1 / 39

Leksion VIII, IX

Leksion VIII, IX. Numërorët Përemrat. Numërori. Numërorë  quajmë fjalët që tregojnë numër  dhe sasi të caktuar qeniesh ose sendesh:  Pra kuptimi i përgjithshëm kategorial i tyre është shenjimi i sasisë së caktuar , një , dy, tre , dy  fëmijë  , tri  gra, katër burra, 20  metra .

karen-mcneil
Download Presentation

Leksion VIII, IX

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. LeksionVIII, IX Numërorët Përemrat

  2. Numërori • Numërorë quajmëfjalëtqëtregojnënumër dhe sasi të caktuar qeniesh ose sendesh:  • Prakuptimiipërgjithshëmkategorialityreështëshenjimiisasisësëcaktuar ,një, dy,tre, dy fëmijë ,tri gra, katër burra, 20 metra. • Fjalët që tregojnë radhë , tëashtuquajturitnumërorërreshtorësi:i parë, i dytë, i dhjetë, të cilat kanë kategoritë gramatikore të mbiemrave, nuk do të trajtohen si numërorë po si mbiemramarrëdhëniorë. • Numërorëtqëtregojnësasitëcaktuarasendesh, quhennunërorëthemelorë.

  3. Numërorët përdoren për të treguar : • - datën, vitin:Me sa jemi sot ? - Me 28 Nëntor. - një periudhë të caktuar kohe:- Kur ke qënë në Amerikë ? Nga 1990 deri më 1997 .- përmasa ose përqindje : 0,5 m, 50 përqind etj.- notat në shkollë :Cfarë more sot ? - Dhjetë.-në domino: katër-treshi, pesë-gjashta. • Kur përdoret me nyjën e përparme "të" numërori ka një kuptim përmbledhës: Erdhën të dhjetat. • Numërori për të mos përsëritur edhe një herë emrin e dhënë në fjali ose për të mos e zënë në gojë fare, përdoret i emërzuar:Ç`të bënin ata tre kundër dhjetëve ? • Numërori përdoret i emërzuar edhe në veprime matematike:Pesa te dhjeta hyn dy herë.Rrënja katrore e nëntës është treshi. • Përdoret në emërtimin e viteve: Anëtar shoqate i nëntëdhjetë e katërshit.

  4. Numrat një, dy, tre, emërzohen me anë të prapashtesës -sh : njësh-i, dysh-i, tresh-i. • Numërorët janë :- fjalë të parme: zero, një, dy, tre, katër etj.;- fjalë të përngjitura: njëmbëdhjetë, dymbëdhjetë, trembëdhjetë etj.;- fjalë të përbëra: tridhjetë, pesëdhjetë, gjashtëdhjetë;- lokucione: tridhjetë e një, pesëdhjetë e katër etj.

  5. Numërorët në përgjithësi nuk e kanë kategorinë gramatikore të gjinisë: katërdjem, katër vajza.Bën përjashtim numërori tre i cili e ka kategorinë e gjinisë: tre djem, tri vajza, por edhe njëzet e tre djem dhe njëzet e tri vajza.Numërori e ka kategorinë e gjinisë edhe kur ka kuptim përmbledhës: Sa djem erdhën ? Të dy(të tre).Sa vajza erdhën ? Të dyja(të trija).Ky dallim ruhet edhe kur numërori tre/tri përdoret pa emrin përkatës:Sa djem ishin ? Tre.Po vajza sa ishin ? Tri.

