اولين كنفرانس اقتصاد شهري ايران 2-3 آذرماه 1390

1. اولين كنفرانس اقتصاد شهري ايران2-3 آذرماه 1390 The First Iranian Conference of Urban Economics 23 – 24 Nov 2011

2. برآورد سرمايه اجتماعي در مناطق مختلف شهر مشهد و ارايه راهکارها جهت ارتقاء آن در راستاي وظايف شهرداري نقش سرمايه اجتماعي در اقتصاد شهري حسین محمدی1، آزاده تعالی مقدم2، مرتضی بستام3 1- عضو هیات علمی دانشگاه فردوسي مشهد 2- دانشجوي کارشناسي ارشد اقتصاد کشاورزي، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسي مشهد 3- دانشجوي کارشناسي ارشد اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسي مشهد

3. از هم گسيختگي روابط اجتماعي در شهر گسترش شهرنشيني افزايش مهاجرت از روستاها به شهرها تنوع فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي متعاقب آن کاهش همکاري و تعاون شهروندان کمبود حمايتهاي اجتماعي از برنامههاي عمران شهري ضرورت ايجاد امنيت اجتماعي پديده بيکاري و مشاغل کاذب درون شهرها و به طور خلاصه مسائل و مشکلات شهري و عدم مشارکت شهروندان در برنامهريزيهاي توسعه اقتصادي و اجتماعي و فرهنگيدرشهرها موجب اتلاف سرمايههاي مادي و معنوي و تشديد مشکلات و ناهنجاريهاي شهري گرديده است. مقدمه:

4. استفاده از سرمايه اجتماعي افراد، راهحل مناسب و مؤثري برای: • کاهش جرم • افزايش غير رسمي کنترل هایاجتماعي • افزایش همکاری و مشارکت شهروندان در امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی • افزایش درک متقابل شهروندان و مسئولين • و ... می باشد. • شهرداري به عنوان يکي از ارکان اساسي هر شهر نقش مؤثری در مديريت، برنامه ريزي و اجراي سياستهاي کلان شهر دارد. • به دلیل ارتباط تنگاتنگ و نزديک شهرداریبا تماماقشار جامعه، این سازمان به نحو قابل ملاحظه ای از ميزان سرمايه اجتماعي افراد در شهر اثر پذیرفته و همچنین می توانداثر قابل ملاحظهاي بر سرمايه اجتماعي افراد داشته باشد. تعامل مفيد و سازنده شهرداری و مردم= اثرات مثبت دو جانبه بر شهروندان و سازمانهاي زير مجموعه شهرداري

5. هدف اصلی پژوهش: برآورد سطح سرمايه اجتماعي و شاخصهاي مختلف آن در مناطق مختلف شهر مشهد و مقايسه آنها با يکديگر • بررسی ارتباط متغيرهايي مانند: جنسيت، محل تولد، درآمدو تحصيلات با هر يک از زیرشاخصهاي اعتماد، مشارکت، آگاهي، امنيت و در نهايت سرمايه اجتماعي

6. سرمايه: • سرمايه طبيعي • سرمايه فيزيکي • سرمايه انساني • سرمايه ها با يکديگر ثروت يک جامعه را تشکيل داده و بسترساز رشد و توسعه اقتصادي • اين سه نوع سرمايه، تنها بخشي از فرآيند رشد و توسعه اقتصادي را توضيح مي دهند و شيوه تعامل بازيگران اقتصادي و نحوه سازمان دهي خودشان در رشد و توسعه اهميت قابل ملاحظه اي دارد. • سرمايه اجتماعي مجموعه نهادها، قوانين، روش ها، عادات اجتماعي، سنت ها و قواعد رفتاري يک جامعه است که مناسبات اجتماعي بين مردم يک جامعه را شکل مي دهد (رناني،1381). تعريف سرمايه اجتماعي

