HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

1. HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

2. POJAM • Šta su hartije od vrijednosti? • Pismena isprava kojom se njen izdavalac obavezuje da će ispuniti obavezu upisanu na toj ispravi njenom zakonitom imaocu. • One su jedan jedan od izraza nastanka obaveze iz obligacionog odnosa na osnovu jednostarne izjave volje. • Uvijek sadrže neko građansko pravo koje je povezano sa postojanjem same isprave.

3. POJAM • Hartije od vrijednosti reguliše između ostalih zakona i Zakon o tržištu hartija od vrijednosti, dok su pojedine odredbe sadržane i u Zakonu o obligacionim odnosima.

4. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Sve hartije od vrijednosti ( robne, sredstvo plaćanja,sredstvo obezbjeđenja potraživanja,akcije) imaju zajedničke osobine. • To su pismene isprave, • Odnose se na neko imovinsko pravo, • Pravo na koje se odnosi isprava u vezi je sa hartijom, • Hartije su prenosive i prezentacione isprave, • Obaveze koje su upisane u hartiju su tražljive.

5. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • PISMENA ISPRAVA i FORMALNOST HARTIJA OD VRIJEDNOST: bez određene pismene isprave ne može da postoji hartija od vrijednosti, ali i isprava koja sadrži određene bitne elemente, • ako ne sadrži sve bitne elemente ne može se smatrati hartijom od vrijednosti, ali se može koristiti kao isprava o dugu • npr. ako se hartija izdaje u velikoj seriji, a nema neki od bitnih elemenata, ona ne proizvodi nikakvo dejstvo

6. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Načelo formalnosti ogleda se u tome što za određene elemente, odnosno pravne radnje , zakon propisuje tačno mjesto i formu njihovog unošenja u pismenu ispravu(blanko indosament se može nalaziti samo na poleđini mjenice).

7. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Imovinsko pravo: • Odnose se na neko pravo imovinsko-pravne prirode, obligaciono ili stvarno, • Mogu se odnositi i na neko drugo pravo(pravo upravljanja i odlučivanja akcionarskim društvom od strane imaoca akcije), ali se pri tom moraju odnositi i na imovinsko pravo, u suprotnom nije hartija od vrijednosti.

8. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Inkorporacija - pravo se ne može ni prenositi ni ostvarivati bez hartije od vrijednosti koja na simboličan način predstavlja to pravo (zato se kaže da je pravo inkorporisano u toj hartiji) - posebno je naglašeno kod hartija od vrijednosti na donosioca: ako imalac izgubi hartiju, izgubio je i pravo na koje se odnosi hartija,

9. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • kod hartija po naredbi načelo inkorporacije je ublaženo mogućnošću da se izgubljene, ukradene ili uništene hartije u sudskom postupku oglase za od vrijednost, tako da pravo na koje se odnosi hartija nije izgubljeno, radi se o ograničenom dejstvu amortizacije hartije, tako da je načelo inkorporacije ovim samo ublaženo, ali ne i isključeno.

10. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • PREZENTACIJA • pravo na koje se odnosi hartija je inkorporisano u hartiji, to pravo može da vrši samo ono lice koje je u mogućnosti da hartiju podnese njenom izdavaocu ili drugom dužniku ( prezentacione isprave),

11. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • TRAŽLJIVOST OBAVEZE - obaveze upisane u hartiji od vrijednosti su tražljive, s obzirom da obaveza dužnika nastupa tek kad mu hartija bude prezentirana( povjerilac treba da traži od dužnika da izvrši svoju obavezu iz hartije), - dužnik pada u docnju tek ako mu povjerilac prezentira hartiju o dospjelosti, a on ne izvrši svoju obavezu,

12. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • PRENOSIVOST - hartije od vrijednsoti su prenosive, zbog prenosivosti u njima može da bude inkorporirano samo takvo imovinsko pravo koje je prenosivo, - npr. Isprave koje sadrže neko lično pravo ne mogu se prenositi (diploma, rješenje o nasljeđivanju),

13. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Šta znači prenosivost hartija od vrijednosti? -prenosom hartije od vrijednosti na simboličan način se vrši prenos prava na koje se hartija od vrijednosti odnosi, -Razlikujemo dva prava: • PRAVO NA HARTIJU-stvarno pravo zakonitog imaoca hartije na papiru koji predstavlja hartiju • PRAVO IZ HARTIJE- što može da bude pravo potraživanja, pravo svojine ili zaloge i pravo učešća, koje se prenosi sa jednog na drugo lice, i to u međusobnoj zavisnosti.

14. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • ŠTA ZNAČI U MEĐUSOBNOJ ZAVISNOSTI? • ako se prenosi pravo na hartiju , znači da se prenosi i pravo iz hartije, i obrnuto, • redoslijed prenosa zavisi od vrste hartije od vrijednosti, kod hartija na ime prvo se prenosi pravo iz hartije, a zatim pravo na hartiju,

15. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • kod hartija po naredbi prvo se prenosi pravo na hartiju, a potom pravo iz hartije. • najveći intenzitet prenosivosti imaju hartije na donosioca jer se za njihov prenos ne zahtjeva nikakva forma, • ne može biti zabrane prenosivosti hartije od vrijednosti jer nebi ni imali hartiju od vrijednosti, nedostaje jedan od osnovnih elemenata prenosivost

16. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOST • Uloga i značaj hartija od vrijednosti - uloga hartija od vrijednosti može da bude višestruka; • mogu se koristiti kao sredstvo robnog prometa (skladišnica, teretnica, prenosivi tovarni list), njihovim prenosom vrši se promet robe koja je u tim hartijama označena,

17. OSOBINE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI 2. Mogu se koristiti kao sredstvo plaćanja , umjesto gotovog novca( ček), • Mogu se koristiti kao kreditno sredstvo(mjenica, obveznica, blagajnički zapis, komercijalni zapis, certifikat), • Neke hartije od vrijednosti mogu da se koriste kao sredstvo obezbjeđenja potraživanja( mjenica, založnica kao dio skladišnice),

18. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Mogu da se koriste kao sredstvo za prikupljanje slobodnih novčanih sredstava(obveznice, akcije), • Mogu da se koriste kao sredstvo za ostvarivanje prava učešća u upravljanju preduzećem(akcije).

19. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Značaj hartija od vrijednosti:upotrebom hartija od vrijednosti obezbjeđuje se pravna i poslovna sigurnost u robnom i novčanom prometu, i to kako za poverioca tako i za dužnika, 1. položaj poverioca postaje povoljniji iz više razloga: - predstavljaju čvrst dokaz o postojanju prava koje je naznačeno u toj hartiji, - omogućavaju poveriocu da se lakše legitimiše kao lice koje ima pravo da zahtijeva od dužnika ispunjenje određene obaveze,

20. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • posjedovanje hartija od vrijednosti stvara pretpostavku zakonitog i savjesnog imaoca prava, kod sumnje dužnik mora da dokazuje da imalac hartije nema pravo da zahtjeva izvršenje obaveze iz hartije, • povjerilac ne mora da dokazuje osnov svog potraživanja s obzirom da je osnov njegovog potraživanja sama hartija,

21. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOSTI - omogućavaju poveriocu da na lak način raspolažu svojim pravom, - pružaju sigurnost poveriocu s obzirom da dužnik može izvršiti obavezu iz hartije tek kad mu bude prezentovana hartija,a sobzirom da se hartija nalazi u rukama poverioca , dužnik ne može da izvrši obavezu iz hartije nekom trećem licu,

22. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • za ispunjenje potraživanja povjerioca , pored glavnog dužnika, odgovaraju i regresni dužnici, • poverilac koji je zakoniti imalac hartije od vrijednosti lakše ostvaruje svoja prava nego povjerilac koji ne posjeduje hartiju od vrijednosti.

23. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJA OD VRIJEDNOSTI ŠTA JE SA DUŽNIKOM? - Pozicija dužnika koji je izdao hartiju od vrijednosti je sigurnija , jer on ne mora da izvrši svoju obavezu dok mu zakoniti imalac hartije ne prezentira hartiju, i na taj način se legitimiše kao povjerilac, -kada ispuni obavezu iz hartije , povjerilac će mu je predati i ona će mu služiti kao dokaz da je obaveza ispunjena,

24. ULOGA I ZNAČAJ HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • Ako povjerilac propusti da izvrši određene radnje u vezi sa hartijom to može voditi gubitku prava iz hartije, • Kada dužnik izvrši obavezu iz hartije od vrijednosti i primi hartiju od povjrioca , on može da vrši regresna prava prema drugim dužnicima iz hartije, ako oni postoje,

25. PRAVNA PRIRODA ODNOSA U VEZI SA HARTIJAMA OD VRIJEDNOSTI • Postoje različita shvatanja o pravnoj prirodi odnosa u vezi sa hartijama od vrijednosti: • Prvu grupu čine shvatanja po kojima odnos između dužnika i poverioca iz hartije od vrijednosti nastaje jednostranom izjavom volje dužnika (teorija emisije i teorija kreacije), • Drugu grupu predstavljaju shvatanja po kojima odnos između dužnika i poverioca iz

26. PRAVNA PRIRODA HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • iz hartije od vrijednosti nastaje na osnovu zaključenog ugovor(ugovorna teorija i teorija pravnog privida) • Obaveza dužnika nastaje kada je hartija napisana, potpisana i predata korisniku, • Kad hartija izađe iz ruku izdavaoca mimo njegove volje , obaveza iz hartije ne nastaje, ali je u interesu pravne sigurnosti ovo pravilo korigovan, tako da obaveza izdavaoca postoji prema savesnom sticaocu hartije,

27. PRAVNA PRIRODA HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Teorija emisije, navodi dva argumenta: • prvo tek predajom hartije volja dužnika da se obaveže postala je konačna , • Drugo, ako hartija nije predata korisniku , on je ne može prezentirati dužniku i zatražiti da izvrši obavezu, • Teorija emisije , sa korekcijom, prihvaćena je u Zakonu o obligacionim odnosima, • u Zakonu o tržištu hartija od vrijednosti, ova teorija se ne može primjenitina bezdokumentarne hvo,

28. PRAVNA PRIRODA HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Kod bezdokumentarnih HVO, obaveza nastaje kada izdavalac upiše hartiju i njenog imaoca u odgovarajući registar, • Obaveza dužnika nastaje u trenutku kada stavi svoj potpis na hartiju, bez obzira što je još nije predao korisniku, • Razlozi protiv ove teorije su: - dok se HVO nalazi kod izdavaoca,povjerilac je ne može prezentirati i zahtjevati izvršenje obaveze za dužnika,

29. PRAVNA PRIRODA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI - Usvajanje ove teorije značilo bi da je izdavalac dužan da ispuni obavezu i prema nesavesnom sticaocu hvo (npr, prema kradljivcu hartije), ublažena je pravilom prema kome nesavesni sticalac hvo ne postaje poverilac u pogledu prava na koje se odnosi hartija, i na taj način ova teorija se približava korigovanoj teoriji emisije.

30. PRAVNA PRIRODA HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Kod izdavanja prenosivih tovarnih listova povodom pravne prirode hvo usvojena je ugovorna teorija, s obzirom da je njihovo izdavanje uslovljeno saglasnošću izdavaoca i korisnika, • Teorija pravnog privida polazi od stava da je pravni posao osnov za nastanak hvo,na osnovu punovažnog pravnog posla stvara se privid, pretpostavlja se da je hvo izdata čim je u prometu.

31. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Prema načinu određivanja imaoca prava , hartije se djele na: • Hartije na ime, po naredbi, na donosioca, alternativne( glase na ime ili na donosioca, ili po naredbi i na donosioca), i • Jedan dio glasi na ime ili po naredbi, a drugi dio na donosioca),

32. RAZVRSTAVNJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Hartije na ime- ime korisnika označeno je u ispravi, • Hartije od vrijednosti po naredbi unošenjem “rekta klauzule” (ne po naredbi), pored imena korisnika pretvaraju se voljom izdavoca u hartiju na ime, • Izdavalac hvo ima slobodu da odluči da li će hartiju da izda kao hartiju na ime ili kao neku drugu vrstu hartije,

33. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Hartije po naredbi gdje je ime korisnika upisano u hartiji, s tim što on ima mogućnost da svojom naredbom odredi neko drugo lice kao korisnika hartije, Izdavalac hvo po naredbi preuzima obavezu iz hartije prema licu koje je sam označio u hartiji, ali i prema svakom drugom licu na koje ona bude predata od strane prvog imaoca hartije,

34. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI - Hartije po naredbi stiču svojstvo bilo po samom zakonu , i kada u njih nije unijeta klauzula “po naredbi”(mjenica), bilo unosom klauzule “ po naredbi” (teretnica, skladišnica), • Hartije od vrijednosti na donosioca - hartije gdje nije naznačeno ime korisnika u hartiji, a izdavalac će izvršiti obavezu iz hartije bilo kom licu koje mu prezentira hartiju o dospjelosti, • Hartije na donosioca najčešće dobivaju ovo svosjtvo unošenjem u nju posebne klauzule “na donosioca”, “ plativo donosiocu “

35. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • U određenim slučajevima po samom zakonu hartija na donosioca ima to svojstvo, kao što je slučaj sa čekom na kojem nije naznačen (remitent), • Ove hartije odlikuje velika cirkulaciona , inkorporaciona i legitimaciona moć, odnosno, mogu se prenositi prostom predajom, gubitak hartije najčešće ima za posledicu gubitak prava na koje se hvo odnosi,

36. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Legitimacionu moć, što znači da se zakonitim imaocem prava iz hartije smatra se svaki donosilac hartije, DRUGA PODJELA HARTIJA JE PREMA PRIRODI INKORPORIRANOG PRAVA • Stvarnopravne (odnose se na određenu stvar skladišnica, konosman, prenosivi tovarni list), • Obligacionopravne(odnose se na neko plaćanje mjenica, čeka),

37. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Kauzalne hartije od vrijednosti, gdje se osnovni pravni posao radi kog je izdata hartija od vrijednosti vidi iz hartije( npr. Konosman, skladišnica), • Apstrakne hartije od vrijednosti , gdje se pravni posao radi kog je izdata hartija ne vidi(mjenica),

38. RAZVRSTAVANJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Novčane hartije - se odnose na neko novčano potraživanje (ček), • Robne hartije- hartije koje se odnose na potraživanje u robi (konosman, skladišnica), • Kratkoročne hartije- čiji je rok dospjeća kraći od godinu dana, • Dugoročne hartije od vrijednosti- čiji je rok dospjeća duži od godinu dana od dana izdavanja,

39. PRENOS HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Način prenosa hartija od vrijednosti zavisi od vrste hartija od vrijednosti, • Od načina prenosa zavisi koje će prigovore moći da istakne izdavalac prema zakonitom imaocu hartije, kada on zatraži ispunjenje obaveze koja je upisana u hartiju, • Npr. prostom predajom (iz ruke u ruku),prenose se prava iz hartije koje glase na donosioca,

40. PRENOS HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Na hartiji se ne stavlja nikakva izjava o prenosu , a zbog načina na koji se vrši prenos prava iz hartije na donosioca , mogućnost isticanja prigovora kod tih hartija je ograničena. • Mogu se isticati prigovori koji proističu iz same isprave (objektivni prigovori), npr. da je potpis falsifikovan, da je obaveza zastarjela, da nije dospjela,

41. Prenos hartija od vrijednosti • Prigovori koji proističu iz ličnog odnosa sa donosiocem hartije (prigovor kompenzacije), • Rješenja EU direktiva; • Da bi se uskladila različita rješenja EU je donijela Direktivu br.89/298 o koordiniranju uslova za sastavljanje, kontrolu i objavljivanje prospekata za hartije od vrijednosti. Slučajevi kada nije potrebno odobrenje Komisije za javni poziv, kada ne postoji ni obaveza za