  6. Numërorët kur tregohen si tregues të emrave, marrin kategorinë gramatikore të rasës: • RASANumëroriMashkulloreFemërore • Emëroredytë dytë dyja • Gjinorei,e, dyvei,e,të dyvei,e,të dyjave • Dhanoredyvetë dyvetë dyjave • Kallzoredytë dytë dyja • Rrjedhoredyvetë dyvetëdyjave

  7. Përemrat • Përemratjanëpjesëligjërateqëvetëmtregojnënëmënyrëtëpërgjithshmefrymorë, sende, tipareosesasitëpacaktuartëtyre. • Ata karakterizohennganjëtreguesipërgjithshëmsemantik, ngakuptimiipërgjithshëmkategorialitëtreguarit, pornukkarakterizohenedhengatënjejtatkategorigramatikore. • Kuptimiipërgjithshëmkategorialipëremraveështëtëtreguarit. Ata, nëvetvete, vetëmsatregojnë, nukshprehinnocion. • Ata, p. sh. ështënjëpëremer, icili, nëvetvete, jashtëkontekstit, vetëmtregonnëmënyrëtëpërgjithshme, pa dalluarfrymorëaposendetëvecanta. • [Ata mundtënënkuptojëdjem (atadjem), libra (atalibra), lisa (atalisa) etj.].

  8. Ngaanamorfologjikenukmundtëgjeshkarakteristikatëpërbashkëtamorfologjikepërtëgjithëpëremrat. Ka përemra,tëcilëtkanëdisakategorigramatikore. • Cilidheai, p. sh. kanëkategorinë e gjinisë, tënumritdhetërasës(cili~ cila; cili ~ cilet; cili ~ icilit ~ cilit ~ cilinetj.; ai ~ ajo; ai ~ ata; ai ~ iatij~ atij ~ atëetj.). • Përemratunëdhetikanëkategorinë e numritdhetërasësunë ~ ne, unë ~ mua ~ meje; ti ~ ju, ti ~ ty ~ teje). • Përemrikushka vetëmkategorinë e rasës(kush ~ ikujt ~ kujt~ keetj.). • Por ka edhepëremra, tëcilëtnukkanëasnjëkategorigramatikore, si: cdo, gjësend, gjëkafshë, dicka, dic, sec etj.

  9. Përemratkanëngjashmërikuptimoredhegramatikore me emrat, mbiemratdhenumërorët, prandaj, sipaskëtyrevecorive, edheemërtohen: • përemra- emra, • përemra- mbiemra • përemra- numërorë.

  10. Përemrat-emra • Përemrat-emrazakonishtkryejnëfunksionegramatikorekarakteristiketënjëemri; • atapërdorennëfunksiontëkryefjalësosetëkundrinorëve. • Nëkëtëgruppërfshihenpëremratvetorëunë, ti, ai|ajo, ne, ju, ata|ato; • përemrat e pacaktuardicka, dic, dikush, askush, asgjë, ndonjë, ndokush, sekushetj.; • përemratpyetëskush, cili, cfarë: etj.

  11. Përemrat-mbiemra • Përemrat-mbiemravendosinIidhjegramatikoretëngjashme me mbiemrat; • atazakonishtpërdorennëbashkëvajtje me emratdhepërshtaten me tanëkategorigramatikore. • Nëkëtegruppërfshihenpëremratpronorëim, yt, itij, isajetj.; • përemratdëftoreky, kjo, ai, ajoetj., kurshoqërojnëemraetj.

  12. Përemrat-numërorë • Përemrat-numërorëafrohen me numërorët; ndryshojnëprejtyrevetëmngakuptimi, sepse, ndryshenganumërorët, tregojnësasitëpacaktuar. • Këtupërfshihenpëremrat e pacaktuarshumë, pak, disaetj. • Sipastraditëssëpërgjithshmegramatikore, qëmbështetetnëkuptimetdhefunksionetgramatikore, përemratndahennëdisagrupe. • Nëshqipenstandardejanëdalluarkëtollojepëremrash: • vetorë, vetvetorë, deftorë, pronorë, • pyetes, lidhorëdhetëpacaktuar.