7. اقتصاددانان با تأکید اولیه بر اهمیت سرمایه فیزیکی و منابع طبیعی که بتوان روی آنها سرمایه‎گذاری کرد برای مدت های مدیدی غافل از سرمایه انسانی بودند اما بعد از مدتی که شکاف بین کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته -علی‎رغم سرمایه‎گذاری‎های فیزیکی گسترده - عمیق‎تر شد اقتصاددانان با تأمل زیاد، به نقش سرمایه انسانی اشاره کردند و این نظر مطرح شد که سرمایه انسانی قادر است ارزش افزوده زیادی ایجاد کند و سرمایه طبیعی را به کالای ارزشمند تبدیل کند. بنابراین منابع طبیعی و سرمایه فیزیکی هر چند مهمند ولی وقتی سرمایه انسانی ضعیف باشد نمی‎توان به طور صحیح از سرمایه فیزیکی استفاده کرد. از دهه 90 این بحث نیز مطرح گردید که برای استفاده بهینه از منابع باید یک شرایط نهادی مناسب وجود داشته باشد به عبارت دیگر سرمایه انسانی در هر محیط و شرایطی نمی‎تواند به نحو کارآمد از سرمایه فیزیکی استفاده کند. واقعیت آن است که اگر در گذشته فعالیت های اقتصادی توسط افراد انجام می‎شد امروزه اکثر فعالیت‎های اقتصادی توسط سازمان ها و بنگاه ها صورت می‎گیرد که نیاز به اعتماد، اطمینان و درجه بالایی از همکاری بین افراد است. رفتار در این محیط اجتماعی اصطلاحاً سرمایه اجتماعی نام گرفته است. سرمایه اجتماعی عبارت است از روابط دوجانبه، تعاملات، اعتماد و شبکه‎هایی که در میان افراد پدیدار شده و روابط اقتصادی و اجتماعی آنها را تسهیل می کند. تعريف سرمايه اجتماعي

9. کارکرد سرمایه اجتماعی: • فرض کنید گروهی از قاچاقچیان حرفه‎ای تصمیم گرفته‎اند برای انجام یک قاچاق بزرگ با هم همکاری کنند اینها علاوه بر داشتن دانش و تجربه کافی برای انجام این کار تمامی تجهیزات و لوازم مورد نیاز را نیز فراهم کرده باشند. یعنی سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی فراهم است حال آیا با وجود این عوامل، قاچاق بزرگ انجام خواهد شد. جواب مسلماً منفی است تا زمانی که گروه قاچاقچیان در میان خودشان اعتماد متقابلی نداشته باشندو تازمانی که قواعد جدی و آهنینی برای همکاری برقرار نباشد و حق و یا سهم هر یک از افراد پیشاپیش مشخص نباشد اقدام مشترک برای قاچاق آغاز نخواهد شد. این اعتماد متقابل میان دزدان و پایبندی به قواعد مورد توافق محیط همکاری یا سرمایه اجتماعی سازمان قاچاقچیان محسوب می‎شود پس وقتی برای موفقیت دسته‎جمعی در انجام امور غیرقانونی، قانونمندی و قانونمداری شرط است و برای کامیابی غیرمنطقی منطق لازم است و برای موفقیت غیر قابل اعتمادترین گروهها اعتماد لازم است بی‎گمان جامعه صالحان نیز برای رشد و توسعه و دستیابی به اهداف بزرگ بیش‎ترین نیاز را به سرمایه اجتماعی دارد. بی‎سرمایه اجتماعی هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه‎ای نمی‎رسد. در سازمانها و بنگاهها و جوامع امروزی سرمایه اقتصادی از نظر درجه اهمیت پایین‎ترین مرتبه را دارد. در بازارهای امروزی میلیاردها دلار معامله صرفاً براساس اعتماد و توافق دوجانبه صورت می‎گیرد به خصوص در بازارهای بورس و بازار آتی‎ که گاه محصولی که در چند ماه آینده تولید می‎شود از امروز مورد معامله قرار می‎گیرند.در بازار نفتی میلیون ها بشکه صرفاً بر اساس یک توافق ظاهری معامله می شود.

10. شبکه های اجتماعی و همبستگی بین مردم یک جامعه اثرات مثبت و مستقیم روی رفاه یک کشور دارد. شاخص سرمایه اجتماعی عملکرد یک کشور را در دو حوزه اندازه گیری می نماید: 1- همبستگی و مشارکت(تعهد) اجتماعی 2- شبکه های اجتماعی و خانوادگی این شاخص نشان می دهد که چطور عواملی مثل کمک های داوطلبانه افراد، کمک به آسیب دیدگان، و بخشش به موسسات خیریه روی اقتصاد و رضایت از زندگی توده مردم اثر گذار است. علاوه بر این شاخص مذکور در خصوص سطح اعتماد در یک جامعه و شیوه ای که اعتماد شهروندان به یکدیگر، ازدواج و یا گرایشات مذهبی می تواند شبکه هایی را ایجاد کند که رفاه افراد را افزایش دهد بحث می نماید. مطالعات تجربی نشان می دهد که سرمایه اجتماعی به شکل گسترش اعتماد عمومی، الزامات خانوادگی و اجتماعی و عضویت در گروههای اجتماعی و اجتماعات مذهبی می تواند وضعیت رفاه یک کشور را بهبود بخشد. استفاده از واژه سرمایه برای بحث سرمایه اجتماعی منعکس کننده این واقعیت مهم است که شبکه ها و روابط اجتماعی افراد، دارایی هایی هستند که می توانند دارای بازدهی اقتصادی بوده و رفاه را افزایش دهند. موسسه لگاتیوم (2011): سرمایه اجتماعی یکی از اجزاء تشکیل دهنده موفقیت و رفاه در یک کشور است.