42. PRENOS HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • za objavljivanjem prospekata, skoro su istovjetni sa izuzecima, LEGITIMACIONE ISPRAVE • Legimitacione isprave su leg. papiri i leg. Znaci. Pravila o njima sadržana su u ZOO , • To su pismene isprave(željezničke karte, pozorišne i druge ulaznice, bonovi, štedne knjižice) na koje primjenjuju odgovarajuće odredbe hartije od vrijednosti

43. PRENOS HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • Po pravilu izdavalac leg. papira ne može da zahtjeva od donosioca papira da dokaže da je na nezakonit način stekao papir, • Ako izdavalac zna da donosilac papira nije poverilac u pogledu prava iz papira , na njemu je da u slučaju spora to dokaže, • Leg. Znaci su garderobni znaci ili slični znaci, koji se sastoje iz komada hartije ili drugog materijala, na kojima je obično utisnut neki broj, ili naveden broj predatih predmeta

44. Prenos hartija od vrijednosti • broj, ili naveden broj predatih predmeta, koji obično ne sadrže nešto određeno o obavezi njihovog izdavaoca i služe samo da pokažu ko je povjerilac u obligacionom odnosu prilikom čijeg nastanka su izdati, • Leg. Isprave služe za legitimisanje poverioca u jednom pravnom odnosu, i u tome se ogleda njihova sličnost sa hartijama od vrijednosti koje omogućavaju zakonitom imaocu da se lakše legitimiše kao lice koje ima pravo

45. PRENOS HARTIJA OD VRIJEDNOSTI • lakše legitimiše kao lice koje ima pravo da zahtjeva od dužnika ispunjenje određene obaveze. RAZGRANIČENJE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI U ODNOSU NA LEG. ZNAKE • leg. papiri ne sadrže sve one sastojke koje moraju da sadrže hartije od vrijednosti, iz njih se jedino mora vidjeti ko je izdavalac i kava je priroda obaveze izdavaoca,

46. RAZGRANIČENJE U ODNOSU NA LEG. ZNAKE • Svrha leg.papira nije u tome da služi za olakšanje prenosa prava, već za lakše legitimisanje poverioca, • Zbog nepostojanja načela inkorporacije titular leg. papira može da ostvari svoje pravo i bez prezentacije leg. Isprave • Postojanje prava ne može se dokazivati i drugim dokaznim sredstvima.

47. RAZGRANIČENJE U ODNOSU NA LEG. ZNAKE -Leg.znaci ne moraju da sadrže sastojke koje moraju da sadrže hartije od vrijednosti,iz njih se nemora ni vidjeti sadržina obaveze izdavaoca, -njihova predaja drugom licu ne znači da takvo lice postaje titular prava, -svojstvo poverioca može da se dokazuje drugim dokaznim sredstvima, -u slučaju sumnje izdavalac znaka može i pored prezentacije leg. Znaka da traži od donosioca znaka da

48. RAZGRANIČENJE U ODNOSU NA LEG. ZNAKE • prezentacije leg. znaka da traži od donosioca znaka da dokaže svoje svojstvo poverioca, • Teret dokazivanja svojstva poverioca je na strani imaoca leg. Znaka( to je osnovna razlika između leg. znaka i papira).

49. NOVČANE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI MJENICA • Hartija od vrijednosti kojom se njen izdavalac bezuslovno obavezuje da će on sam , ili po njegovom nalogu određeno treće lice, isplatiti u njoj navedenom poveriocu ili po njegovoj naredbi iznos novca koji je u mjenici označen, i to u određeno vrijeme i na određenom mjestu.

50. NOVČANE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI • PO SAMOM ZAKONU JE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI, • Ona ima to svojstvo i kada u zakonu nije označena klauzula “po naredbi”, s obzirom da može da bude izdata kao hartija na ime unošenjem klauzule “ne po naredbi”, može biti izdata tako da glasi na donosioca, • Spada u red obligacionopravnih hartija od vrijednosti, jer su potraživanja koja su u njoj