Vaaz ve İletişim

1. Vaaz ve İletişim

2. İletişim Duası بسم الله الرحمن الرحيم اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي (Tâhâ, 24-29)

3. Birlikteliğimizin Temel Hedefleri • İletme değil iletişim becerisi kazanma • İletişimin temel ahlâkî yapısını görme • Muhatabımızla münâsebetlerimizi ahlâki değerlerle mütenasib hâle getirme

4. İlkelerimiz • İncitmemek & • İncinmemek

5. İletişimden Önce • Kendini tanı [Güçlü & Zayıf Yönler] رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَهْدَى إِلَىَّ عُيُوبِى (Dârimi, Sünen – Hz. Ömer-) “kişi,aslında,kendini ya hiç öğrenemiyor ya da herkesten az öğreniyor. öğrendiğini de Herkesten az kullanıyor” [C. Koytak, Yeni Başlayanlar İçin Metafizik, s. 51]

6. Muhatabı Tanı • Sabit veriler & özel veriler عَنْ أَبِى ذَرٍّ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَلاَ تَسْتَعْمِلُنِى قَالَ فَضَرَبَ بِيَدِهِ عَلَى مَنْكِبِى ثُمَّ قَالَ « يَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّكَ ضَعِيفٌ وَإِنَّهَا أَمَانَةٌ وَإِنَّهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ خِزْىٌ وَنَدَامَةٌ إِلاَّ مَنْ أَخَذَهَا بِحَقِّهَا وَأَدَّى الَّذِى (Müslim) (وَإِنِّى أُحِبُّ لَكَ مَا أُحِبُّ لِنَفْسِى ) عَلَيْهِ فِيهَا ». • Muhatabı kendin tanı دعوا لي أصحابي لا تسبوا أصحابي (Bezzar)

7. “Bir adamı tanımak için düşüncelerini, acılarını, heyecanlarını bilmemiz lazım hiç değilse. Hayatın maddi olaylarıyla ancak kronoloji yapılabilir. Kronoloji de aptalların işidir” (Cemil Meriç)

8. Medine ve “o an” • عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلاَمٍ قَالَ لَمَّا قَدِمَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- الْمَدِينَةَ انْجَفَلَ النَّاسُ عَلَيْهِ فَكُنْتُ فِيمَنِ انْجَفَلَ فَلَمَّا تَبَيَّنْتُ وَجْهَهُ عَرَفْتُ أَنَّ وَجْهَهُ لَيْسَ بِوَجْهِ كَذَّابٍ فَكَانَ أَوَّلُ شَىْءٍ سَمِعْتُهُ يَقُولُ « أَفْشُوا السَّلاَمَ وَأَطْعِمُوا الطَّعَامَ وَصِلُوا الأَرْحَامَ وَصَلُّوا وَالنَّاسُ نِيَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلاَمٍ » [Ahmed b. Hanbel, Müsned]

9. 1. İletişimin Önemi -halk ve beyân- عَلَّمَهُ الْبَيَانَخَلَقَ الْإِنْسَانَ (Rahman, 3-4) (Din Nimeti – Dil Nimeti) (DİB nimeti) كمالك تحت كلامك ---- در فكر سخن زنده در گفت سخن مرده (Mevlâna, Divân-ı Kebir) “Âyinesi iştir kişinin lafa bakılır”

10. Konuşmayı geliştirme çalışmaları • Önyargıları izâle “ ….Allah vergisi” • Etkin ve düzenli dinleme çalışmaları • Düzenli olarak, nitelikli kalemlerden sesli okuma çalışması • Ustalık bir zihniyettir, acı çekmektir ve asimptottur (yaklaşılan ama ulaşılamayan çizgi) • Ustalığın sırrı = Bilinçli pratik

11. “ Konuşturan bir muhâtab bulamayan tefekkür, özneyi, doğum sancılarından doğuma geçemeyen bir anne adayının çektiği onulmaz sıkıntılara benzer bir çilenin içine sokar.

12. Öte yandan sürekli konuşarak kendine muhatab bulmaya ve muhataba göre kendini ayarlamaya çalışan bir özne, gittikçe nesneleşir ve derin bir tefekkürde olması gereken özgünlüğünü ve kendi olma halini kaybetmeye başlar.