11. متغيرهاي زيرشاخص سرمايه اجتماعي به همراه درجه اثر گذاري آنها روي رضايت از زندگي اين متغيرها به ترتيب عبارتند از: قابليت اعتماد به ديگران، اهميت دوستان، امانتداري ديگران، عضويت در مجامع هنري، عضويت در مجامع ورزشي، عضويت در مجامع محيط زيستي، عضويت در مجامع مذهبي، ميزان بخشش، اهميت مذهب، کمک به غريبه ها، وضعيت تاهل، فعاليت هاي داوطلبانه

12. هر چند هنوز ملاک و معیار مشخصی برای اندازه‎گیری سرمایه اجتماعی ارائه نشده است. اما می‎توان برای تقریب به ذهن و تعیین سمت و سوی آن شاخص‎هایی همچون میزان جرم و جنابت، میزان قانون‎شکنی، وضعیت رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی میزان پرخاشگری و درگیری‎های خیابانی، میزان خیانت در امانت، میزان چک‎های برگشتی، میزان مصرف مواد مخدر، وضعیت طلاق، میزان مهاجرت، میزان دعاوی ، میزان فرار از پرداخت مالیات، میزان خودکشی و… را ملاک قرار داد. اگر در کشوری همه این معیارها روندی صعودی داشت قطعاً باید گفت که سرمایه اجتماعی در حال کاهش است. چون در بعضی از مواقع ممکن است در کشوری یک معیار بنا به دلایل خاصی افزایش یابد. مثلاً طلاق افزایش یابد اما بقیه ملاک‎ها روندی نزولی داشته باشند. در خصوص ایران روند آمارها در مورد ملاک‎های فوق کاملاً روشن است و نشان‎دهنده کاهش روند سرمایه اجتماعی می‎باشد. به نظر می‎رسد این ملاک‎ها معیارهای دست دوم است و به نوعی نشانگر وضعیت سرمایه اجتماعی در سطح خرد است اگر بخواهیم سرمایه اجتماعی را در سطح کلان مورد بررسی قرار دهیم،باید به نحوه رفتار ارکان دولت و نهادهای برآمده از آن بپردازیم که در این زمینه شاخص اعتماد بین شهروندان و حکومت و نهادهای حکومتی یکی از معیارهای مهم است. به عبارت دیگر باید بین اعتماد بین افراد و میزان پایبندی افراد به قانون و مقررات بااعتماد افراد به نهادها و میزان پایبندی حکومت و نهادها به قانون و مقررات تفاوت قائل شد شاخص هاي سرمايه اجتماعي

13. برخي شاخصهاي مهم در نظر گرفته شده براي سرمايه اجتماعي، مفهوم آن ها و مأخذ مورد استناد

14. الف)اعتماد: ميزان اعتماد فرد به خانواده، دوستان، خويشاوندان، همسايگان، غريبهها و در سطح بالاتر به نمايندگانشان را در سطح محلی، منطقه ای و ملی نشان ميدهد. عناصر و جنبه هاي يک رابطه مبتني بر اعتماد : صداقت صراحت سهيم کردن ديگران در اطلاعات و عقايد و افکار و احساسات احترام و ارزش قائل شدن براي طرف مقابل حمايت از توانايي ها و شايستگي هاي طرف مقابل تمايلات هميارانه و ياريگرايانه و رفتارهاي اعتمادآميز اعتماد و اطمینان متقابل می‎تواند آنچه را که اقتصاددانان هزینه معاملاتی (Transaction cost) می‎نامند را کاهش دهد و سبب تسهیل در کارها شود در غیاب این اطمینان و اعتماد، قوانین، مقررات و قراردادهای دست و پاگیر، دعاوی، مرافعات مکرر و بوروکراسی فربه، جامعه را به هلاکت خواهد کشاند. شاخص هاي سرمايه اجتماعي

15. از آنجا که اعتماد یکی از شاخص های مهم در بحث سرمایه اجتماعی است برخی محققان استدلال می کنند که جوامعی که در آنها جمعیت به شکل همگن و مشابه هستند(از لحاظ مذهبی، تحصیلات، وضعیت اقتصادی ، فرهنگ و نظایر آن) دارای همبستگی اجتماعی بیشتری بوده و رشد اقتصادی در آنها در مقایسه با کشورها یا شهرهایی که دارای جمعیت ناهمگن و متنوع هستند بیشتر است. این پدیده “scandinavian effect” نیز نامیده می شود زیرا در بیشتر کشورهای این منطقه بحث همگنی افراد و اثر آن بر سرمایه اجتماعی و رفاه مشاهده شده است. البته تنوع فرهنگی و اجتماعی در کشوری مثل آمریکا که دارای سطح سرمایه اجتماعی بالایی در دنیا است می تواند فرضیه فوق را تا حدی زیر سوال برد. اما به هر حال در کشورهای حوزه اسکاندیناوی این فرضیه می تواند مصداق داشته باشد. همگنی افراد و اعتماد عمومی

