora banke i klijenta gdje se banka obavezuje da će za rčun klijenta obavljati jedan dio ili više kastodi poslova, • Ove poslove banka je dužna daobavlja u posebnom org. dijelu., • Bliže uslove za obavljanje ovih poslova propisuje Komisija, • Kastodi banka je dužna da kod Registra otvori račune klijenata, sa kojeg se može raspolagati samo po nalogu klijenta.

33. KASTODI POSLOVI • Kastodi banka je dužna da na zahtjev Komisije omogući uvid u knjige naloga i ostalu dokumentaciju, i da dostavi podatke o klijentia i broju HVO koje imaju na kastodi računu.

34. Strukovna udruženja berzanskih posrednika • Ovlašćeni učesnici na tržištu hartija od vrijednosti mogu formirati profesionalnu organizaciju –strukovno udruženje za ostvarivanje, unapređenje i zaštitu zajedničkog interesa i razvoj tržišta sa hartijama od vrijednosti, • Strukovna udruženja mogu osnovati zaključivanjem ugovora o osnivanju i usvajanjem odgovarajućih opštih akata.

35. Strukovna udruženja berzanskih posrednika • Na ugovor o osnivanju strukovnog udruženja, statut i druge opšte akte daje Komisija, ŠTA RADE STRUKOVNA UDRUŽENJA? • DONOSE PRAVILA ZA OBAVLJANJE POSLOVA OVLAŠTENIH UČESNIKA NA TRŽIŠTU HARTIJA OD VRIJEDNOSTI, KOJA IMAJU ZA CILJ UNAPREĐENJE PROFESIONALNE DJELATNOSTI, UJEDNAČAVANJE PRAKSE I RAZVOJ TRŽIŠTA OD VRIJEDNOSTI, • DOSNOSE PRAVILA POSLOVNJA, UZANSE I STANDARDE KOJI SU OBAVEZNI U PRIMJENI ZA SVE OVLAŠĆENE UČESNIKE NA TRŽIŠTU HARTIJA OD VRIJEDNOSTI,

36. STRUKOVNA UDRUŽENJA BERZANSKIH POSREDNIKA • DONOSE ETIČKI KODEKS KOJI JE OBAVEZAN U PRIMJENI ZA SVE OVLAŠTENE UČESNIKE NA TRŽIŠTU HARTIJA OD VRIJEDNOSTI, • SARAĐUJU SA NADLEŽNIM REGULATORNIM I KONTROLNIM ORGANIMA ZADUŽENIM ZA POSLOVE SA HVO U CILJU UNAPREĐENJA REGULATIVE I NJENE IMPLEMENTACIJE, • OD ČLANOVA PRIKUPLJA I PRIPREMA INFORMACIJE , ANALIZE, PROJEKTE I DRUGE MATERIJALE KOJI SE ODNOSE NA SPROVOĐENJE PROPISA, UZANSI, STANDARDA, KODEKSA, PONAŠANJA UČESNIKA NA TRŽIŠTU U CILJU JAČANJA STRUKE, ZAŠTITE INTERESA INVESTITORA, SPREČAVANJA MANIPULACIJE CJENAMA HVO I DRUGIH MANIPILACIJA NA TRŽIŠTU HVO,

37. STRUKOVNA UDRUŽENJA BERZANSKIH POSREDNIKA • OPŠTIM AKTIMA STRUKOVNOG UDRUŽENJA MORAJU SE IZRIČITO ZABRANITI: - DISKRIMINACIJA KLIJENATA KOJI KORISTE USLUGE ČLANA STRUKOVNOG UDRUŽENJA, - DISKRIMINACIJA ČLANOVA STRUKOVNOG UDRUŽENJA, - NEOSNOVANO OGRANIČAVANJE U POGLEDU PRISTUPANJA U ČLANSTVO , ILI ISTUPANJA IZ ČLANSTVA,

38. STRUKOVNA UDRUŽENJA BERZANSKIH POSREDNIKA • Neosnovano ograničenje u pogledu pristupanja u članstvo, odnosno istupanje iz članstva strukovnog udruženja, • Sačinjavanje netačnih, nepotpunih ili nejasnih informacija članova strukovnog udruženja,

39. STRUKOVNA UDRUŽENJA BERZANSKIH POSREDNIKA • STRUKOVNO UDRUŽENJE SE FINANSIRA IZ ČLANARINE, DOPRINOSA I POKLONA ČLANOVA I TREĆIH LICA, KAO I NAKNADA OD USLUGA KOJE PRUŽA ČLANOVIMA I TREĆIM LICIMA , A DOBIT KOJU OSTVARI PO TOM OSNOVU ISKLJUČIVO KORISTI ZA RAZVOJ STRUKOVNOG UDRUŽENJA, • NA POSLOVANJE STRUKOVNOG DRUŠTVA PRIMJENJUJU SE PROPISI KOJI REGULIŠU PROFESIONALNO UDRUŽIVANJE PRIVREDNIH DRUŠTAVA,

40. KOMISIJA ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske je stalno i nezavisno pravno lice, osnovano radi: - uređivanja i kontrole emitovanja i prometa hvo, • Sjedište Komisije je u Banjoj Luci, • Za svoj rad odgovara Narodnoj skupštini RS

41. Komisija za hartije od vrijednosti • Komisiju imenuje Narodna skupština RS, a prijedlog za imenovanje Komisije Narodnoj skupštini podnosi predsjednik Republike, na osnovu prethodno provedenog konkursa u skladu sa zakonom: -PREDSJEDNIK, - ZAMJENIK PREDSJEDNIKA, -TRI ČLANA.