13. Bir konuşma, ancak ve ancak zaten kendiliğinden oluşmuş bir tefekkür, bu tefekkür ile diyalektik ilişkiye girmeye hazır bir muhatab ve nihayet bu özne ile muhatabı buluşturan uygun bir konjonktürün (hal) olması halinde anlamlılık çerçevesi oluşturabilir.

14. Aksi halde ya tek yönlü bir deklarasyon, ya bir sağırlar diyaloğu ya da hâle hitâb etmeyen soyut bir entelektüel çaba haline dönüşür” • [Ahmet Davutoğlu, Küresel Bunalım, s. VI]

15. “ sana da başkalarına da yetecek kadar sus ki, susuşun nara olsun konuşman çare olsun” [C. Koytak, Yeni Başlayanlar İçin Metafizik, s. 95]

16. 2.İletişimin Rengi -niyet- (İyi niyet – iyiye niyet) صحة الفهم وحسن القصد من أعظم نعم الله التي أنعم بها على عبده بل ما أعطي عبد عطاء بعد الإسلام أفضل ولا أجل منهما بل هما ساقا الإسلام وقيامه عليهما (İbnü’l-Kayyım, İ’lamu’l-Muvakkıîn)

17. Niyetin İletişime Yansımaları • İlgi çekme kaygısı “Bilgi kullanımında kontrolsüz hareket etme; sürekli konuşma…” • Coşturma “Tabii olmayan tavırlar…” • Tartışma, belli kesime mesaj verme • “Kişiselleştirme, bağlamı kaçırma…”

18. 3.İletişimin Temeli -değer & saygı- لَمَّا نَظَرَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى الْكَعْبَةِ، قَالَ: " مَرْحَبًا بِكِ مِنْ بَيْتٍ مَا أَعْظَمَكِ وَأَعْظَمَ حُرْمَتَكِ، وَلَلْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةَ عِنْدَ اللهِ مِنْكِ (Beyhaki, Ş. İman) فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِذاً وَاللَّهِ تَجِدَنِى كَاسِداً. فَقَالَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- « لَكِنْ عِنْدَ اللَّهِ لَسْتَ بِكَاسِدٍ ». أَوْ قَالَ « لَكِنْ عِنْدَ اللَّهِ أَنْتَ غَالٍ » (Müsned)

19. مَرَّ رَجُلٌ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - فَقَالَ لِرَجُلٍ عِنْدَهُ جَالِسٍ « مَا رَأْيُكَ فِى هَذَا » . فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَشْرَافِ النَّاسِ ، هَذَا وَاللَّهِ حَرِىٌّ إِنْ خَطَبَ أَنْ يُنْكَحَ ، وَإِنْ شَفَعَ أَنْ يُشَفَّعَ . قَالَ فَسَكَتَ رَسُولُ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - ثُمَّ مَرَّ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - « مَا رَأْيُكَ فِى هَذَا » . فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا رَجُلٌ مِنْ فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ ، هَذَا حَرِىٌّ إِنْ خَطَبَ أَنْ لاَ يُنْكَحَ ، وَإِنْ شَفَعَ أَنْ لاَ يُشَفَّعَ ، وَإِنْ قَالَ أَنْ لاَ يُسْمَعَ لِقَوْلِهِ . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - « هَذَا خَيْرٌ مِنْ مِلْءِ الأَرْضِ مِثْلَ هَذَا » (Buhari)

20. Değer Göstergeleri • Kur’an ve doğru değer yargıları • Dinleme • Muhatabın değerine değer verme وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ • Hitap cümleleri • Olumlu davranışı pekiştirme • Suçluya değil suça, günaha vurgu • Genelleme yapmama • Vakti verimli kullanma

21. Bir derviş bir başka dervişe -” çömlekçi dükkanına girdin …….. Çömleği nasıl översin?” Diye zor bir soru sordu ……. “derim ki, çömlekçiye, dedi Çömleği yapan eller Çömlekten bin kat daha güzeller Çömleği tasarlayan zeka çömlekten bin kat daha ince O zekayı tasarlayan Usta’ysa, ooh, O zekadan kaç kat, sayılamaz, Daha ince, daha latif, Daha engin ve yüce [C. Koytak, Yeni Başlayanlar İçin Metafizik, s. 69]