16. ب)مشارکت: مشارکت در مراسم اجتماعی، امور اقتصادی، فرهنگی، سیاسیو امور شهري يکي از مهمترين مسائل در ميزان سرمايه اجتماعي شهراست. نقش مشارکت مردم در همکاري و همياري با شهرداريها به عنوان نهادي که کاملاً با مردم در ارتباط است، کاملاً محسوس است و اندازه آن تأثير عمدهاي برسطح سرمايه اجتماعي در شهر دارد. متغيرهاياين شاخص : ميزان شرکت در مجالس فاميلي و مراسم مذهبي کمک به ديگران کمک به شهرداريها در جهت حفظ و نگهداري اماکن عمومي، حفظ پاکيزگي شرکت در فعالیت های عمومی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی. شاخص هاي سرمايه اجتماعي

17. ج) امنيت: زير بناي اصلي تمهيد مقدمات و زمينه هاي تحقق جامعه مدني و هنجارهاي قابل اعتماد متقابل و نيز تسهيل کننده مشارکت اجتماعي و سياسي افراد جامعه امنیت است که دارای ابعاد زیر است: • امنیت اجتماعی • امنیت اقتصادی • امنیت شغلی • امنیت جانی و ... شاخص هاي سرمايه اجتماعي

18. د) آگاهي: پيش شرط اوليه براي مشاركت اجتماعي " آگاهي "است که يك متغير معرفتي متعلق به افراد است. متغيرهاياين شاخص : آموزش و دانش آگاهي نسبت به سياست ها و مسائل عمومی و جاری کشور، منطقه و شهر اطلاعات عمومی افراد شاخص هاي سرمايه اجتماعي

19. الف) جنسيت: مقایسه سرمايه اجتماعي مردان نسبت به زنان؛ ب) محل تولد: دو بخش داخل مشهد(بومی) و خارج از آن(غیر بومی)؛ ج) تحصيلات: آموزش و دانش افراد در سه سطح اندازه گیری شده است: • کم (تحصیلات تا سیکل) • متوسط (از سیکل تا فوق دیپلم) • زیاد (فوق دیپلم به بالا) د) درآمد: میزان درآمد افراد نیز در سه سطح اندازه گیری شده است: • کمتر از 340000 • بین 340000 الی 800000 • بالاتر از 800000 عواملي که اثر آنها روی سرمایه اجتماعی در این تحقیق بررسی شده است:

20. دکتر علی سوري (1383): نشان داد که کاهش شاخص سرمايه اجتماعي رابطه منفي و معني داري با رشد اقتصادي و سرمايه گذاري بخش خصوصي دارد • سعادت (1387):برآورد سرمايه اجتماعي در ايران را با استفاده از روش فازي؛ نتايج نشان داد که سرمايه اجتماعي داراي نوسانات متعددي طي دوره مورد نظر است. • رحماني و امیری (1386): تاثير سرمايه اجتماعي بر رشد اقتصادي ايران، با استفاده از روش اقتصاد سنجي فضايي در استان هاي کشور. نشان داد که اين متغير داراي تاثير مثبت و معني داري بر رشد اقتصادي مي باشد. • فيروزآبادي و جاجرمي (1385): سرمايه اجتماعي و توسعه اقتصادي- اجتماعي در کلان شهر تهران را مورد بررسي قرار دادند. پیشینه تحقیق

21. حسيني و ديگران (1387): استفاده از روش تاکسونومي عددي و تحليل عاملي، با شيوه تحليل ثانوي؛ رتبه بندي مراکز استان هاي کشور بر اساس شاخص هاي سرمايه اجتماعي • عبداللهي و موسوي (1386): ميزان سرمايه اجتماعي در ايران در مجموع از لحاظ اغلب مولفه­هاي چندگانه و شاخص­هاي متعدد مرتبط با آنها پايين است. • فيروز آبادي و همکارن (1389): بر اساس تحليل ثانويه اطلاعات و با روش تصميم­گيري چند شاخصه به بررسي شاخص­ها و رتبه توسعه اجتماعي و رابطه آن با سرمايه اجتماعي در استان­هاي کشور . • عقيلي و همکاران (1388):استفاده از روش تحقيق پيمايشي به بررسي سرمايه اجتماعي و رفتارهاي زيست محيطي مسئولانه در استان­هاي گيلان، مازندران و گلستان • نوغاني و همکاران (1389): استفاده از روش تحقيق پيمايشي کيفيت زندگي شهروندان و رابطه آن با سرمايه اجتماعي در شهر مشهد پیشینه تحقیق