42. Komisija za hartije od vrijednosti • Mandat članova Komisije traje pet godina, • Uslovi : - 10 godina radnog staža u toj spremi, od čega 5 godina u oblasti tržišta kapitala, - ogovarajuće stručno znanje i lična svojstva koja ga čine dostojnim za obavljanje ove funkcije,

43. Komisija za hartije od vrijednosti • Članovi Komisije i zaposleni u stručnoj službi Komisije ne mogu: • biti u međusobnom srodstvu ili braku, • biti lica koja su kažnjiva za djela koja su nespojiva sa radom u Komisiji • obavljati dužnost u političkoj stranci i čestvovati u političkim aktivnostima koja su nespojiva sa radom u Komisiji, • posjedovati direktno ili indirektno 5% udjela u kapitalu pravnih lica, kojima Komisija daje dozvolu za obavljanje poslova, • obavljati aktivnosti koje su u supotnosti sa načelima zaštite investitora ili samostalnosti rada Komisije.

44. Komisija za hartije od vrijednosti • Članovi Komisije se mogu imenovati samo uz njihovu saglasnost, NAČIN RADA KOMISIJE • Komisija odlučuje u sjednicama, većinom glasova, a član Komisije ne može biti suzdržan od glasanja, • Registri koje vodi Komisija su javni, • Komisija može donositi stavove,mišljenja i druge oblike javnih saopštenja , kada je to potrebno radi primjene i sprovođenja pojedinih odredaba Zakona o tržištu hartijama od vrijednosti i drugih zakona koji regulšu tržište HVO,

45. Komisija za hartije od vrijednosti • Finansiranje Komisije: • Komisija donosi Tarifu naknada, kojom utvrđuje visinu naknada za poslove iz svoje nadležnosti, na koju saglasnost daje Vlada, • Sredstva za rad Komisije obezbeđuju se iz naknada koje se u skladu sa tarifom naplaćuju za obavljanje poslova iz njene nadležnosti, kao i drugih prihoda koje Komisija ostvari svojim radom,

46. Komisija za hartije od vrijednosti • NADLEŽNOST KOMISIJE • Donosi opšte akte u sprovođenju Zakona o tržištu hartija od vrijednosi i drugih zakona, kada je za to ovlašćena zakonom, • Prati i proučava stanje i kretanje na tržištu hartijama od vrijednosti i o tome obavještava Narodnu skupštinu RS, • Daje i oduzima dozvole, odobrenja i saglasnosti kada je za to ovlaštena Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti ,

47. Komisija za hartije od vrijednosti • Kontroliše poštivanje pravila uobičajene trgovine i lojalne konkurencije u trgovini hvo, • Vrši nadzor nad licima kojima daje dozvolu za obavljanje poslova i emitentimahvo u postupku emisije, te nalaže mjere za otklanjanje utvrđenih nezakonitosti i nepravilnosti, • -propisuje, organizuje i preduzima i nadgleda mjere kojima osigurava efikasno funkcionisanje tržišta hvo i zaštitu interesa investitora,

48. Komisija za hartije od vijednosti • Utvrđuje pravila trgovanja HVO, • Obustavlja emisiju i trgovanje pojedinim HVO i preduzima druge mjere u slučaju kada procjeni da su tim aktivnostima ugroženi interesi investitora i javnosti, • Propisujeje opšte i posebne uslove poslovanja koje moraju ispunjavati pravna lica kojima Komisija daje dozvolu za obavljanje poslova ili djelatnosti,

49. Komisija za hartije od vrijednosti • Propisuje obavezni sadržaj informacija koje moraju biti objavljene od strane emitenatahvo javnom ponudom, • Propisuje obavezni sadržaj informacija koje se dostavljaju Komisiji ili javno objavljuju od strane učesnika koji učestvuju u trgovanju hvo, • Daje informacije i širi znanja o djelovanju tržišta hvo, • Sarađuje sa srodnim organizacijama u inostranstvu,

50. Komisija za hartije od vrijednosti • Vodi knjige i registre u skladu sa Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti, • Propisuje visinu naknade za obavljanje poslova iz svoje nadležnosti, • Komisija, Agencija za bankarstvo RS, Ministarstvo finansija RS, i organi odgovorni za nadzor ostalih fin. Insistucija u RS , međusobno sarađuju i razmjenjuju informacije,