  13. Përemrivetorë • Përemratvetorëjanëllojepëremrashqëpërfaqësojnëfolësdhebashkëbiseduesose u referohentëtjerëve. • Unë • Ti • ai\ajo • Ne • Ju • Ata\ato

  14. Përemratvetorëkanëkategorinë: • Vetës • Numrit • Rasës • Gjinisë

  15. Veta e parë • NumrinjëjësNumrishumës • Emërore: unëEmërore: ne • Gjinore: - -- Gjinore: ---- • Dhanore: mua\mëDhanore: neve\na • Kallëzore: mua\mëKallëzore: ne\na • Rrjedhore: mejeRrjedhore: nesh

  16. Veta e dytë • NumrinjëjësNumrishumës • Emërore: tiEmërore: ju • Gjinore: - Gjinore: - • Dhanore: ty\tëDhanore: juve\ju • Kallëzore: ty\tëKallëzore: ju\ju • Rrjedhore: prejtejeRrjedhore:prejjush

  17. Veta e tretë • NumrinjëjësNumrishumës • M / F M / F • Emërore: ai / ajoEmërore: ata / ato • Gjinore: i,eatij/i,easaj Gjinore: i,eatyre / i,eatyre • Dhanore: atij/i , asaj\i • Dhanore: atyre/u, atyre\u • Kallëzore: atë/e, atë \e, • Kallëzore: ata/i, ato \i, • Rrjedhore: atij / asajRrjedhore: atyre / atyre

  18. Përemrivetvetor Përemrivetvetortregon se injëjti person veprondheinjëjti pëson: • Flas me vete. • Përemrivetvetorpërdoretnëkuptimin e përemravevetorëtëçdovete e tëçdonumri. • Zakonishtvetvetoripërdoretpërtëtreguar persona. • Përtëtreguarsendeaipërdoretshumërrallë. • Përemrivetvetor ka kuptimpëremërordhestrukturëemërore. Ai përdoret me dhe pa parafjalë: • Ai e ndjentevetenmëmirë. • Ai fliste me vete.

  19. • Përemratvetvetorëpërdorennëtënjëjtënformëpërtëdyjagjinitëdhepërtëdynumrat. • Përemrivetvetorpërdoretedhesinjëemërnëtrajtëtëpashquar me parafjalët: në, më, mbi, për, etj. • Erdhinëvete.

  20. Lakimiipëremravevetvetorë • Emërore: vetjaEmërore: vetvetja • Gjinore: i,evetesGjinore: i,evetvetes • Dhanore: vetesDhanore: vetvetes • Kallëzore: vetenKallëzore: vetveten • Rrjedhore: vetesRrjedhore: vetvetes

  21. Përemridëftor • Përemratdëftorëtregojnëqenie, sendeosetiparetëtyreqëndodhenafëroselargfolësit. • Ata janë: ky/kjo, këta/këto, itillë, ikëtillëetj. • Përemridëftorpërdoretmëveteoseishoqëruar me emër: • I çmojataburraqëjanëmbledhur.

  22. Përemriai(ajo,ata, ato) përdorenedhesivetorëtëvetëssëtretë,pordallohenprejtyrengapërdorimidhepjesërishtnga forma. • Përemriai (ajo, ata, ato) sivetor: • a. ireferohetnjëgjymtyreemërore a përemeroretëpërmendurmëparë, praedhe e zëvendësonatë: • Nipierdhishpejt; aiqëndroiparagjyshitigëzuar: • Tëgjithë u mblodhënnëoborrin e shkollës, porataiqëndroninlargnjëri-tjetrit. • b. me parafjalëtërasësgjinore, kallëzoreaporrjedhore • mundtëpërdorenedhenëtrajtëtëshkurtër: • Mëfoligjatëpërtë (atë). • U hodh me vrulldrejttij (atij).

  23. Si dëftorai (ajo, ata, ato): • a. shoqëronnjëemër; pra e përcaktonatë: Ai djalëedhenëkushtetmëtërënduaraiqëndroibesnikfjalëssëdhënë. • Falëatyrenjerëzvetëpapërtuar, ngritinjëvepërqënuk do tëharrohet. • b. mundtëndiqetnganjëpëremërlidhor: • S'pranonteasnjëbutësipërataqëguxoninmëshumëngasaduhej.