22. با الهام از نظرات کلمن (1988)، پاتنام (1995) و بورديو (1983) برای سنجش سرمايه اجتماعي 4 بعد براي آن در نظر گرفته شده است که عبارتند از: • اعتماد • مشارکت • آگاهي • امنيت اجتماعي براي سرمايه اجتماعي ترکيب يک سري گويه ها به دست مي آيد که گويه ها در سطح سنجش ترتيبي و با استفاده از طيف 5 قسمتي ليکرت اندازه گيري شده است. پس از محاسبه اين ابعاد، متوسط آنها به عنوان معيار سرمايه اجتماعي شناخته مي شود. روش تحقيق

23. طراحی پرسشنامه اي حاوي 46 سؤال 5 گزينه اي (خيلي کم، کم، متوسط، زياد، خيلي زياد) استفاده از روش نمونه گيري طبقه اي با تخصيص متناسب و سپس نمونه گیری تصادفی ساده در هر طبقه تعییناندازه نمونه:

24. تعیین حجم نمونه: ابتدا تعداد 42 پرسشنامه به صورت تصادفي در نقاط مختلف شهر مشهد تکميل، به دست آوردن واريانس نمونه کوچک ، در نظر گرفتن کران خطایی برابر با 0/5، حجم نمونه 245 ، با توجه به جمعيت کل مشهد و جمعيت مناطق مختلف شهر فرمول بیان شده در ذیل : به علت استفاده از گويه ها و پرسش های متعدد در پرسشنامه، مسأله روايي و اعتبار داده ها مطرح می گردد. ضريب آلفای کرونباخ برای آزمون پایایی یا قابلیت اعتماد استفاده گردید و مقدار 0/9 برای آن به دست آمد. روایی یا اعتبار اندازه گیری پرسشنامه نیز با جمع آوری نظرات یکسری کارشناسان شهرداری و اساتید مرتبط در دانشگاه­ها مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است.

25. در پرسشنامه اعداد 4،3،2،1 و 5 براي گزينه­هاي خيلي کم، کم، متوسط، زياد و خيلي زياد اختصاص پيدا کرده است، سطح سرمايه اجتماعي و شاخص هاي آن در 3 گروه کم، متوسط و زياد اندازه گيري شده است.)بازه­هاي 1-2.5 ، 2.5-3.5 و 3.5-5 به ترتيب معرف اين سه سطح از سرمايه اجتماعي هستند). • استفاده از جدول توافقی برای بررسی ارتباط بین متغیرهای توصیفی جنسیت، محل تولد، درآمد و تحصیلات با سرمایه اجتماعی • تمامی برآوردها در این مقاله با استفاده از نرم افزارهای Excel و SPSS صورت گرفته است برآورد سطح سرمايه اجتماعي و زیرشاخص های آن

26. مناطق مشهد مطابق با تقسيم بندي شهرداري به 13 منطقه تقسيم شده و هر کدام از زیرشاخص های سرمايه اجتماعي به همراه شاخص کل براي اين مناطق برآورد شده است

27. جدول 3- برآورد سرمايه اجتماعي و شاخص­هاي مربوطه در مناطق مختلف مشهد

28. مي توان نتيجه گرفت که در تمامي مناطق مشهد شاخص اعتماد کمترين مقدار را در بين ساير شاخص ها به خود اختصاص داده و در اکثر مناطق شاخص آگاهي بيشترين مقدار را دارا مي باشد. • نمودار 1- سطح شاخصهاي سرمايه اجتماعي در سطح مشهد

29. نمودار2- شاخص امنيت در مناطق مختلف مشهد

30. نمودار3- شاخص آگاهي در مناطق مختلف مشهد

31. نمودار4- شاخص اعتماد در مناطق مختلف مشهد

32. نمودار5- شاخص مشارکت در مناطق مختلف مشهد

33. پس از مقایسه شاخصهای مختلف سرمایه اجتماعی در مناطق مختلف مشهد به بررسی ارتباط یکسری متغیرهای خاص (جنسیت، محل تولد، درآمد و تحصیلات) با سرمایه اجتماعی و شاخص های آنها در مشهد پرداخته شده است.