22. 4. İletişimin Dâvetiyesi -tebessüm- مَا رَأَيْتُ أَحَدًا أَكْثَرَ تَبَسُّمًا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- (Tirmizi) « الْمُؤْمِنُ مَأْلَفَةٌ وَلاَ خَيْرَ فِيمَنْ لاَ يَأْلَفُ وَلاَ يُؤْلَفُ » (Müsned)

23. 5. İletişimin Sıhhati -anlama &güzeli görme- فَقَالَ عُمَرُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ، قَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالْمُؤْمِنِينَ ، فَدَعْنِى فَلأَضْرِبْ عُنُقَهُ . فَقَالَ النَّبِىُّ - صلى الله عليه وسلم -« مَا حَمَلَكَ عَلَى مَا صَنَعْتَ » . قَالَ حَاطِبٌ وَاللَّهِ(.....) فَقَالَ النَّبِىُّ - صلى الله عليه وسلم - « صَدَقَ ، وَلاَ تَقُولُوا لَهُ إِلاَّ خَيْرًا » . فَقَالَ عُمَرُ إِنَّهُ قَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالْمُؤْمِنِينَ ، فَدَعْنِى فَلأَضْرِبَ عُنُقَهُ .فَقَالَ « أَلَيْسَ مِنْ أَهْلِ بَدْرٍ » .فَقَالَ « لَعَلَّ اللَّهَ اطَّلَعَ إِلَى أَهْلِ بَدْرٍ فَقَالَ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ فَقَدْ وَجَبَتْ لَكُمُ الْجَنَّةُ ، أَوْ فَقَدْ غَفَرْتُ لَكُمْ » . فَدَمَعَتْ عَيْنَا عُمَرَ وَقَالَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ (Buhari-Müslim)

24. 6.İletişimin Devamı “İşi Kolay Kılma” وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ (Hac, 78) يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا ، وَبَشِّرُوا(وَسَكِّنُوا) وَلاَ تُنَفِّرُوا (Buhari) عَلِّمُوا وَيَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا وَإِذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَسْكُتْ (Müsned) “gelin tanış olalım işi kolay kılalım”

25. 7. İletişimin Hedefi • -Algıyı, İlgiyi ve Duyguyu Yönetmek – « لاَ يَتَحَدَّثُ النَّاسُ أَنَّهُ كَانَ يَقْتُلُ أَصْحَابَهُ » (Buhari) يَا عَائِشَةُ ، لَوْلاَ قَوْمُكِ حَدِيثٌ عَهْدُهُمْ - قَالَ ابْنُ الزُّبَيْرِ بِكُفْرٍ - لَنَقَضْتُ الْكَعْبَةَ فَجَعَلْتُ لَهَا بَابَيْنِ بَابٌ يَدْخُلُ النَّاسُ ، وَبَابٌ يَخْرُجُونَ (Buhari)

26. Algıyı, ilgiyi ve duyguyu yönetmek için • Delilleri vurgulama (AİD) • Tedriciliğe riâyet • Etkin giriş (AİD) • Duygu – bilgi dengesini gözetme (D) • Dışarıdakine değil karşıdakine konuşma (İ) “Sözüm meclisten içeri” • Yaşanılabilir örnek verme (Aİ) • Bilgiyi anlamlandırma (İ) “Kurban- mecaz ilmin elinden…” • Merak uyandıran son “arkası yarın”

27. 8. İletişimin Tamiri -özür dilenme- يا أيها الناس إنه قد دنى مني حقوق من بين أظهركم فمن كنت جلدت له ظهرا فهذا ظهري فليستقد منه ومن كنت شتمت له عرضا فهذا عرضي فليستقد منه ومن كنت أخذت له مالا فهذا مالي فليستقد منه ولا يقولن رجل إني أخشى الشحناء من قبل رسول الله ألا وإن الشحناء ليست من طبيعتي ولا من شأني ألاوإن أحبكم إلي من أخذ حقا إن كان أو حللني فلقيت الله وأنا طيب النفس (Taberâni, el-Mu’cemu’l-Evsat)