  24. Dëftorëtkanëkategorinëgramatikore: • 1. tëgjinisë, e cilashfaqetnëtëdynumratdhenëtëdystrukturat: ai ~ ajo, ky ~ kjo, ata ~ ato, • këta~ këto, itillë~ e tillë, iatillë~ e atillë, ikëtillë~ e këtillë, tëkëtillë~ tëkëtilla. • 2. tënumritpërtëdygjinitë: ai\ ky ~ ata\ këta, ajo/ kjo ~ • ato/ këto, iatilë\ ikëtillë: ~ tëatillë~ tëkëtillë. • 3. tërasës: • Format rasoretëpëremravedëftoreaidheky, ajodhekjo,atadhekëta, atodhekëtodallohennganjëra-tjetravetëmngaprefikset (parashtesat) përkatësea- dhek-: a-jo ~ k-jo, a-ta-kë-ta, a-to - kë-to:

  25. Lakimiipëremritdëftor • NumrinjëjësNumrishumës • M / F M / F • Emërore: ky/kjoEmërore: këta/këto • Gj.: i,ekëtij/i,ekësaj • Gjinore: i,ekëtyre/i,ekëtyre • Dhanore: këtij/kësajDhanore: këtyre/këtyre • Kallëzore: këtë/këtëKallëzore: këta/këto • Rrjedhore: këtij/kësajRrjedhore: këtyre/këtyre

  26. Përemripronor • Përemripronortregon se sendiidhënëipërketnjëvetetëcaktuar. • Çdopronor ka dypalëtrajta, nëgjininëmashkulloredhefemëroredhenënumrinnjëjës e shumës: shokuim – shoqjaime, libriyt – librat e tu. • Zakonishtpëremripronorvendoset pas emritqëpërcakton: shkollajonë. Por, ndonjëherëaivendosetedheparaemrit: imatë. • Përemripronorivetëssëparëtregon se sendiipërketfolësitosenjëgrupikubënpjesëedhefolësi: libriim, libriynë.

  27. Përemripronorivetëssëdytëtregon se • sendiipërketbashkëbiseduesitosenjëgrupi • kubënpjesëedhebashkëbiseduesi: topiyt, • topijuaj. • • Përemripronorivetëssëtretëtregonse sendiipërketdikujtqënukështëipranishëmnëbisedë: makina e tij, makina e tyre. • Përvetëne tretëpërdoretdhepëremripronori • vet, qëtregon se sendiipërketkryefjalëssë • fjalisë: makina e vet. • • Përemripronor ka forma tëveçantapërtëdyjagjinitënë tri vetat.

  28. • Gjiniafemërore e përemravepronorëformohet: • - duke ruajturtrajtën e gjinisëmashkullore: • -librijuaj – fletorjajuaj; • - duke ndryshuarvetëmnyjën (pronorëtëvetës III): • itij – e tij, isaj – e saj, ityre – e tyre; • - duke ishtuartrajtëssëgjinisëmashkullorembaresat –e dhe • – a: im – ime, e tu – e tua; • - me trajtëtëndryshmengaajo e mashkullores: yt – jote, • ynë– jonë. • Përemratpronorëpërdorennënjëjësdhenëshumës: • libriim – librat e mi, libriynë – librattanë.