34. الف) رابطه جنسیت افراد و سطح سرمایه اجتماعی

35. ب) ارتباط محل تولد و سطح سرمایه اجتماعی

36. ج) ارتباط شاخص های سرمایه اجتماعی با درآمد افراد

37. د) ارتباط شاخص هاي سرمايه اجتماعي با تحصيلات افراد

38. بین شاخص های سرمایه اجتماعی در نقاط مختلف شهر مشهد تفاوت وجود دارد، در مجموع سطح سرمایه اجتماعی در مشهد در سطح متوسط برآورد شده است. • پیشنهادات زیر در جهت هماهنگی بیشتر سازمانهای ذیربط برای ارتقای سرمایه اجتماعی متناسب با وظایف شهرداری مشهد : • سطح سرمایه اجتماعی در سطح شهر مشهد در حد متوسط برآورد شده است، ولی وجود روحیه مذهبی و تقدس موجود در سطح مشهد، امکان افزایش این سطح سرمایه اجتماعی را ممکن و لازم به شمار می آورد؛ از این رو پیشنهاد می گردد نتایج این گزارش به طور کامل در اختیار سازمانهای مسئول در شهر گذاشته شود تا با هماهنگی این نهادها در جهت ارتقای شاخص های سرمایه اجتماعی در شهر مشهد تلاش گردد. نتیجه گیری و پیشنهادات

39. منطقه 8 شهرداری دارای کمترین میزان سطح سرمایه اجتماعی است؛ نهادهای مسئول از جمله شهرداری، استانداری و سایر مراکز مرتبط باید نسبت به شناسایی عوامل و دلایل پایین بودن این شاخص ها و تدوین راهکارهایی جهت رتقای شاخص های مذکور همکاری لازم را به عمل آورند. ارائه طرح هایی نظیر گسترش نظارت بر این منطقه، تبلیغات و فرهنگ سازی در جهت ارتقای سطح اعتماد و مشارکت عمومی می تواند از جمله این راهکارها باشد. در بین شاخص های سرمایه اجتماعی، شاخص اعتماد کلاً در سطح پایینی قرار داشته و این موضوع تقریباً برای تمامی مناطق مشهد صادق است. این کاهش اعتماد در طی سالیان دراز ایجاد شده و صرفاً با گذشت زمان و اقدامات فرهنگی صادقانه قابل بازگشت است. گسترش تبلیغات و فرهنگسازی در جامعه، صداقت مسئولان با مردم، واگذاری امور به مردم و گسترش نهادهای مردم نهاد، ایجاد روحیه پرسش­گری و پاسخگویی در بین مردم و مسئولان، ترویج فرهنگ غنی اسلامی در خصوص گسترش ارتباطات و اعتماد بین افراد می­تواند تا حدی اعتماد از دست رفته را برگرداند.

40. در بین شاخصهای سرمایه اجتماعی، بیشترین مقدار مربوط به شاخص آگاهی است، این موضوع فرصت مغتنمی برای سیاستگذاران و مسئولین شهری ارائه کرده تا با طرح نیازها، اولویت­ها و مشکلات شهری و تعامل با مردم، از نظرات و دانش آنها در خصوص مدیریت شهری استفاده کرده و با افزایش سطح آگاهی مردم، سطح سرمایه اجتماعی را بالا ببرند. گسترش تحصیلات دانشگاهی و افزایش جمعیت جوان تحصیلکرده از این بعد یک فرصت به شماره می آید. در مناطق مختلف مشهد تفاوت هایی بعضاً قابل ملاحظه ای بین شاخص های سرمایه اجتماعی وجود دارد؛ پیشنهاد می گردد اولاً نتایج حاصل از تحقیق در اختیار تمامی شهرداری های مناطق مختلف شهر گذاشته شده و طی یک برنامه علمی، کامل و زمان بندی شده در جهت بهبود شاخص های ارائه شده از آنها همکاری خواسته شده و بر اجرای صحیح امور توسط آنها نظارت گردد و ثانیاً در مناطقی که شاخص های سرمایه اجتماعی پایین تر است علت موضوع بررسی شده و تلاش شود امکانات و اعتبارات مالی، فرهنگی، آموزشی و سایر امکانات موجود بطور متوازن و در راستای تقویت و رشد متوازن سرمایه اجتماعی در شهر سوق پیدا نماید.

41. 6- مسأله سرمایه اجتماعی نقش بسیار اساسی در موفقیت افراد خانواده نیز دارد. اگر والدین محیط مناسبی را درخانواده براساس احترام و اعتماد متقابل بین افراد شکل داده باشند قطعاً موفقیت افراد چنین خانواده‎ای حتی اگر ازنظر مالی در سطح پایینی قرار داشته باشند بیشتر از خانواده‎هایی است که محیط پرتنشی را تجربه می‎کنند ولو اینکه از نظر امکانات مالی در سطح بالایی قرار داشته باشند. لازم به ذکر است که از دید فوکویاما یکی از منابع اصلی برای تولید سرمایه اجتماعی در سطح جهانی خانواده است. از این رو تقویت نهاد خانواده و تلاش در جهت ایجاد محیطی ایمن و آسوده برای زندگی شهروندان می تواند بتدریج سطح سرمایه اجتماعی افراد را در جامعه ارتقا دهد.