28. İletişimi tamir için • Kategorik özür dilemek “niyet-hatayı itiraf-olumlu davranış-bir daha yapmama ifadesi” • Gereksiz özür ve helalleşmeden kaçınmak • Yanlış, eksik bilgilendirmeleri vaktinde tashih etmek

29. İletişim Engelleri ve Yansımaları • Kibir- Haset - Riya - Süm’a- Ucb – Zillet • Aşağılama – küçümseme umursamama - reddetme-genellleme-yönlendirme-tanımlama…. “sağlıklı iletişim için sağlıklı olmak lazım”

30. İmamlarımıza yönelik seminerlerde vaaz ve iletişim becerisini geliştirmek için ne tür uygulamalar yapabiliriz yapabiliriz?

31. 1. Nitelikli bir vaazı özet olarak dinleme ve değerlendirme • > Dinlemeden önce gerekli yönergeler verilir • > Vaaza giriş, ses tonu, vücut dilini kullanma,özetleme, konu bütünlüğü vb. hususlarda değerlendirmeler alınır. • > Siz olsaydınız bu konuda farklı neler yapardınız / nasıl giriş yapardınız / nasıl özetlerdiniz / Hitab cümleniz ne olurdu vb. sorularla vaaz değerlendirilir.

32. 2. Nitelikli yazılı bir metni okuma • > Alanımızla ilgili nitelikli bir metin seçilir • > Katılımcıların bu metni okumaları ve sınıfın huzurunda sunmaları sağlanır • Okurken vurgulara, telaffuzlara işaret edilir > Dinleyicilerden bu metinden anladıklarını kendi ifadeleriyle özetlemeleri istenir

33. 3. Gurup Çalışması • Oluşturulan guruplara bir konu verilir • Gurubun bu konunun farklı boyutları hakkında 10 – 15 dakikalık bir vaaz hazırlaması istenir. • Gurup içerisinde her bir üye tarafından vaazın guruba sunulması ve olgunlaştırılması istenir • Üyeler gurubun vaazını tüm sınıfla paylaşır ve sınıf olarak vaaz sunumu değerlendirilir.

34. 4. Ekip halinde çalışma becerisi kazandırma

35. Uygulamalarda Genel İlkeler 1. Özgüven kazandırma 2. Değerlendirmelerde iki temel yönerge kullanma - Neleri güzel yaptı? - Siz olsaydınız nasıl yapardınız? 3. Kuvvetli ve geliştirmeye açık yönleri vurgulama 4. Övgüleri sonucu başarmaya değil strateji ve çabaya yönelik, net ve gerçek olarak ifade etme

36. Özet yerine Nitelikli bir iletişim için • Akl-ı Selim • Kalb-i Selim • Zevk-i Selim sahibi olmalı Nitelikli bir iletişim için • öz • göz • söz Etkin ve verimli olmalı

37. İleri Okumalar İçin • Kur’an-ı Kerim (İletişim Temasıyla) • Hadis (İletişim Temasıyla) • “Muhammed” (Hitabeti) Mad., DİA • Siyer (Peygamberimiz (sav) ve sahabileri ile İletişimi Temasıyla) • Terapi, Kemal Sayar • Yeniden İnsan İnsana, D.Cüceloğlu • Drive, Daniel H. Pink, MediaCat yay. • İşte Bu Fikir Tutar, Optimist yay.

38. Sorgulama Doğru niyetle, uygun üslupla, değerinize ve saygınlığınıza zarar vermeden, tebessümle, sizleri anlama ve sahip olduğunuz güzellikleri keşfetme çabası içinde işi zorlaştırmadan, ilgi ve algıyı olumlu duygularla yöneterek özür dilemeye hacet bırakmayacak bir çalışma yapabildik mi?

39. Bu birliktelik bize ne kazandırdı?

40. من يصلح ما بينه وبين الله يكفه الله ما بينه وبين الناس(Efendimiz’in (sav) ilk Cuma Hutbesinden)

41. Dua ve Selam ile فى أمان الله