  29. Lakimiipëremritpronor Vetae parë • NumrinjëjësNumrishumës • M / F M / F • Emërore: imi / imjaEmërore: yni / jona • Gjinore: i,etimit/i,esimes Gjinore: i,etonit / i,esonës • Dhanore: timit / simesDhanore: tonit / sonës Kallëzore: timin / timen Kallëzore: tonin / tonën • Rrjedhore: timit / simesRrjedhore: tonit / sonës

  30. Veta e dytë • NumrinjëjësNumrishumës • M / F M/ F • Emërore: yti / jotjaEmërore: juaji / juaja • Gjinore: i,etëndit / i,esates • Gjinore: i,etuajit / i,etuajës • Dhanore: tëndit / sates • Dhanore: tuajit / tuajës • Kallëzore: tëndin / tënden • Kallëzore: tuajin / tuajën • Rrjedhore: tëndit / sates • Rrjedhore: tuajit / tuajës

  31. Veta e tretë • NumrinjëjësNumrishumës • Mashkullore / FemëroreMashkullore/ Femërore • Emërore: itiji / e tijaEmërore: ityri / e tyrja • Gjinore: i,etëtijit / i,esëtijës • Gjinore: i,etëtyrit / i,esëtyres • Dhanore: tëtijit / sëtijës • Dhanore: tëtyrit / sëtyres • Kallëzore: tëtijin / sëtijën • Kallëzore: tëtyrin / tëtyren • Rrjedhore: tëtijit / sëtijës • Rrjedhore: tëtyrit / sëtyres

  32. Përemripyetës • Përemratpyetësshërbejnëpërtëpyeturpërqenie. • Ata janë: kush?, cili?, cila?, isati?, çfarë? etj.

  33. Ngaanamorfologjikepëremratpyetësndahennëtëndryshueshëmdhetëpandryshueshëm:Ngaanamorfologjikepëremratpyetësndahennëtëndryshueshëmdhetëpandryshueshëm: • Përemratëndryshueshëmjanë: • Kush cili, sa(kurpërdoret I pashoqëruar me emra), isatidheisejti. • Përemratëpandryshueshëmjanë:çfarë, ç, dhe se(qënukndryshojnëmorfologjikisht, janëtëngurosur).

  34. Lakimiipëremravepyetës • Emërore: kushEmërore: sa • Gjinore: i,ekujtGjinore: i,e save • Dhanore: kujtDhanore: save • Kallëzore: këKallëzore: sa • Rrjedhore: kujtRrjedhore: save

  35. Përemrilidhor • Përemralidhorëjanëpëremrat me tëcilëtireferoheminjëfjale a njëfjalietëtërë. Ata zënëvendin e njëgrupiemërorosetënjëpëremridheshërbejnëpërtëlidhurdypjesëtënjëfjalietëpërbërë: Poshtëurësdukeshinvarkatqënotonin. • • Ata janë: që, icili, e cila, tëcilët,cka, etj.

  36. Lakimiipëremritlidhor • NumrinjëjësNumrishumës • M / F M / F • Emërore: icili / e cilaEmërore: tëcilët / tëcilat • Gjinore: i,etëcilit / i,esëcilës • Gjinore: i,etëcilëve / i,esëcilave • Dhanore: tëcilit / sëcilës • Dhanore: tëcilëve / sëcilave • Kallëzore: tëcilin / tëcilën • Kallëzore: tëcilët / tëcilat • Rrjedhore: tëcilit / sëcilës • Rrjedhore: tëcilëve / sëcilave

  37. Përemriipacaktuar Përemriipacaktuartregonnjerëzosesendenëmënyrëtëpacaktuar. Ata janë: dikush, ndokush, askush, tëgjithë, gjtihsecili, kushdo, njëri, njëfarë,shumë, pak, cdo, secili, asnjëetj.

  38. Lakimiipëremravetëpacaktuar • Mashkullore/ F Mashkullore/ F • Emërore: njëri / njëra • Emërore: ndonjëri/ndonjëra • Gjinore: i,enjërit / i,enjërës • Gjinore: i,endonjërit / i,endonjërës • Dhanore: njërit / njërës • Dhanore: ndonjërit/ndonjërës • Kallëzore: njërin / njërën • Kallëzore: ndonjërinndonjërën • Rrjedhore: njërit / njërës • Rrjedhore: ndonjërit/ ndonjërës

  39. Detyrë

More Related