42. با تشکر فراوان

43. اکبری و غ. 1383. سرمایه اجتماعی و حکمرانی شهری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 1383. • الوانی و م. سید نقوی و م. 1379. سرمایه اجتماعی و مفاهیم و نظریه­ها. فصلنامه مطالعات مدیریت، 33و34. • امیری و م. رحمانی و ت. 1385. بررسی آثار سرمایه اجتماعی درون و برون­گروهی بر رشد اقتصادی استان­های ایران. دو فصلنامه علمی پژوهشی جستارهای اقتصادی، 1385 و 6. • امین بیدختی و ع. نظری و م. 1388. ارائه یک مدل نظری برای نهادینه سازی مؤلفه­های سرمایه اجتماعی جهت بهبود عملکرد اقتصادی. راهبرد یاس، 1388 و 19. • امین بیدختی و ع. نظری و م. 1389. ارائه یک مدل نظری جهت تعیین نقش سرمایه اجتماعی به عنوان گوهری گرانبها اما کم هزینه: راهکاری برای بهبود عملکرد اقتصادی. راهبرد یاس، 1389 و 22. • بایزیدی و ا. اولادی و ب. عباسی و ن. 1389. تحلیل داده­های پرسشنامه ­ای به کمک نرم­افزار SPSS، تهران، عابد. • برامکی یزدی و ح. 1387. عوامل مؤثر بر توسعه (مطالعه موردی: سرمایه اجتماعی). راهبرد یاس، 1387 و 16. • بوردیو و پ. 1384. شکل­های سرمایه اجتماعی، افشین خاکباز و حسن پویان، شیرازه. • پور محمدی و م. حسین زاده دلیر و ک. پیری و ع. 1389. حکمروایی مطلوب شهری بر بنیان سرمایه اجتماعی: آزمون نظم نهادی – فضایی ارتباطی و فاعلیت­مندی غیر اقتصادی (مطالعه موردی: کلان شهر تبریز). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1389 و 1. • پیراهری و ن. 1389. سرمایه اجتماعی در نظریات جدید. پژوهش نامه علوم اجتماعی، 1388 و 3. • حسینی و ا. علمی و ز. شارع پور و م. 1386. رتبه بندی سرمایه اجتماعی در مراکز استان­های کشور. فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، 1386 و 26. • خاکپور و ب. مافی و ع. باران پوری و ع. 1388. نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محله­ای (نمونه: کوی سجادیه مشهد). مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 1388. • ربانی خوراسگانی و ع. صدیق اورعی و غ. خنده­رو و م. 1388. سنجش میزان سرمایه اجتماعی در سطح محله. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1388. • رحمانی و ت. عباسی نژاد و ح. امیری و م. 1386. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران (مطالعه موردی: استان­های کشور با روش اقتصادسنجی فضایی). فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، 1386 و 2. • ردادی و م. 1387. سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی. راهبرد یاس، 1387 و 16. منابع:

44. حسینی و ا. علمی و ز. شارع پور و م. 1386. رتبه بندی سرمایه اجتماعی در مراکز استان­های کشور. فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، 1386 و 26. • خاکپور و ب. مافی و ع. باران پوری و ع. 1388. نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محله­ای (نمونه: کوی سجادیه مشهد). مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 1388. • ربانی خوراسگانی و ع. صدیق اورعی و غ. خنده­رو و م. 1388. سنجش میزان سرمایه اجتماعی در سطح محله. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1388. • رحمانی و ت. عباسی نژاد و ح. امیری و م. 1386. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران (مطالعه موردی: استان­های کشور با روش اقتصادسنجی فضایی). فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، 1386 و 2. • ردادی و م. 1387. سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی. راهبرد یاس، 1387 و 16. • رنانی و م، 1381. سقوط سرمایه اجتماعی. آفتاب، 16. • ساروخانی و ب. نویدنیا و م. 1385. امنیت اجتماعی خانواده. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 1385 و 23. • سردارنیا و خ. قدرتی و ح. اسلام وع. 1388. تأثیر حکمرانی خوب و سرمایه اجتماعی بر اعتماد سیاسی: مطالعه موردی؛ شهرهای مشهد و سبزوار. پژوهشنامه علوم سیاسی، 1388 و 1. • سعادت و ر. 1385. تخمین سطح و توزیع سرمایه اجتماعی استان­ها. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 1385 و 23. • سعادت و ر. 1387. برآورد روند سرمایه اجتماعی در ایران (با استفاده از روش فازی). • سوری و ع. 1383. سرمایه اجتماعی و عملکرد اقتصادی. 1383. • شریفیان ثانی و م. 1380. سرمایه اجتماعی، مفاهیم اصلی و چارچوب نظری. فصلنامه علمی پژوهشی مددکاری اجتماعی، 1380 و 8. • شعبانی و ا. سلیمانی و م. 1388. سنجش و رتبه­بندی سطح سرمایه اجتماعی در استان­های کشور (سال 1387). دو فصلنامه علمی – تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، 1388 و 2. • صمدی و ح. 1387. سرمایه اجتماعی و توسعه مالی: اقتصاد ایران (1385- 1350). • صمدی و م. کریم و م. خسروی و م. 1387. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران. فصلنامه اقتصاد مقداری، 1387 و 2.

45. سوری و ع. 1383. سرمایه اجتماعی و عملکرد اقتصادی. 1383. • شریفیان ثانی و م. 1380. سرمایه اجتماعی، مفاهیم اصلی و چارچوب نظری. فصلنامه علمی پژوهشی مددکاری اجتماعی، 1380 و 8. • شعبانی و ا. سلیمانی و م. 1388. سنجش و رتبه­بندی سطح سرمایه اجتماعی در استان­های کشور (سال 1387). دو فصلنامه علمی – تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، 1388 و 2. • صمدی و ح. 1387. سرمایه اجتماعی و توسعه مالی: اقتصاد ایران (1385- 1350). • صمدی و م. کریم و م. خسروی و م. 1387. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران. فصلنامه اقتصاد مقداری، 1387 و 2. • صیدایی و ا. احمدی شاپورآبادی و م. معین آبادی و ح. 1388. دیباچه­ای بر سرمایه اجتماعی و رابطه آن با مؤلفه­های توسعه اقتصادی در ایران. راهبرد یاس، 1388 و 19. • عبداللهی و م. موسوی و م. 1386. سرمایه اجتماعی در ایران؛ وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان­شناسی ­گذار. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 1386 و 25. • عزیزیانی­فر و ج. قاسمی و ز. بررسی تئوریک سرمایه اجتمعی و تبیین مؤلفه­های کارکردی آن. زریبار، 65 و 66. • عسگری و م. توحیدی­نیا و ا. 1386. تأثیر سرمایه اجتماعی بر رشد و توسعه اقتصادی. دو فصلنامه علمی - پژوهشی جستارهای اقتصادی، 1386 و 8. • فوكوياما و ف. 1379. پايان نظم سرماية اجتماعي و حفظ آن، غلامعباس توسلي، تهران، جامعة ايرانيان. • فیروزآبادی و ا. 1383. وضعیت سرمایه اجتماعی در ماطق بیست و دوگانه شهر تهران. مجموعه مقالات همایش وضعیت فرهنگی – اجتماعی شهر تهران، شهرداری تهران. • فیروزآبادی و ا. ایمانی جاجرمی و ح. 1385. سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی – اجتماعی در کلان شهر تهران. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 1385 و 23. • فیروزآبادی و ا. حسینی و ر. قاسمی و ر. 1389. مطالعه شاخص­ها و رتبه توسعه اقتصادی در استان­های کشور و رابطه آن با سرمایه اجتماعی. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 1389 و 37. • فیلد و ج. 1386. سرمایه اجتماعی، غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، تهران، کویر. • قاسمی و و. اسماعیلی و ر. ربیعی و ک. 1385. سطح­بندی سرمایه اجتماعی در شهرستان­های استان اصفهان. فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، 1385 و 23. • کتابی و م. ادیبی سده و م. قاسمی و و. صادقی ده چشمه و س. 1389. سنجش اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در مراکز شهرستان­های چهارمحال و بختیاری. جامعه شناسی کاربردی، 1389 و 4. • کریمی و م. سرمایه اجتماعی و نقش کلیدی آن در ثبات امنیت اجتماعی. زریبار، 65 و 66. • کلانتری و ص. گنجی و م. 1384. بررسی شاخص­های توسعه اجتماعی، اقتصادی ایران. اطلاعات سیاسی، اقتصادی، 211 و 212. • کلمن و ج.1377. بنیادهای نظریه اجتماعی، منوچهر صبوری، تهران، نشر نی. • کلمن و ج. 1384. نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه انسانی، افشین خاکباز و حسن پویان، تهران، شیرازه. • کیان و ت. 1385. سرمایه اجتماعی؛ اعتماد، دموکراسی و توسعه، افشین خاکباز و حسن پویان، تهران، شیرازه.